Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1964, Blaðsíða 8

Fredrick C. Appsl
miiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiniimiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiig
| Vísindarannsóknir, sem nú standa yfir, |
| gætu bent til þess, að hnísurnar séu ef |
til vill skynsamari en við
aJiiiiiiiiimmiiiiiiiiímiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiii'iiiiiiiiiiiiimmiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiimiiiimimimimiimmmimmimmimmimmimimimi
IMarineland í Kalifomíu
er hópur vísindamanna,
bæði borgaralegra og frá Banda-
ríkjaflotanum, að kenna hnísu einni
sem heitir Cathy að synda blind-
andi um sundpoll og snerta hnappa,
sem hringja bjöllum og suðurum.
En í fjarskipta-vísindastöðinni í Miami
á Florida er annar hópur að reyna að
kenna hnísu, að nafni Elvar, að tala
ensku.
Og hjá Sperry Gyroscope Co. í Great
Neck á Long Island eru verkfræðingar
að búa til vél, sem gæti kennt mann-
legum verum að tala hnísumál.
Þetta, ásamt fleiri tilraunum, er hluti
af stærri rannsóknaáætlun, til að reyna
að skilja eitthvað af hinum flókna út-
búnaði sem hnísurnar nota við dagleg-
ar athafnir sínar. Því að enda þótt kát-
leg gamanlæti þessara skemmtilegu
dýra séu alþekkt og skrásett, vita menn
í rauninni sáralítið um, hvemig hnis-
urnar fremja þessar furðulegu sund-
þrautir. sínar, og hvernig þær skynja
bergmál og hafa samband innbyrðis.
Geti maðurinn leyst úr þessum gátum,
gaati það haft mikilvægar og víðtækar
afleiðingar.
Til dæmis geta hnísumar farið um
í vatninu þrisvar sinnum hraðar en
vöðvafl þeirra segir til um. Bf það yrði
uppvíst, hvernig þetta má verða, gæti
það haft í för með sér geysilegar breyt-
ingar á byggingu véla og skipa.
f staðsetningu eftir bergmáli — þ.e.
því að finna hluti sem em í kafi með
því að beina hljóðbylgjum að þeim —
fara hnísurnar langt fram úr því bezta,
sem maðurinn hefur fundið upp. Fyrri
tilraunir með hnísur hafa þegar gefið til
kynna, að þörf er á gmndvallarbreyt-
xngum á núverandi bergmálstækjum
vorum.
E
I itt forvitnilegasta atriði í núver-
andi rannsóknum stendur í sambandi
við tjáningarhæfni hnísunnar og mat á
greind hennar. Það er sæmilega vel
sannað, að dýrin „talaíí raunvemlega
hvert við annað á einhverskonar „miáli“,
en eðli þess og margbreytni er enn
ekki þekkt eða metið. Það hefur jafn-
vel verið gefið í skyn að hnísan verði
fyrsta dýrategundin, sem maðurinn
muni tala við af viti. Sumir vísinda-
menn gefa í skyn, að hnísan kunni jafn
vel að vera greindari en maðurinn.
Geimferðastjómin (NASA) hefur á-
huga á þessum rannsóknum á.máli hnís-
anna, þar eð það geti orðið að gagni
fyrix geimfara Bandaríkjanna. NASA
ráðgerir svo langt fram í tímann, að
hún vill læra hnísumálið sem eins kon-
ar æfingu undir það að tala við annar-
legar verur á öðrum plánetum, og stofn-
unin hefur veitt 87.000 dala styrk til
dr. John C. Lilly í fjarskiptastofnuninni
áðurnefndu, mannsins sem er að reyna
að tala við Elvar.
Alríkisstofnanir eyða áætluðum 250.000
dölum á ári í hnísurannsóknir. Auk
NASA, eru það rannsóknastofnun flot-
ans, vísindafélagið og heilsufræðiráðið,
ásamt fleiri stofnunum, sem leggja fram
fé.
Skepnurnar, sem öllu þessu fé er eytt
í, eru meðal hinna torskildustu og þrosk
uðustu á jörðunni. Þær eru ekki fiskar,
heldur bióðheit, lungna-andandi
spendýr af hvalaættinni. Vísinda-
menn eru ekki á eitt sáttir
um, hvort þær skuli kallaðar
hnísur eða höifrungar. Flestir amerísku
visindamennirnir beygja sig fyrir því,
að til er raunverulegur fiskur með
höfrungsnafninu, og einnig hinu, að flot-
inn hefur höfrunginn fyrir merki kaf-
bátaflotans — og því vilja þeir halda
hnísunafninu. En það skiptir nú ann-
ars litlu, hvort nafnið er notað, einkum
er hnísunum — eða höfrungunum — ná
kvæmlega sama!
Á öi
bendir eindregið til góðrar greindar. f
Marineland við Kyrrahafið verða starfs
mennirnir að vara presta við því, að
hnísurnar eru vanar að skvetta vatni
á alla, sem eru svartklæddir. Þær leika
allskonar leiki, og geta kastað fótknetti
50-60 fet, sagði einn vísindamaðurinn
þarna. „Og þær geta kastað honum
’ í fullkominn skrúfugang“, bætti hann
við og kenndi öfundar í röddinni.
öðru sviði standa einnig deilur,
sem sé um greind dýrsins. Hnísuheilinn
virðist vera alveg eins stór og marg-
flókinn og mannsheilinn, og margt í
hegðun hnósunnar — hvort hún er frjáls
eða fangin — bendir til greindar á háu
stigi.
Þær virðast lifa í vel skipulögðum
hópum og vinna saman að ýmsum fram-
kvæmdum. Til daemis, þegar þær eru á
ferð í opnu hafi eru þæir í stórum torf-
um, þar sem einn eða fleiri „njósnarar11
fara fyrir. Þegar njósnari rekst á eitt-
hvað óvenjulegt, snýr hann aftur til vöð-
unnar og gefur skýrslu, og er þá annar
njósnari sendur út af örkinni, til þess
að sannprófa skýrslu hins fyrra.
Átið hjá þeim sýnir einnig talsverða
félagsskipulagningu. Þegar" þær finna
fisktorfu, slá þær þéttum hrin.g utan um
hana, rétt eins og Indíánar gerðu kring
um vagnalest, þegar þeir voru að ráð-
ast á þær, fyrir einni öld. Meðan aðal-
hópurinn heldur að torfunni, fara nokkr
ar hnísur inn í hana — fáar í einu —
og fá sér í gogginn.
Fangnar-hnísur hafa oift gengið fram
af kennurum sínum og vísindamönnum
fyrir það, hve fljótar þær eru að læxa,
og hve mikið þær geta lært. Wally
Ross, sem er dýratemjari að atvinnu,
segir: „Eftir að maður hefur fengizt
við hnísurnar, finnast manni sjimpansar,
hundar, hestar og fílar vera heimskir
eins og hvítar mýs.“
Hnísur sýna einnig af sér það, sem
virðist vera þroskuð skopskyn, en það
Hr
Inísuhópur í Marineland notaði
kastfimi sína til að láta í ljós gremju
sína yfir því að þurfa að vera í geymi
með 20 sjaldgæfum hitabeltisfiskum,
sem starfsmaður við vatnsbúrið hafði
komið þar fyrir. Dýrin fleygðu fiskun-
um, hverjum eftir annan, út á áhorfenda
svæðið. En geymdu sér samt þann síð-
asta og þegar tækifæri gafst, þeyttu
þau honum í höfuðið á vatnsbúrsstjór-
anum, þegar hann gekk út af svæðinu
við búrið.
Annað greindarmerki er það, að hnís-
ur verða fljótt leiðar á síendurteknum
tilraunum. Vísindamennimir skýra svo
frá, að þeir verði að breyta til í sí-
fellu um þessar tilraunir, til þess að
geta haldið áhuganum vakandi hjá
hnísunum. Annars neita þær allri sam-
vinnu og hafa það jafnvel til að hetfna
sín á kennurunum.
Dr. Kenneth Norris frá dýrafræíiideild
háskólans i Los Angeles segxr frá hnísu
að nafni Cathy, sem átti sérstaka hefnd-
araðferð. „Ef við reyndum of mikið á
hana“, segir hann, „beið hún átekta,
þangað til við snerum að henni baki.
Þá fór hún út í fjarlægasta endann á
pollinum og þeysti svo til okkar aftur
á fullri ferð. En á síðasta andartaki,
snarsnei’i hún sér við og sendi okkur
ferlega vatnsgusu, svo að við urðum all-
ir gagndrepa.“
Cathy gerði kennurum sínum ýmsar
fleiri grillur. Norris prófessor og aðstoð
armenn hans, voru að gera tilraunir
með bjöllur ög'suðara, til þess að prófa
heyrnarskynið hjá Cathy. Til þess að
hindra, að hún gæti notað sjónina sér
til hjálpar, voru s-ettar sogskálar ytfir
augun á henni. Á hverjum degi barði
aðstoðarmaðurinn í geyminn þar sem
Cathy var, til þess að kalla hana upp á
yfirborðið, svo að hægt væri að setja
á hana sogskálarnar. Cathy var afskap-
lega þæg, en með hverjum dieginum sem
leið var hún alltaf einum þumlung
fjær, þegar hún stanzaði. Loksins fékk
hún kennarann til að halla sér svo langt
fram af barminum, að hann var næstum
dottinn í geyminn. „Stundum finnst
manni þær vera að hlæja að manni“,
sagði annar aðstoðarmður.
af rátt fyrir allar þessar bendingar
til heilastarfsemi, ráða flestir vísinda-
menn frá of miklum ályktanaflýti. „Við
erum að reyna að mæla greind (sem
virðist vera) hjá annarri tegund, á mæli
kvarða mannlegrar skynsemi“, segir
einn. „Slíkar upplýsingar er beinlínis
ekki að marka“. Aðrir spyrja sem svo:
ef hnísurnar eru svona gáfaðar, hvers
vegna eru þær ekki komnar af þassu
tiltölulega frumstæða þroskastigi? En
þetta er eins og þegar verið er að spyrja:
„Ef þú ert svona skratti ljóngáfaður
hversvegna ertu þá ekki svolítið ríkari?“
„Eitt greindarmerkið er tilbreytni í
LESBÖK MORGUNBLAÐSIJNS
20. tölúblað 1964