Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1964, Blaðsíða 4

Margvísleg not boginna Ijósgeisla
Ef farið er inn í einhverja
stóra verksmiðju, sjúkra
hús, rannsóknastofu eða kvik-
myndaver, gefur sennilega að
líta þar áhöld, sem kölluð eru
fibroskóp eða flexiskóp, og not-
uð eru þar.
Þetta eru bognar pípur, sem gera
það mögulegt að sjá eða ljósmynda
hluti, sem eru á óaðgengilegum stöð-
um. Pípurnar eru gerðar úr löngum,
mjóum glerþráðum, sem bera ljós
og myndir til augans eða ljósmynda-
vélarinnar.
Aðferðin við þetta er kölluð fíb-
eroptík og er einhver nýjasta og væn
legasta þróun í sjóntækjaiðnaðinum.
Fíberoptisk áhöld eru rándýr, en
hinsvegar svo nauðsynleg, að ný og
ný hlutverk hahda þeim koma fram
daglega. í Bandaríkjunum eru þau
mikið notuð við geimferðaútbúnað,
einkum þó við tilbúning eldfiauga,
sem notaðar verða til að senda menn
til tunglsins.
Læknar nota svona áhöld til að
skoað innan í maga, hjörtu og önn-
ur liffæri. Flugmenn geta kíkt inn
í bæði þotuvélar og bulluvélar á
flugi. Umsjónarmenn verksmiðja geta
athugað vélar að innanverðu, án þess
að taka þær í sundur.
MálmhiiSaðar pípur
Ein amerísk verksmiðja seiur beygj
anlegar glerpípur úr þráðum 25 feta
langar og l/8-l:J/3” að þvermáli.
Flestar pípurnar eru þaktar málm-
hlíf, til að verja glerið skemmdum.
Til þess að lýsa upp hlutinn, sem
skoða skal, er hægt að beina ljósi
eftir endilangri pípunni, eða líka má
festa örsmáar ljósperur á enda henn-
ar. Skýrar ljósmyndir er hægt að
taka gegn um slíkar pípur í tungls-
ljósi.
En hvernig vinnur þessi útbúnað-
ur?
Dr. Walter F. Siegmund frá Amer-
iska Sjóntækjafélaginu, útskýrir það
þannig:
„Fíberoptík byggist á tveim grund-
vallaratriðum: (1) sléttir þræðir úr
gagnsæju efni, eins og gleri, leiða
ljós mjög vel vegna fullkomins innra
endurkasts eftir veggjunum, og (2)
hinir einstöku þræðir í stórri kippu
leiða þetta ljós stjálfstætt og óháð-
ii- hverir öðrum“.
Plastefni og ódýrt gler hafa reynzt
ófær um að leiða ljós nokkrar telj-
andi vegalengdir. Bezta efnið er
hreint, hvitt optiskt gler, sem er laust
við blöðrur eða aðra galla.
Um það bil helmingur ljóssins, sem
skín inn í endann á sjö feta pipu úr
þráðagleri, kemst út um hinn end-
ann, en hinn helmingurinn dreifist
og fer til spillis.
Til þess að varna því, að meira
ljós „leki“, er þunn húð af gagnsæju
gleri notuð sem hlíf um hvern þráð.
Þessi hlif bæði einangrar og hlífir
auk þess glerþræðinum.
Beygjanleg kippa af þráðum,
minna en hálfur þumlungur í þver-
mál getur haft inni að halda um
300.000 þræði.
Sjónvarpsmynd hefur um það bil
250.000 myndareiningar, og þannig
verður fiberoptisk mynd betri en
sjónvarpsmyndin. En góð smásjá get-
ur haft 500.000 myndareiningar og
þannig verið betri en fiberoptisH
mynd.
Mjókkandi þráðakippur
En ekki eru öll fiberoptisk áhöld
að lögun til eins og pípur eða slöng-
ur. Ein tilraunakippa þráða mjókkar
úr mjög digrum enda í annan örmjó-
an. Svona keilulöguð kippa getur
stækkað mynd 50 sinnum, e>f horft er
í digra endann en minnkað myndina
ef horft er í þann mjóa. Ljósmynd-
unarhraði linsu breytist ef hún er
sett við annan endann á keilulaga
kippu, og filman við hinn endann.
Fiberoptisk áhöld af beztu teg-
und vinna vel við hitastig frá 418-
800 °F.
Allar framfarir í fiberoptísk eins
og í annarri sjóntækj a,gerð eiga rót
sína að rekja til einhverrar elztu
iðngreinar mannsins: glergerðarinnar.
í egypzkum gröfum, sem lokað var
um 5000 árum f.Kr., fundust oft gler-
uð leirker, sem líktust mjög gler-
ílátum. Um 1500 árum f.Kr. var fram
leiðsla á gagnsæju gleri orðin blóm-
leg listgrein.
Bognar „ljóspípur“ voru gerðar
rir mörgum árum, til að leiða ljós
— en ekki myndir. Fyrir meiru en
hundrað árum gerðu menn sér ljóst,
að hægt var að flytja mynd gegn um
margfaldar ljóspípur, en glergerðar-
menn þeirra tíma gátu ekki búið til
slíkt áhald.
Nýlegar rannsóltnir
Fiberoptiskar athuganir hófust í
Holl'andi á þriðja tug þassarar aldar.
Háskólinn í Rochester í New York
og Einangrunarstofnunin í Illinois
létu fram fara víðtækar rannsóknir,
allt þar til Ameríska Sjóntækjafé-
lagið fékk áhuga á málinu um 1955
og hefur síðan komizt í fremstu röð
í heimi í þessum rannsóknum.
Eitthvert fyrsta einkaleyfi í Banda-
ríkjunum var gefið út til handa C.W.
Hansell, 1930, til „myndaflutnings"
gegn um kippu af Ijóspípum.. Síðan
hafa mörg einkaleyfi verið gefið út
í Bandaríkjunum og annarsstaðar fyr
ir endurbótum á fiberoptiskum á-
höldum.
Og þessi áhöld eru allt frá örsmá-
um verkfærum upp í stórfenglegan
áhalda-útbúnað.
Eitt hinna minnstu er oddmjó
kippa, sem koma má fyrir í sprautu
Eitiriitsmaður rannsakar benzinhæðarmælinn í geymi á bíl, með beygjan-
legu fi'oerskópi. Hann notar ljósgjafa, sem nú er orðinn mjög útbreiddur. Fyr-
ir noknrum árum voru slík áhöld rannsóknarstofu-nýungar.
nál. Læknir getur notað hana til að
skoða blóðslettur, vöðvavefi og húð-
vefi undir yfirborðinu, án þess að
neinn skurður þurfi að koma við
sögu.
Önnur not fiberoptíkur koma dag-
lega fyrir í stórborgum Bandaríkj-
anna, sem sé þau að rannsaka und-
irskriftir viðskiptamanna í bönkum
til þess að kóma í veg fyrir falsanir.
Með þessari aðferð er undirskriftin
prentuð í kóda-formi í bæikur bank-
ans. Þegar viðskiptamaður tekur út,
sýnir hann gjaldkeranum viðskipta-
bók sína og úttektarmiða. Gjaldker-
inn notar þennan fiberoptiska „úr-
lesara“ og ber saman nýritaða undir-
skriftina við þá, sem prentuð er 1
baakur bankans. Þetta er miklu fljót-
ari aðferð en flestar aðrar til að
sannprófa undirskrift. Og þar við
bætist til öryggis, að enfitt er að búa
til tvo „úrlesara“, sem eru alveg eins.
Eitt stórt ameriskt fyrirtæki not-
ar reglulega fiberoptiskt áhald til að
athuga eldsneytismæla í geymum,
eftir að þeir hafa verið lóðaðir aftur
og settir í bíla. Eftirlitsmaðurinn
stingur aðeins beygjanlegum fiber-
skópi inn um opið á geyminum og
hreyfir svo pípuna þar til hann sér
mælinn.
Kvikmyndir og sjónvarpsmyndir
Fiberskóp má festa á linsuna í kvik-
myndavél. Endanum á bognu píp-
unni má koma gegn um mjótt op
og þannig er hægt að taka myndir
af sviði, sem annars er algjörlega ó-
aðgengilegt.
Fyrir skömrnu var litið á alla þessa
tækni, sem einhverja rannsóknastofu-
nýung, en nú segja fróðir menn, að
framtíð þessai'a áhalda sem verzlun-
arvöru sé næstum takmarkalaus.
Þeir sjá fyrir margar endurbætur
í lýsingartækni, bæði til hagnýtra
nota og svo til skrauts.
Þeir búast við, að endurbætur I
þessari tækni geti haft miki.1 áhrif
á skýrslugerð og geymslu í áhöldum
eins og „hraðlesurum“ yfirfærslu-
tækjum fyrir upplýsingar, leyniskrift
og mælitækjum.
Reiknivélataakni, byggð á ljóstækni
trúa þeir að muni auka hraða í út-
reikningum og draga úr stærð reikni-
véla.
Og sumir vísindamenn hafa von-
ir um, að þessi tækni geti aukið
á notagildi ljóssins, og fara fram rann
sóknir í þá átt.
Vissulega eru horfur á, að fiber-
optisk áhöld muni bráðlega ryðja
sér mjög til rúms, til hagkvæmra
nota, og menn muni halda áfram að
finna upp ný og ný áhöld til ýmissa
sérstakra nota.
og smjör? Og brennivín og öl? Og púns?
— Nei, þökk fyrir, svaraði ég vingjarn
lega. Ég ætla bara að fá einn bolla af
tei.
— Ég skal koma með það, sagði þjón-
ustustúikan.
Það var starað á mig úr öllum áttum.
Á heilli mínútu drakk enginn lokaskál.
Fólk talaði um mig hringinn í ki-ing,
og ég heyrði sumt af því, sem það sagði.
— Þetta er einhver hálfvitlaus útlend-
ingur, sagði einn.
— Fjandans hræsnin og skiípalætin
nú á dögum, sagði annar.
— Hann er fullur og er að reyna að
láta renna af sér, sagði sá þriðji.
— Það er nú skrítið að vilja verða
algáður, þegar maður er fullur, sagði
fjórði.
Þjónustustúlkan kom með teið mitt.
Ég borgaði strax og gaf henni krónu í
þjónustugjald, til þess að enginn skyldi
halda, að ég drykki te, af því að ég hefði
ekki efni á að drekka púns.
Enég komsf aldrei svo langt að
drekka þetta te. Ég sat hljóður og frið-
samur og hrærði í bollanum og reyndi
með framkomu minni að gera öllum
viðstöddum ljóst, að ég vildi þeim ekk-
ert illt, þegar gamall Uppsalafélagi, sem
ég hafði ekki séð í 15 ár, stóð allt í einu
fyrir framan mig og glápti á mig og
tebollann minn með stingandi augum.
— Ert þetta virkilega þú sjálfur?
sagði hann æstur. Og hefurðu hugsað
þér að drekka þennan óþverra?
— Já, svaraði ég auðmjúkur.
— Jæja, það er þá að lokum komið
svona fyrir þér. Það er hræðilegt!
Ég hélt hann væri að grínast og
svaraði einhverju í sama tóni.
Framhald á bls. 14
4 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
16. tölublað 1964