Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.1963, Page 1

Sjálfsagt hefur verið búsældar-
Jegra um að litast undir Sandfelli þegar
Þorgerður landnámskona valdi sér þar
verustað heldur en síðar varð, enda
munu Öræfin — eða Litlahérað eins og
sveitin hét fyrr á öldum — hafa orðið
fyrir meiri búsifjum af völdum náttúru-
kraftanna heldur en nokkur önnur
byggð á íslandi. Tvisvar — sumir segja
þrisvar — er talið að hún hafi eyðzt
með öllu. í skrá ísleifs sýslumanns Ein-
arssonar um eyddar jarðir í Öræfum
frá 1712 er þessi saga:
Eitt sinn, þá smalinn í Svínafelli,
aö nafni Hállur, var búinn að reka
heim sauöfé til.mjalta og konurnar
farnar aö mjólka, heyröist stór
brestur í Örœfajöklunum, svo þau
undruöust. Litlu eftir kom annar
PRESTSETUR í EYÐI FYRRI HLUTI
SANDFELL í ÖRÆFUM
Eftir séra Gisla Brynjólfsson
Séra Gísli Brynjólfsson
E n þessi greinarstúfur átti ekki
*ð vera nein ferðasaga. Hann átti held-
ur ekki að vera nein lýsing á því sem
ber íyrir augu þar sem allt iðar af lífi
og starfi snemma vors á íslenzkum
•veitabæ. Nei, heldur ætla ég að fara
örfáum orðum um stað þar sem þögnin
og tómleikinn talar sínu háværa máli
til ferðamannsins.
Það er á næsta bæ við Svínafell, hinu
famla prestsetri Öræfinga — Sandfelli.
Við ökum í krókum yfir aura Virkis-
ár. Þeir eru orðnir bæði breiðir og
bungumyndaðir af framburði ánna,
yirkisáir og Falljökulskvíslar. Skammt
undan er önnur aurbunga. Hana hefur
Kotá myndað. Milii þeirra er allmikU
Stórir og sterkir vörubílar
kaupfélagsins með trukk-
Inn, sem allt fer, í broddi fylkingar
hafa komizt heilu og höldnu yfir
Skeiðarársand. Núpsvötn og Skeið-
ará voru bærileg, en Gýgjukvísl
bæði straumhörð og stórgrýtt. En
bílarnir ösluðu yfir hana eins og
æfðir vatnahestar gerðu í gamla
daga, meðan póstar og fylgdarmenn
og aðrar nafnkenndar skaftfellskar
vatnahetjur voru upp á sitt bezta.
Við erum komin í Öræfin. Þetta er
snemma vors og lítill sumargróður enn
kominn í þessa hlýlegu sveit í faðmi
jökulsins, þar sem vorar þó einna fyrst
á fsa-köldu-landi. Þess vegna er birkið
ennþá svart í hlíðunum hjá Skafta-
felli og brekkurnar kringum Svínafell
enhþá sinugráar.
Já, maður er alltof snemma á ferð til
eð njóta hinnar alkunnu sumarfegurð-
ar í Öræfum. En það verður ekki „bæði
Bleppt og haldið“, eins og þar stendur.
Þetta er eini tíminn sem hægt er að
komast með hægu móti yfir Skeiðarár-
sand. Nú eru allar póstferðir lagðar nið-
ur þessa leið, og síðustu Öræfapóstarn-
ár, Hannes á Núpstað og Björn á Kálfa-
felli, setztir í helgan stein, — fara ekki
út af bæ nema í bíl.
Þetta er bjartur og stilltur apríldagur
og bændurnir í Svínafelli eru þegar
farnir að vinna á, fyrirmálslömbin leika
eér á túnbalanum og fullorðinslegar
ærnar liggja letilega kringum fjárhúsið
og.spá framgangi.
lág með grasgeira sem breikkar eftir því
sem lengra dregur niður á sléttlendið.
í kvosinni uppi undir fjallinu, við gráar
og grýttar skriður Sandfellsins, hnípir
bærinn — prestsetrið í eyði.
S andfell er landnámsjörð. Um það
segir í Landnámu:
Ásbjörn hét maöur, sonur Hey-
angurs-Bjarnar hersis úr Sogni . . .
Ásbjörn fór til íslands og dó í hafi,
en Þorgeröur kona hans, og synir
þeirra komu út. En þaö var mœlt
að kona skyldi ekki víöara land
nema en leiöa mœtti kvígu tvœvetra
vorlangan dag sólsetra milli . . . Þvi
leiddi Þorgeröur kvígu sína undan
Tóftafelli frá Kvíá suöur og í Kiöja-
leit hjá Jökulsfelli fyrir vestan.
Þorgeröur nam því land um allt
Ingólfshöföáhverfi á milli Kvíár og
Jökulsár og bjó hún aö Sandfelli.
brestur. Sagöi þá smalinn, aö nú
vœri ei ráö að bíöa þess þriöja. Síö-
an hljóp hann upp í Flosahelli, sem
er uppi í fjállinu fyrir austan Svína-
fell. Þá kom þriöji bresturinn.
Sprungu þá jöklarnir og hleyptu
fram svo miklu vatni og grjóti úr
hverju gili aö állt fólk og gripir í
öllum Öræfum fórust utan þessi
eini smáli og einn hestur blesóttur.
TJm sumariö, þá þingmenn úr Aust-
fjöröum áformuöu til Alþingis, stóö
Blesi á kletti einum fyrir austan
Fagurhólsmýri og steyptist hann
þar ofan fyrir þegar þeir œtluöu aö
höndla hann. Síðan var kletturinn
kenndur viö hestinn og heitir Blesa-
klettur enn í dag.
F! kki er gott að vita hve mikið er
hæft í sögu þessari. Örnefnið bendir til
að einhver fótur sé fyrir henni, en sjálf-
sagt eitthvað lagfærð í meðferð kyn-
slóðanna. Hitt er víst, að ekki hefur
mönnum ætíð þótt byggilegt á Sand-
felli á seinni öldum. Sumarið 1773 var
Sveinn Pálsson á ferð um Öræfin. Þeg-
ar hann minnist á Sandfell í ferðadag-
bók sinni, telur hann, að flestir mundu
falla í stafi að sjá kirkjuna standa á
berum aurnum að kalla má, hvergi sjá-
ist stingandi strá kringum bæinn nema
túnskikinn og það sé óskiljanlegt
hvernig prestur geti framfleytt heilli
fjölskyldu á þessum stað.
Á þessum tíma var sr. Brynjólfur
Ólafsson prestur á Sandfelli. Hann var
búsýslu- og dugnaðarmaður. Samt átti
hann við bágindi að búa framan af bú-
skap sínum. Hann var líka ómagamaður.
Kirkja hefur staðið í Sandfelli frá
öndverðri kristni og fram á þessa öld,
að húr. var ofan tekin og sóknin lögð
til Hofs, enda voru þá ekki í henni
Framhald á bls. 13
Sandfell í Öræfum. Myndin er tekin af blaðamanni Morgunblaðsins nýlega.