Lesbók Morgunblaðsins - 25.10.1959, Side 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
485
Ekki er auðvelt að losna við
HIÐ GEISLAVIRKA GJALL
Grein þessi er eftir Ritchie
Calder og birtist hún nýlega í
ritinu „World Healthsem
gefiö er út af Sameinuðu þjóð-
unum.
Á BOTNI úthafanna eru hrikaleg-
ir sökkdalir og sprungur, svo að
hinn mikli Grand Canyon í Colo-
rado í Bandaríkjunum kemst þar
ekki í hálfkvisti við, og er hann
þó nokkuð á annan km. á dýpt og
rúmlega 300 km. langur.
Nítján af sökkdölum þessum
neðansjávar eru sjö km. djúpir og
sumir þúsundir km. á lengd. Það
voru þessir sökkdalir, sem mönn-
um leizt bezt á, þegar talað var
um að finna einhverja örugga
geymslustaði fyrir hið geislavirka
gjall úr kjarnorkuofnunum, þegar
svo er komið, að kjarnorkan verð-
ur notuð um allan heim.
Menn gerðu ráð fyrir að í þess-
um sökkdölum væri sjórinn altaf
kyr, þar væri hvorki straumur né
hitabreytingar. Þess vegna væri
þarna ákjósanlegur staður fyrir hið
geislavirka gjall, þarna mundi það
geta legið grafkyrt í kistum sínum
öldum saman, á meðan það væri
að geisla sér út.
Þessu var haldið fram á fyrstu
alþjóðaráðstefnunni um friðsam-
lega hagnýtingu kjarnorkunnar,
sem haldin var fyrir rúmum þrem-
ur árum. En á ráðstefnunni, sem
haldin var í Genf í septembermán-
uði 1958 var þessari hugmynd gjör-
samlega hrundið.
Á þessum þremur árum, sem
liðu milli ráðstefnanna, hafði rúss-
neska rannsóknaskipið „Vityaz“
rannsakað tólf af þessum sökkdöl-
um, og niðurstaðan var sú, að þeir
væri algjörlega óhæfir til þess að
geyma hið geislavirka gjall. Dr.
E. M. Krebs lýsti nákvæmlega
Tonga sökkdalnum, sem er í Kyrra-
hafi milli Samoaeya og Kermadec-
eyar, og er um 1100 km langur.
Þarna hafði „Galathea" verið að
rannsóknum 1952, og með því að
miða við þær rannsóknir, komust
Rússar að raun um að sjórinn við
botninn var nú orðinn miklu
hlýrri. Þetta sýndi, að jafnvel í
dýpstu afgrunnum sjávar, er sjór-
inn á sífeldri hreyfingu og getur
breyzt á fimm árum. Rannsóknirn-
ar sýndu einnig, að þarna voru
straumar upp og niður og eins til
hliða, svo að sjávarlögin blönduð-
ust alla vega.
Þetta þýðir það, að með tíð og
tíma gæti hin hættulegu efni losn-
að, þau er sökkt væri þar niður, og
þar með mundu geislar þeirra ber-
ast upp í hin efri sjávarlög og
sýkja sjávardýr, og þau síðan hvert
annað þar til komið væri að nytja-
fiskum mannanna. Með svifinu
mundi geislanin berast út um allt.
Bretar og Bandaríkjamenn hafa
þegar sökkt nokkru af geislavirku
gjalli í sjávarála í Atlantshafi, en
það hefir verið svo lítið, að ekki er
nein ástæða að óttast að hætta stafi
af því. Annars skýrðu Bretar svo
frá á ráðstefnunni, að þeir hefði
ekki sökkt í sjó öðru en geislavirk-
um vélabrotum frá Harwell stöð-
inni, en þau hefði verið svo illa
löguð að ekki hefði verið hægt að
geyma þau í hinum venjulegu
hylkjum, sem gjallið er látið í.
Geislamagn þess efnis, sem Bretar
hafa sökkt í sæ á átta árum, sam-
svarar 600 „curies“ og er það
hverfandi lítið. Bandarikin hafa
haft stöðugt eftirlit á þeim slóð-
um, þar sem þeir hafa sökkt gjalli,
og hafa hvergi orðið varir við að
geislamagn hafsins ykist.
En svo er einnig til fljótandi
geislavirkt efni, sem rennur frá
kjarnorkustöðvum til hafs. í
brezku kjarnorkustöðinni hjá
Windscale í Cumberland, hefir sá
háttur verið hafður á, að leiða þetta
geislavirka efni í pípum, er ná
tvær sjómílur frá stórstraumsfjöru
út í írska flóann. Hér er um til-
tölulega lítið geislamagn að ræða,
og nákvæmt eftirlit stöðugt haft
með því. Meðal annars voru 35000
fiskar merktir þar. Sumir hafa
veiðzt aftur og hefir ekki orðið
vart við kjarnageisla í þeim. Og
sama máli er að gegna um sjávar-
gróður, sem rannsakaður hefir
verið.
Rússar lögðu mikla áherzlu á það
á ráðstefnunni, að geislavirkum
efnum væri aldrei kastað í sjó og
þess gætt, að ganga þannig frá
gjalli á landi, að þaðan gæti ekki
borizt geislavirkt frárennsli til
sjávar.
Það kom greinilega fram á ráð-
stefnunni, að enn sem komið væri
hefði affall kjarnorkustöðva ekki
verið svo mikið, að mannkyninu
geti stafað hætta af því, eins og
frá því hefir verið gengið. En
vísindarit, sem fjalla um gerðir
ráðstefnunnar, vara alvarlega við
hættunni og krefjast tryggilegra
ráðstafana vegna framtíðarinnar.
Þau halda því fram að miklu ýtar-
legri rannsóknir verði að fara fram,
áður en nokkrum leyfist að sökkva
geislavirku efni í sjó. Eina örugga
ráðið sé að setja hin geislavirku
efni í trygg hylki, þar sem geisla-
magnið geti eyðst smám saman —
en sum efnin eru mörg hundruð ár
að geisla sér út.
En þá kemur enn einn vandi að
höndum um geymsluna, því að hin
geislavirku efni framleiða hita, og