Lesbók Morgunblaðsins - 20.01.1963, Page 5

100 ára afmæli Stanislavskís
lagði megináherzlu á „raunsæja" túlk-
un, þ.e.a.s. leiksýningar áttu að vera
sem allra nákvæmastar eftirmyndir
hins daglega veruleika. Kom þessi
stefna fram þegar leikstíllinn var orð-
inn uppblásinn, hávær og ankannaleg-
ur í flestu tilliti.
Stanislavskí var leikaranafn mannsins,
sem upprunalega hét Kanstantín Serge-
jevitsj Alexeiev. Hann var af góðum
borgaraættum og fjölskylda hans í nán-
um tengslum við ýmsa kunna menn-
ingarfrömuði. Foreldrarnir lögðu ríka
alúð við uppeldi barna sinna og vöktu
snemma hjá þeim áhuga á listum. Stan-
islavskí hefur lýst áhrifunum sem fyrstu
heimsóknir hans í fjölleikahúsið, óper-
una og á ballett-sýningu höfðu á hið
unga sinni hans. Hann var gagntekinn
af þessum furðuheimi lista og sjón-
hverfinga.
Stanislavskí hafði alla ævi megna ó-
beit á andlausri ítroðslu skólanna og
hlaut aldrei æðri skólamenntun, þó
hann væri sendur í menntaskóla 12 ára
gamall. Hann var sjálfmenntaður mað-
ur. Athyglisgáfu átti hann í ríkum
mæli og var sífellt að læra af umhverfi
sínu, bæði lífinu og listinni. Hann átti
auðvelt með að vinna trúnað annarra
og ekki siður að fá aðra til að hlusta á
hugmyndir sínar og ráðagerðir. Bæði í
lífinu og listinni fór Stanislavskí sínar
eigin götur og treysti bezt á eigin
reynslu og hugboð.
Á
ia.rið 1877, þegar Stanislavskí var
14 ára, kom hann fyrst fram sem leik-
ari í tveim gamanþáttum heima hjá sér.
Nálægt Tarasovka-stöðinni fyrir utan
Moskvu stendur enn gamalt tvílyft
timburhús, sem foreldrar Stanislavskís
áttu, og í annarri álmu þess var einu
sinni „leikhúsið" þar sem Alexeiev-
flokkurinn sýndi, þ.e.a.s. leikflokkur
sem einkum hafði á að skipa meðlimum
Alexeiev-fjölskyldunnar.
Á leikskrá flokksins voru stuttar óper
ettur og grínleikir. Stanislavskí lék ótal
hlutverk, söng og dansaði, og bjó sig
þannig óafvitandi undir ævistarfið.
Söngleikurinn var fyrsti skóli Stani-
slavskís undir þjónustuna við Þalíu. síð-
ar fór hann að leika í ýmsum sýningum
utan heimilisins.
Á þessu fyrsta skeiði listferils síns stseldi
Stanislavskí blygðunarlaust ýmsa fræga
leikara við Malí-leikhúsið, óperu- og
óperettuleikara. En það stóð ekki lengi,
því brátt komst hann á þá skoðun, að
einungis eftirlíking náttúrunnar gæti
leitt til listar, þar sem stæling á leik-
urum og leiksýningum, hve góðar sem
þær væru, mundu óhjákvæmilega leiða
til „iðnaðarframleiðslu“ og svikinnar
vöru.
Stanislavskí vísaði sem sé á bug allri
stælingu, en hætti samt ekki að læra
af forverum sínum og samtíðarmöxm-
um, og lagði ævinlega áherzlu á, að
list hans væri byggð á beztu hefð rúss-
neskra bókmennta á 19. öld. Langmest-
ar mætur hafði hann á Sjepkin, Gógol,
Púsjkin og Ostrovskí, sem voru braut-
ryðjendur hins þjóðlega raunsæis í leik-
húsinu. Sú niðurstaða Sjepkins, að list-
in væri þeim mun stærri því nær sem
hún væri lífinu og náttúrunni, varð
síðar í augum Stanislavskís frumregla
listarinnar. Hann hitti aldrei Sjepkin,
sem dó sama ár og hann fæddist, en
hann kynntist ýmsum leikkonum sem
höfðu verið nemendur Sjepkins og
fluttu honum „andlegt inntak úr hefð
meistarans," eins og hann komst að orði.
Konstantín S. Stanislavskí
Hann kallaði Malí-leikhúsið sinn eigin
háskóla.
Stanislavski lærði leiklistina af fremstu
leikurum franska og þýzka leikhússins,
bæði á ferðalögum sínum erlendis og á
sýningum þessara leikara í Moskvu, en
mestar mætur fékk hann á ýmsum
ítölskum leikurum, t. d. Tommaso Sal-
vini, Ernesto Rossi og Eleonora Duse,
sem sameinuðu tæknilega fullkomnun
mikilli einlægni og sálrænni dýpt. Hann
hafði einnig mikil not af kynnum sín-
um við ýmsa kunna málara og tónlistar-
Framhald á bls. 6.
KINN 17. janúar sl. voru liðin
100 ár frá því að einn kunn-
asti leikhúsmaður þessarar aldar, Kon-
stantín Sergejevitsj Stanislavskí, var í
heiminn borinn í Moskvu um svipað
leyti og ánauðinni var létt af rússnesk-
um bændum. Fyrir honum átti að liggja
að v'erða frumkvöðull nýs leikstíls, sem
u.
m síðustu helgi varð ég af
tilviljun vitni að pví, hvernig gróða-
hyggja og virðingarleysi fyrir heil-
brigðum smelcTc getur leitt jafnvel
pjóðprifafyrirtæki út á hálan ís.
' Eitt helzta menningarfélag borgar-
innar hélt barnaskemmtun í peim
lofsverða tilgangi að afla fjár til að
koma upp húsi yfir starfsemi sína.
Var sami Jiáttur lxafður í fyrra og
sú skemmtun félaginu til sóma.
En nú brá svo við, að pað sem
börnunum og aðstandendum peirra
var boðið upp á var svo langt fyrir
neðan meðallag, að jafnvel 5—6 ára
krakkar gátu ekki orða bundizt um
smekkleysið. Meðal skemmtiatriða
var danshljðmsveit (kom reyndar
fram tvisvar!) sem virtist leggja
metnað sinn í að slöngva öllu pvt
fáránlegasta og auvirðilegasta úr
amertsícri slagaraómenningu fram-
an t bráðsaklaus börnin. í
BEr ekki von
rnaður spyrji:
hvers áttu pau
að g j al d a ?
Það er alrangt
a ð tilgangur-
inn helgi með-
alið t pessu til-
viki f r e mur
en öðrum. Sú
lofsverða viö-
leitni að afla
pening a til
byggingar
menningarmiðstöðvar í borginni
verður ekki annað en ómericilegt
grín, pegar höfö eru í frammi svik
af pessu tagi. Sannleikurinn er
nefnilega sá, að pegar farið er að
slá af kröfunum, kasta höndunum
til hlutanna, afsaka eða umbera lé-
leg vinnubrögð, pá er krabbameinið
tekið að grafa um sig. Slíkt hátta-
lag spillir ekki einungis peim sem
eiga beinan hlut að máli, heldur
eitrar pað út frá sér. Þegar farið er
að bjóða börnum upp á svo að segja
hvað sem er t peirri trú, að pau
beri ekki skyn á mismun góðs og
lélegs, pá er t fyrsta lagi verið að
blekkja sjálfan sig (börn eru miklu
i skynugri en flest fullorðið fólk ger-
ir sér grein fyrir), og t öðru lagi
er verið að grafa undan framtið-
inni, spilla upprunalegum smekk
yngstu kynslóðarinnar og hvetja
liana til að umbera lágkúruna og
auvirðileikann.
Ég hélt satt að segja að nóg væri
af svinaríinu í okkar langt leidda
pjððfélagi, pö ráðsett og margyfir-
lýst menningarfyrirtœki fœru ekki
að leggja ósómanum lið.
s-a-m.
Sviðsmynd úr leikriti sem Stanislavskí stjórnaði í Listaleikhúsinu árið 1927.
2. tölublað 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5