Lesbók Morgunblaðsins - 25.10.1959, Blaðsíða 4

476
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Hörmungar Varsjár
H1N N1. september s.l. voru liöin 20 ár síöan Þjóöverjar réöust á
Pólland, og seinni heimsstyrjöldin hófst. 1 tilefni af því hefir
blaöiö „The New Yorker“ birt eftirfarandi grein um Varsjá, eftir
Joseph Wechsberg.
700 bréf afhent. Og hann segir að
sá samningur hvíli á því ófrávíkj-
anlega skilyrði „að þar með falli
niður allar kröfur af íslendinga
hálfu til frekari afhendingar hand-
rita“. Þessi klausa stendur líka í
„betænkningen“, en þar er þó ekki
beinlínis lýst yfir því, að fslend-
ingar hafi gerzt samningsrofar með
núverandi kröfum sínum. Bjarni
Gíslason segir í bók sinni að þessi
klausa hafi aðeins verið óskhugsun
danska háskólans, hún hafi aldrei
verið borin undir íslenzku ríkis-
stjórnina og geti því ekki verið
bindandi fyrir fsland á neinn hátt.
Hann styðst þar við samningagerð-
ina, sem var gefin út 1944, og enn-
fremur við umsögn „Berlingske
Tidende“ 20. jan. 1953, þar sem
segir að samningsskjölin 1927 sýni,
„að bréf háskólaráðs 29. marz 1926
hafi danska stjórnin að minnsta
kosti aldrei lagt fyrir íslenzku ríkiá-
stjórnina né íslenzk stjórnarvöld“.
Eg er ókunnugur þessu máli. E.a
hér er að minnsta kosti ágætt tæki-
færi til þess að sýna að ekki megi
taka jafn mikið mark á bók Bjarna
Gíslasonar eins og „betænkningen“.
Það er hægurinn hjá að birta
samninginn í „Verdens Gang“ eða
einhverju blaði, og eg skora á
Bröndum-Nielsen prófessor að gera
það. Geri hann það ekki þá dregur
málsútlistan hans dám af „sorglegu
minnisleysi“.
o—O—o
Allur sá áróður sem farið hefir
fram til þess að gera ísland tor-
tryggilegt í augum danskrar
þýðu, er háskólanum til lítils sóma,
og sýnir aðeins að þar skortir veigíi-
miklar röksemdir. Hér er um það
mál að ræða, sem ekki er venjulegt
að láta safnmenn eða málfræðinga
eina um að leiða til lykta. Dönsku
blöðin hafa þagað um það, að mörg
helztu blöðin í Noregi og Finnlandi
og nokkur sænsk blöð, hafa birt
VARSJÁ er leiðinleg og Ijót borg.
Þar eru rústir og hálfgerð hús, ný-
lega hrúgað upp úr einhverju
braki. Himininn er grár, fólkið
grátt, þar eru sóðalegir sporvagn-
ar og illa klætt fólk hangir á hand-
riðum þeirra.
En þetta fólk er þrátt fyrir það
gætt ódrepandi þrautseigju og þrá
til að lifa.
í kaffihúsunum er fullt af fólki,
sem talar af ákefð um allt milli
himins og jarðar — íþróttir, heims-
pólitík, skáldskap, en þó aðallega
um Pólland. Að ytra útliti er það
merkar greinar um málið og stutt
málstað íslendinga. Þeim ber sam-
an um að norræn menning eigi ís-
landi þá þakkarskuld að gjalda, að
hér megi engin skammsýni né smá-
munasemi koma til greina. Gallup-
skoðanakönnun í Danmörk hefir
einnig sýnt, að þrír fjórðu hlutar
dönsku þjóðarinnar vilja að hand-
ritunum sé skilað til íslands.
í „Ugeskrift for retsvæsen'* hef-
ir Alf Ross prófessor sannað, að
danski háskólinn hefir engan eign-
arrétt á handritunum, og að þjóð-
þing Dana er einbært um að af-
henda þau. Þetta verður þingið að
gera nú til þess að fullnægja dönsk-
um og norrænum þjóðvilja og ósk-
um íslendinga. Og hér á ekki að
skera við nögl, né sýna smámuna-
semi. Umræðurnar um handrita-
málið hafa fyllilega sýnt bæði frá
vísindalegu og þjóðlegu sjóna.r-
miði, að handritin eiga heima á Js-
landi og hvergi annars staðar.
hvorki hraustlegt né efnað að sjá,
en flestir virðast algjörlega
áhyggjulausir. Og þó hefir þetta
fólk lifað við hörmungar, sult og
seiru seinustu tuttugu árin, og orð-
ið fyrir stærri áföllum en nokkur
önnur þjóð í Evrópu.
Hinn 1. september 1939 komu
þýzku herflugvélarnar, Heinkel og
Stuka, og létu fyrstu sprengjum
annarrar heimsstyrjaldarinnar
rigna yfir Varsjá. Síðan hafa sex
miljónir Pólverja — karlmenn,
konur og börn — beðið bana í átök-
unum, sem hófust upp úr því. En
ekkert í fari þeirra Varsjárbúa
minnir mann á þetta.
Eftir fyrstu loftárásina og hið
skjóta hrun Póllands, kom fimm
ára kúgun nazista. Þá þoldu Pól-
verjar ekki mátið lengur og í 63
sólarhringa börðust borgarbúar við
þýzku hermennina, svo að segja
með berum höndunum, en hjálpar-
hellan, sem þeir treystu á, Rauði
herinn, sat hinum megin við Vislu
og horfði á. Hinn 2. október 1944
hafði Þjóðverjum tekizt að berja
niður uppreisnina, og þeir Pólverj-
ar sem eftir lifðu, voru fluttir úr
borginni. Og svo gaf Hitler skipun
um að „borgin skyldi máð af jörð-
inni“.
Það lá nærri að svo færi. Þegar
stríðinu lauk, voru ekki nema
50.000 íbúar eftir í borginni og nær
níu af hverjum tíu húsum voru í
rústum.
En þeir, sem fluttir höfðu verið
burt, byrjuðu fljótt að streyma til
borgarinnar og byrja lífið á nýan
leik. Þeir hömuðust við að endur-