Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.1962, Blaðsíða 1

varð alltaf yfirsterkara, viðkvæSi
hans var: „Ekki ennþá“ og- „eitt-
hvað annað“ Hvað var við því að
gera? Nú var hann átján ára að
aldri efg datt í hug að yrkja ljóð
.... Að vísu hafði hann borið það
við áður, strax í búðinni hjá Tor-
stein en ekki var það annað en
óljóst fáhn. Að þessu sinni urðu
til á pappírnum stuttar prósa-
stemningar, draumar eða ræður.
Hann las blöð og tímarit og stöku
sinnum heila bók og allt í einu var
sem eitthvað vaknaði í honum.
Þarna var eftir einhverju að sæl-
ast sem matur var í: að greina
öðrum frá hugrenningum sínum,
Knud sá að sér. Honum var
ætlað að nema skósmíðaiðn. Hann
fór til Bodö í því skyni en lítið
varð úr náminu, flökkuþráin bjó
honum enn í brjósti. Þó var hann
enginn iðjuleysingi, hann gerði
heiðarlegar tilraunir til að vinna
en allt lenti í handaskolum, óþolið
tjá sig á fullkomnari hátt en í masi
og rabbi. Það hlaut að vera feng-
ur í því að upphugsa eitthvað
sjálfur, búa sér til söguhetju og
ann j. ágúst 1859 fœddist
Knud Pedersen í rýru koti í Norö-
ur-Noregi, foreldrar hans voru
blásnautt almúgafólk. Þann 19.
fébrúar 1952 andaöist skáldiö
Knut Hamsun á óöalssetrhiu Nör-
holm, 93 ára aö aldri, saddur líf-
daga.
Á langri œvi skivtust á skin og
skúrir. — Knut naut engrar
skólamenntunar í œsku en stund-
aöi ýmiskonar störf, var farand-
sali, innanbúöarmaöur, gatnagerö-
armaöur og smali. Um tvitugt
sigldi hann til Ameríku og hugði
á fé og frama, vann par á búgörö-
um og naut lífsins i ríkum mœli,
starfaöi í Chicago sem sporvagns-
stjóri og rak timburverzlun í Da-
kota fyrir vin sinn, sneri heim
dauösjúkur af tœringu. Hann hlaut
fyrst viöurkenningu fyrir skáld-
söguna S ult þar sem liann lýsir
hungurgöngu sihni í Kristjaníu
(Ósló). Sú bók hefur komiö út á
íslenzku í þýöingu Jóns Sigurös-
sonar frá Kaldaöarnesi.
Nú rak Jiver bókin aöra og veg-
ur skáldsins fór vaxandi. Einna
kunnust af verkum Hamsuns uröu
ástarsagan P an sem gerist í
Noröur-Noregi og lýsir ástum
veiöimannsins TJiomasar Glahn og
G r ó ö ur j ar ö ar þar sem seg-
ir frá lífsbaráttu heiðabœndanna.
Fyrir þá bók voru Hamsun veitt
Nóbelsverölaun áriö 1920.
Hamsun var oröinn aldraöur
maöur, mikils virtur, dáöur og
vinsœll rithöfundur um víöa ver-
öld er Þjóöverjar hernámu Noreg
19ý0. Hann varöi málstaö þeirra í
rœðu og riti á hernámsárunum og
var dreginn fyrir dómstóla að
loknu stríöinu. Þó er Ijóst aö hann
reyndi á margan hátt aö koma í
veg fyrir hermdarverk Þjóöverja
og sagöi m.a. sjálfum Hitler til
syndanna í eigin yersónu.
Knut Hamsun vur tvíkvœntur,
liann sleit samvistum viö fyrri
konu sína Bergliot Göpfert. Á
fimmtugsáldri kvœntist hann 26
ára leikkonu, Marie Anderson, og
var hún tryggur förunautur hans
og hjálparhella til dauöadags.
Þau eignuöust fjögur börn. Elzti
sonur þeirra Tore liefur ritaö
mjög merka bók um œv% fööur
síns og ekkja Hamsuns Jiefur
einnig skrifað endurminningar.
Kaflar þeir sem liér birtast eru
teknir úr œvisögu Hamsuns eftir
Þjóðverjann Martin BeJieim-
Schwarzbach. Hún er vœntanleg í
íslenzkri þýöingu á forlagi Heiga-
fells.
ímynda sér viðburði, spinna úr því
söguþráð og hreyxa þannig við
hjörtum mannanna.
Fyrir en varði hafði hann setfí
saman „skáldsögu“. Hún bar titilinn:
„Hinn leyndardómsfulli. Ástarsaga frá
Norðurlandi". Þar sagði Knud frá pilti
einum sem skýtur upp i dreifbýlinu,
en er all-frábrugðinn bændafólkinu i
eðli, þótt hann látist vera sléttur og
réttur. Hann nær ástum bóndadóttur
einnar. En smámsaman kemst á kreife
sú saga að pilturinn sé ekki allur þar
sem hann er séður, og óvenju falleg
rithönd hans verður til þess að fólk
efast um uppruna hans. Að lokum
kemur í ljós að hann er í rauninni
sonur auðugs kaupmanns úr borginni,
og heitir Knud Sommerfield. . . . skáld-
sagan var óskadraumur; þá þótti tví-
tugum unglingi borgarbúinn betri en
bóndinn. Það ótrúlega varð, að bókin
var gefin út af prentsmiðjueiganda í
Tromsö, sem Knud hafði kynnzt á
flækingi sínum. Heimafólk las þessa
litlu, einfeldnislegu frásögn undrandi
og óviðbúið.
Næsta ár orti hann meiriháttar sögu-
ljóð undir sterkum áhrifum frá Björn-
son, en hann hafði nýlega kynnt sér
verk skáidsins. Kvæðið hét Endur-
fundir og var samstundis prentað af
útgefanda í Bodö. Höfundurinn kallaði
sig Knud Pedersen Hamsund. Faðir
hans skrifaði honum enn og sagði að
allt væri þetta gott og blessað en nú
yrði drengurinn að taka sig á, ef eitt-
hvað ætlaði að verða úr honum. Og
einmitt í því skyni var honum komið
fyrir sem amtskrifara hjá Nordahl
lénsmanni í Bö í Vesterálen. Þar hafði
eldri bróðir hans, Hans, látið af starfi
og Nordahl vildi gjarna reyna Knud.
h
sr annig lágu atvikin til þess að
Knud Pedersen Hamsund varð emb-
ættismaður amtsins. Hann sat við púlt
í amtsskrifstofunni, útfyllti eyðublöð
og skrifaði á embættisskjöl kopar-
stungu með fallegri og fíngerðri rit-
hendi sinni — og tók ákvarðanir ef
má taka svo hátíðlega til orða. Og
þótt það væri amtmaðurinn sjálfur
sem réð úrslitum mála, þá gerði al-
menningur ekki mikinn greinarmun á
hjonum og skrifaranum sem birti úr-
skurðinn. Hann var nú orðinn meiri-
háttar þjóðfélagsþegn og þar eð hann
var fágaður og siðugur, þá reyndist
amtmaður honum hjálparhella á ýmsa
lund Nordahl átti bókasafn sæmilegt
og veitti honum leyfi tii að grúska í
Björnson og öðrum höfundum. Hann
las af þvílíku kappi og skrifaði að
augun tóku að bila og hann varð alla
ævi að nota gleraugu, nefklömbrur
hans voru síður en svo til skrauts.
Oleráugu áttu þó ekki við eðli hans og
stungu í stúf við þá mynd sem les-
endur hafa gert sér af skáldinu. En
menntun og þekking var nú það tak-
mark sem hann einblíndi á og þokaði
öllu öðru til hliðar. Hann hafði til
þessa engrar tilsagnar notið nema í
barnaskóla og lífshættir hans fram að
þessu höfðu ekki orðið til þess að
vekja með honum fróðleiksþrá. Nú
svalg hann úr bókabrunninum eins og
örþyrstur maður og undi sér ekki
hvíldar. Og þó gaf hann sér tóm til
að skrifa ástarsögu, Laura hét sögu-
gyðjan. Þarna endurspeglast ástar-
reynslan sem Knud varð fyrir í húsi
Walsöes kaupmanns og sagan hlaut
sorglegan endi — Laura giftist- sím-
ritara fyrirvaralaust. „Björger" hét
sagan og gat þar að lesa náttúrulýs-
ingar og samtöl með nokkrum öðrum
hætti en fólk átti að venjast. En í
þetta sinn heppnaðist ekki að finna
útgefanda, skáldið var þó ekki af baki
dottið, fékk fé að láni hjá auðmanni
einum og gaf bókina út á eigin kostn-
Frh. á bls. 12