Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1964, Blaðsíða 11

— Ef það er eitthvað, sem fer í taug arnar á mér, þá er það svindl í spil-
um. — Þau spiluðu út tveimur ásum, som ég liafði í jakkaerminni!
SIGGI SIXPENSARI
Trúarbrögð
Myth a'nd Religion of the North.
E. O. G. Turville-Petre. Weiden-
feld & Nicolson, 50s. 1964.
Prófessor Turville-Petre er einn
fremsti fræðimaður um norrænar
fornbókmenntir. Hann hefur sett
saman ágæt rit um íslenzkar bók-
menntir „Origins of Icelandic
Litcrature" og „The Heroic Age
of Scandinavia“. Þetta rit fjallar
um trúarbrögð feðra vorra. Heim
ildirnar eru Sögurnar og Edd-
urnar, Snorri Sturluson og sam-
tíma heimildir erlendar, einnig
fornminjarannsóknir. Höfundur
rekur síðan sögu goðanna, trúar-
venjur og breyttar hugmyndir
um goðheim með breyttum þjóð-
félagsvenjum. Þó að bókin sé
trúarbragðasaga, verður ekki hjá
hjá því komizt að rita þessa
sögu með hliðsjón af þjóðfélags-
ástandinu, svo að bókin. verður
um leið menningarsaga og póli-
tisk saga þessara tíma. Það kem-
ur greinilega í ljós T þessu riti,
að erlendir menn hafa að sumu
leyti betri aðstöðu til að rita um
þessi efni, heldur en íslending-
ar,.þv£ að þeir verða oft blindir
á ýmsa þætti vegna nálægðar
við söguefnið, ef svo mætti segja,
einnig eru skoðanir þeirra oft
fullfast mótaðar fyrirfram. Eftir
að hafa blaðað I þessari bók,
vaknar með manni sú spurning
hvort langt líði, þar til fornsaga
íslands verði tekin til algjörrar
endurskoðunar og þá einnig síð-
ari tíma sagan. fslandssagan hef-
ur hingað til verið rituð I sam-
bandi við sjálfstæðisbaráttuna,
sagan hefur verið notuð pólitískt,
og slík sagnritun er ærið hæpin.
Þótt við höfum átt ágæta sagn-
fræðinga og menn, sem hafa ver-
ið einstaklega glöggir á innviði
sögunnar, þar ber fremstan Árna
Magnússon, og svo síðar Jón
Sigurðsson, sem jafnframt stóð
fremst í stjórnmálabaráttunni,
eem hlaut að lita hans mat á sögu
landsins, og svo hinn mikla elju
mann og heimildakannara Pál
Eggert Ólason, þá er saga íslands
lítt rannsökuð ,og bíður þar
16. tölublað 1964 --------
ótæmandi verkefni. Undirstöðu
sagnfræðinnar, heimildakönn-
uninni, hefur lítið verið sinnt.
Sá sem þar hefur helzt að unnið
er ofannefndur Péil Eggert, og
svo eru viss tímabil ekkert annað
en uppskriftir með smávegis
viðbótum, t. d. Sturlungatíminn.
Heimildagagnrýni er mjög tak-
mörkuð, og viðmiðun við sögu
nágrannaþjóða er sjaldgæf.
Það virðist oft svo sem ísland sé
eina landið í heiminum og hér
hafi sagan skeð án nokkurra
tengsla við umheiminn.
Ævisögfur
The hast four Lives of Annie
Besant. Arthur H. Nethercot.
Hart-Davis. 42s. 1963.
Þetta er annað bindi ævisögu
A. B. Fyrsta bindið kom út 1960.
Þetta bindi hefst á þvi að Annie
Besant tekur að aðhyllast guð-
speki, og verður síðar forseti
Guðspekifélagsins. Starfi hennar
í Indlandi er ýtarlega lýst svo og
samstarfi hennar og Krishna-
murtis. Bókin gefur ágæta mynd
af þessari fjölhæfu konu, sem lét
sig flest mannlegt var<5a. Hún var
mikil mælskukona og óþreytandi
í baráttu sinni fyrir bættum kjör-
um lágstéttanna bæði í Indlandi
og víðar. Bókin er vönduglega
unnin, ágætar heimildaskrár og
tilvísanir.
Bókmennlir
In General and Particular. C. M.
Bowra. Weidenfeld & Nicolson.
30s. 1964.
Greinasafn þessa ágæta fræði-
manns um margvíslegustu efni:
Gildi klassískrar menntunar,
hetj ualdirnar, spásagnak veðskap,
áhrif fyrri heimsstyrjaldar-
innar á skáldin eftir strlðið,
skáldskap og fræðimennsku,
danskvæði og föstuinngáng, og
blæbrigði tungunnar. Hann skrif-
ar um Racine, Dante, Sordello og
Edward Fitzgerald o§ höíunda
nokkurra ástakvæða frá miðöld-
um. Bókin er mjög skemmtileg
aflestrar, og opnar mönnum
nýstárlega innsýn I verk klass-
Iskra höfunda. Höfundurinn er
einn fremsti fræðimaður í klass-
iskum fræðum, sem nú er uppi,
og hefur ritað margt um þau efni,
einkanlega er bók hans „The
Greek Experiment" eftirtektar-
verð, sem út kom I bókaflokknum
„History of Civilization", sem út
er gefin af Weidenfeld og Nic-
olson. Beztu lyklarnir að grískri
menningu eru Bowra ’og Murray,
enda þótt þýzkir fræðimenn hafi
marga.þykka doðranta samantek-
ið um klassísk fræði, þá verða
snjöll essay engilsaxa drýgri' til
skilnings á klassískri menningu,
manni virðist stundum eins og
þýzkararnir kaffæri sig I smærri
atriðum á kostnað heilsteyptrar
yfirsýnar. Þekking manna á
grísku þjóðfélagi, sérlega frum-
grísku, hefur aukizt við forn-
minjarannsóknir og málrann-
sóknir, því má búazt við mikilli
grósku I þessum fræðum næstu
áratugina.
Blt'tSamennska
I Bought A Newspaper. Claud
Morris. Arthur Barker. 25s. 1963.
Claud Morris var um tíma blaða-
maður í London, og ágætti sig
sérstaklega sem stjórnmálafrétta-
ritari. Ýmsar takmarkanir blaða-
eigenda urðu til þess, að hann
hvarf þaðan og festi kaup á smá-
blaði I námubæ I Wales. Bók
hans lýsir umsvifum og baráttu
hans við hégómaskap, hagsmuna-
streytu, tortryggni og lókalpatríót
isma. Bókin er einstaklega
skemmtileg og lifandi. Og lolcs
tekst honum að koma blaði sínu
og útgáfustarfsemi á nokkurn-
veginn öruggan fjárhagsgrund-
völl. Auk þessarar sögu, flettar
höfundur frásögnina með um-
sögnum sínum um hina og aðra
framámenn í brezkum stjórnmál-.
um. Stundum minnir frásögn höf-
undar á þá ágætu menn Bruee
Lockhart og Negley Farson, sem
skrifuðu hvað skemmtilegast um
menn og málefni og sjálfa sig á
árunum fyrir seinna strið. Þeir
voru báðir kollegar höfundar.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARUNIH
I
fornum sögum kínverskum greinir svo frá að keisarinn
hafi eitt sinn skipað mann í embætti, en ekki ætlað honum
neitt verk að vinna, enda gerði embættismaðurinn ekki neitt.
Kunningi hans frétti af þessu og sendi honum steingúrku að
gjöf. Var gúrkan lík blófnsturvasa í laginu, en holrúm var ekk-
ert í henni og engu varð inn í hana komið. Þegar þessir kunn-
ingjar hittust, þakkaði embættismaðurinn vini símyn gjöfina,
en lét þess jafnframt getið að gjöfin væri nokkuð gölluð og
hann hefði ekki neitt'gagn af henni. Þá spurði hann einnig hver
væri tilgangurinn. með gjöfinni. „Tilgangurinn er ekki annar
en sá“, sagði vinur hans, „að sýna þér hvernig sá embættis-
maður er, sem ekki gerir neitt. Ekkert kemst inn í hann og
ekkert verður úr honum tekið. Hann er eins og þessi stein-
gúrka og að honum er ekkert gagn.“
Ekki fara sögur af skilnaðarkveðjum þessara kunningja.
En á bak við þessa stuttu sögu skín í alkunna kenningu sumra
kínverskra spekinga: Tómleiki hlutanna gefur þeim gildi, fyll-
ingin gerir þá ónýta. Þetta er eins og ýmislegt í þeirra hugsun,
þveröfugt því, sem vér téljum gott og gilt, en hefir þó meira
til síns máls en ætla mætti. Að vísu geta málin gert oss nokk-
urn grikk, en hindranir þeirra eru ekki óyfirstíganlegar. Það
sem vér köllum óskrifað blað, kalla þeir tómt-hvítt blað.
Tilraunir gætum vér gert til að sjá hvort þeir hafa nokkuð
til síns máls. T. d. mætti setja steinsteypu í nokkra bolla, flösk-
ur eða vasa og láta standa til næsta dags og sjá síðan hvers
virði þessir hlutir yrðu. Þegar vér hreinsum eitthvað og þvoum
vel og vandlega, þá erum vér að sækjast eftir þeim tómleika,
sem gefur hlutum gildi. Með því að stytta vinnutímann, eru
menn að sækjast eftir tómstundum. Ef vér erum alltof önnum
kafnir, vinnst ekki tími til að hugsa sum mál eða ræða við
kunningja sína, en hvort tveggja er hægt í góðu tómi.
Fyrir tveim árum hitti ég tvo af mínum gömlu mennta-
skólakennurum frá Noregi, og voru þá liðnir tæpir þrír áratugir
frá síðustu samfundum. Við tókum tal um skólamál, og með
því fyrsta sem þeir sögðu var: Of mikil málakennsla í mennta-
skólunum, of mörg mál, eru ein mesta hindrunin fyrir því að
nemendur talci út hæfilegan þroska á skólaárunum. Og þetta
er almenn skoðun þar í landi. Þó lítur út fyi’ir að svo fari leik-
ar að menntaskólanámið verði lengt — og líkur eru til að vér
heima á Fróni verðum að fara .sömu leið. Aðrir leiðtogar í
menntamálum erlendis kvarta undan því að árangurinn af lær-
dóminum verði einatt troðfullir heilar, en tóm hjörtu.
Nefna mætti dæmi um gildi „tómleikans" frá líffærafræð-
inni. Ef maginn getur ekki tæmzt, þá er hætta á ferðum. Öku-
menn kannast við benzínstífluna. Margar hliðstæður mætti
nefna frá öðrum sviðum tækninnar og úr borgarlífinu, svo sem
umferðinni. Offyllingin veldur vandræðum. Um jólaleytið má
í sumum erlendum borgum sjá svofellda auglýsingu: Forðizt
miðborgina. Kynslóð eftir kynslóð hefir unnið að því að byggja
borgir, og nú er svo komið málum að sumir helztu leiðtogar
og vinir borga hvetja heil fyrirtæki til að flytja úr þeim, til
þess að draga úr því öngþveiti, sem orðið er.
Spyrja mætti hvort hin sérkennilega kenning um gildi
tómsins og skaðsemi offyllingarinnar hafi haft raunhæft gildi í
hinu kínverska þjóðfélagi. Sem dæmi má nefna meðferð áfeng-
isins. Kínverjar neyta þess, en þeir fara ekki út á götur til þess
að slá um sig, ef þeir drekka of mikið, heldur leggjast þeir upp
í rúm heima hjá sér og bæra sem minnst á sér. Þeim er það
ljóst að það er sjúklegt að offylla sig á áfengum drykkjum, og
þess vegna er ekki drykkjusýkin vandamál í þjóðfélagi þeirra.
En með oss hefir offylling áfengis gert margan mann óhæfan
til starfa síns. Og þegar saman fer offylling af vélum og áfengi
í senn, er ekki á góðu von.
Nú steðjar að mönnum hætta úr annarri átt: Að ofhleðsla
verði í sálarlífi þeirra, og þá ekki aðeins á sviði skólalær-
dóms, heldur einnig í daglegu lífi af völdum fjölmiðlunartækj-
anna, kvikmynda, útvarps, sjónvarps, talsima o. fl. Samband
við náttúruna — einkum hina kyrrlátu náttúru, er því orðið
mönnum brýn nauðsyn — og heilsulind. Sálin þarf að hafa tóm
til að lifa, anda og hvílast. Að vísu getur hún fundið hvild í
bæninni mitt í stórborginni. Til slíkrar hvíldar eru kirkjur og
aðrir helgidómar.
Þess ber að gæta að kenningin um tómið hefir aðeins díalekt-
iskt gildi, það er í samhengi lífsins. Einangruð frá lífinu hefir
hún ekki gildi.
• LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
✓