Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1964, Blaðsíða 20

’mmimifflwwwsMW!

'• '■
Á eyðilegu svæði Thiel-fjallanna, er bókina sína. Hann er þáittakanði í
jarðfræðingur að glugga í minnis- bandarískum visindateiðai-gri tii Suð
urskautslandsins, sem 11 aðrar
þjóðir taka ])átt í.
Rannsdknir á Suðurskautslandinu
undanfömum öldum
hafa merkar uppfinn-
ingar næstum alltaf orðið fyr-
ir atbeina einstaklinga, sem
hafa unnið einir sér. Grund-
vallarhugmyndir, sem fætt
hafa af sér stórkostleg fram-
faraskref — svo sem tillag Gali-
leo, Newtons og Einsteins — hafa
orðið til hjá einstaklingum. Hins
vegar útheimta nútíma tsekni-
framfarir vísindasamvinnu, eins
og reyndar liggur í hlutarins eðli.
Nú á dögum er öll leit að nýrri
þekkingu, svo og hagnýting þeirrar
þekkingar og samræming í kenn-
ingar, framin innan takmarka sam-
vinuhópa, frekar en einstaklings-
framtaksins. Mörg tæknifræðileg
fyrirtæki eru orðin svo risavaxin, að
menn úr mörgum fræðigreintun
verða að leggja þeim hver sitt tillag
úr sinni grein.
Gott dæmi um slíka samvinnu er
rannsókn sú, er nú fer fram, á
Suðurskautslandinu.
Fyrr á tímum var hið geysivíða
landssvæði kring um Suðurpólinn
nefnt í sambandi við næstum þjóð-
söguleg nöfn hinna ýmsu könnúða
frá ýmsum tímum og mörgum þjóð-
um — Shirase, Amúndsen, Scott,
Mawson, Shackleton, Byrd. En nú
á tímuim er ekkert sérstakt nafn sér-
lega áberandi. En rannsóknunum er
haldið áfram og á kerfisbundinn hátt
og miklu hraðar, en nokkru sinni
fyrr. Vísindamenn og tæknifræðing-
ar vinna nú saman í hópum.
Maðurinn gegn Náttúrunni.
Einangrun Suðurskautslandsins og
erfið skilyrði — vindar, 60 mílur á
klukkustund og frost niður í 70° F
eru daglegt fyrirbæri að vetrarlagi
— koma manninum í erfiðari har-
áttu við náttúruna en nokkur önn-
ur vísindastarfsemi, sem nú er unnið
að.
í upplhafi var Suðurskautslandið
álíka óaðgengilegt og karlinn í
tungiinu. Fyrstu gestir þar hafa
sennilega verið fiskimenn, sem
hrökktust þangað, fyrir straumum
og vindi, eftir að hafa misst áttim-
ar.
Síðar meir tóku menn að fara þang
að viljandi — lögðu líf sitt í hættu
í hvínandi stormum á stormasamasta
hafi jarðar — aðallega til þess að
geta sagzt hafa komið þaiigað. Enn
síðar komu þangað vísindamenn £
rannsóknarferðir og gerðu kort ýfir
þetta óaðgengilega svæði, sem nær
yfir sjö hundraðshluta af öilu þurr-
lendi jarðar, og er því að stærð á
við helming Norðurálfu.
Þessir einstöku vísindaleiðangrar
voru svo undanfari stöðugra rann-
sókna, árið um kring og stöðvanna,
sem nú eru eins og margir dilar á
landslagi Suðurskautslandsins. Á
þessum stöðvum eru hundruð færra
vísindamanna, frá tólf þjóðum, og
í mörgum vísindagreinum.
Stærsta tillagið til þessa er frá
Bandarikjunum — fimm fastar
stöðvar, tvær við ströndina, tvær
langt inni £ landi og ein á sjálfum
Suðurpólnum. Yfir vetrarnóttina,
sem er sex mánaða löng, fæst 311
manna fastur starfshópur við viðhald
og viðgerðir á áhöldum og heldur
áfram nauðsynlegustu störfum. En
yfu sumarið — sem hefst í október
og lýkur í fébrúar — fjölgar starfs-
liði Bandarikjanna þarna upp í 4.000.
Önnur lönd, sem hafa þarna stöðv-
ar með misfjölmennu starfsliði, eru
Argentína, Ástnalía, Belgía, Chile,
Frakkland, Japan, Nýja-Sjáland,
Noregur, Sambandsríki Suður-
Afríku, Sovétríkin og Brezka sam-
veldið.
Líffræðingar rannsaka sjávarlífið,
sem gæti síðar orðið fæða fyrir ört-
vaxandi íbúafjölda jarðar. Jarðfræð-
ingar rannsaka málma og athuga
jöklamyndun, sem gæti leitt til auk-
ins sltilnings á byggingu hinna ann-
arra meginlanda. Eðlisfræðingar
rannsaka geislun frá geimnum, sem
þarna er óháð rafbylgjum af manna-
völdum. Og veðurfræðingar rannsaka
andrúmsloftið.
Rannsókn á kosmiskum geislum.
Á þessu ári munu amerískir og
rússneskir vísindamenn eiga sam-
vinnu um stórfenglegar rannsóknir
■ á kosmiskum geislum, þessum kraft-
miklu ögnum, sem dynja stöðugt á
jörðinnL
Þessar rannsóknir munu útheimta
feiknastóra loftnetsturna" úr stáli —
að hæð frá 105 til 190 fet og stað-
setta á Suðurpólnum og tveim öðrum
amerískum stöðvum og nokkrum
rússneskum. Aðrar þjóðir, sem þarna
hafa stöðvar, kunna einnig að edga
þátt í þessu fyrirtæki.
Tilgangurinn með þessum rarm-
sóknum er að finna greinilega kos-
misba geisla frá sólinni og rannsaka
breytileik þeirra, hvað snertir kraft,
tíma og stað. Þessi rannsókn verður
þáttur í tillagi Bandaríkjanna til al-
þjóða „Sólstöðuársins“ (IQSY),
1964—’65. en það tímabil verður sól-
far með minnsta móti.
Allur útbúnaður og áhöld, svo og
rannsóknirnar sjálfar, verða kostað-
ar aif Vísindasjóði Bandaríkjanna,
sem styður rannsóknir á Suður-
skautslandinu. Stofnunin hefur þegar
látið af hendi 64 fjárveitingar, að
upphæð samtals 3.411.075 dali til
Suðurskautsrannsóknanna 1964. í
lok þess árs, mun framlag hans til
þeirra, ásarnt kostnaði við viðhald
og rekstur stöðvanna nema 7 milljón-
um dala.
Árið 1962 söfnuðu bandarískir vís-
indamenn 13 smálestum af ljósmynd-
um, filmum, skýrslum og sýnishom-
um. Þá um sumarið fundu vísinda-
menn frá Minnesotaháskólanum fjöll
úr hreinum, hvítum marmara, sem
foksnjór og ísnálar höfðu gljáfægt.
Fjórir jarðfræðingar frá ríkisháskól-
anum í Ohio, sem ferðuðust í vélsleða
fundu syðsta eldfjall jarðar.
Hópur vísindamanna frá háskólan-
um í Wisconsin, sem tóku eftir því,
að mörgæsir gengu til varpstöðva
sinna hundruð mílna yfir kennileita-
•lausa ísbreiðu, komust að þeinri nið-
urstöðu, að þær notuðu sólina til
leiðsögu, með aðstoð „innvortis
klukku“,
Suðurskautssamningurinn.
Árið 1959 hýstu Bandaríkin ráð-
stefnu tólf þjóða, sem varð upphaf-
ið að undirritun Suðurskautssamn-
ingsins, 13. júní 1961. Þessi samn-
ingur er um 30 ára ára frestun á
öllum landakröfum á Suðurskauts-
landinu, og gerir einnig ráð fyrir
mannaskiptum, aðstöðu- og upplýs-
ingaskiptum vegna sameiginlegra til-
rauna og framkvæmda. Með þessum
samningi er Suðurskautslandið gert
að fyrsta stóra landsvæði, sem tekið
er frá í friðsamlegum tilgangi og
frjálsra vísindarannsókna.
Þannig vill svo til, að samvinna
visindamanna verður að tilraun um
alþjóðasamvinnu, sem getur orðið
engu síður mikilvæg en árangur vis-
indarannsóknanna sjálfra.
n