Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.1964, Qupperneq 8

IBN SAÚD
skipun til dyravar<0a Faradisar/ um ao
hleypa þeim innfyrir.
R>
Eftir Siglaug Brynleifsson
Arabía er stórmikill skagi,
sem skagar út úr Asíu í
suðvestri. Skagi þessi markast af
Rauðahafi, Arabíuflóa og Persaflóa.
Að norðan minnist skaginn við upp-
lönd Mesópótamíu og sýrlenzku
eyðimörkina. Innlönd skagans eru
hrjóstur og eyðimerkur, en vinjar
gera þessi svæði þó byggileg nema
syðst, þar sem er Khali-auðnin. Með
ströndunum eru frjósöm héruð og
hin byggilegustu. Fjöll skilja inn-
lönd skagans frá strandlengjunni í
suðri, vestri og austri syðst og hallar
innlöndunum í austur allt til Persa-
flóa.
Veðráttan er mjög þurrviðrasöm í
innlöndum skagans en vætusamari
við ströndina. Það er ekki óalgengt
að það líði ár án þess að komi dropi
úr lofti þegar dregur innar á skag-
ann. Helzta nytjaplantan er döðlu-
pálminn í vinjunum, en við strönd-
ina eru margar fleiri tegundir nytja-
plantna. Kaffi er talið upprunnið í
Arabíu svo og ýmiskonar ilmjurtir
og kryddjurtir er voru mjög eftir-
sóttar. Þarfasta húsdýr hirðingjanna
er úlfaldinn og án hans væri mann-
líf á innlöndum skagans óhugsandi,
hann þolir vatns'leysi öllum öðrum
dýrum fremur. Arabíski hesturinn er
ættaður af þessum slóðum, en hann
er talinn flestum hestum betri. Auk
þessara húsdýra halda þeir sauðfé
og geitur.
Saga mannlífs í þessum landshlutum
skiptist í tvö höfuðtímabil, tímabilið fyr-
ir daga Múhameðs og tímabilið sem hefst
með honum og þeim trúarbrögðum, sem
við hann eru kennd. Þegar rætt var um
Araba og Arabíu var oftast átt við þær
þjóðir sem byggðu innlönd skagans, sem
nú eru nefndar Bedúínar. Frá upphafi
hafa þeir stundað ránsferðir á hendur
þeim þjóðum serri strandlengjuna byggðu
og einnig þeim, sem byggðu Mesópót-
amíu og löndin fyrir botni Miðjarðar-
hafsins. Sumir sagnfræðingar álíta að
frum-heimkynni Semíta séu í Arabiu, og
þaðan hafi straumur þeirra legið til ná-
lægra menningarríkja.
A ströndum skagans komu snemma
upp menningarríki og þaðan komu eftir-
sóttar afurðir, kryddvörur og ilmefni.
E,
á 18. öld, er Waihhabisminn. Boðberi þess
arar hreyfingar var Múhameð ibn’Abd
ul-Wahhab, hann var fæddur 1703. Á
yngri árum ferðaðist hanin til SýrLands
og íraks tog tekur að boða kennímgar sin
ar um 1750. Hann deildi hart á ýmiskon-
ar hjátrú, sem grafið hafði um sig í Mú-
hameðstrú, allt frá því að spámaðurinn
hafði hafið upp raust sína á sjöundu öld
eftir Krist. Hann deildi og á ýmiskonar
munað og hóglífi og bauð afturhvarf til
Líki Saúdannia var illLa séð af
Tyrkjum. Þeir fólu A'ii Pasja, landstjóra
í Egyptalandi, að berja niður villukenn-
ingar Wahhabistanna, baráttan gegn
Saúdunum gekk erfiðlega. Á 19. öJd
gengur ekki á öðru en innanlandsdeilum
og baráttu Saúdanna við Tyrki eða Bg-
ypta. Á síðari hluta aldarinnar ágerðust
deilur in'nan ættarinnar, og minna þær
deilur helzt á síðari hluta mervíkinga-
tímabilsins í Frakklandi. 1865 deyr Fei-
sal og þá hefst borgarastyrjöld með laun-
morðum, eiturbyrlunum pg öðrum sví-
virðingum. Synir hins látna þjóðhöfð-
ingja berjast um völdin. Meðan á þessu
gekk, saxaðist stöðugt af riki Saúda, og
eftir ósigur Abduls Rahmans föður Ibn
Saúds, við AI Mulaida 1891, var veldi
Saúd-ættarinnar úr sögunni um tíma.
Ibn Saúd, Abd ul-Aziz ibn Abd ur-
Rahman ibn Feisa/1, eins oig hann hét
fullu náfni, fæddist um 1880 í Rijadii.
Hinn sigursæli Ibn Saud a efn arunu
I ftir daga Múhameðs þenst veldi
Araba allt til Atlantshafs, þeir fara sem
logi yfir akur á skömmum tírna og
verða arftakar hluta rómverska ríkisins.
Innan Arabíu gekk á ýmsu, landsvæð-
ið skiptist milli innlendra og erlendra
þjóðhöfðingja, en aldrei varð neinn
þeirra það voldugur að hann réði megin-
hluta skagans. Áhrifa framandi ríkja í
Arabíu gætti að jafnaði lítið. Rómverjar
höfðu gert út leiðangur á árunum 25—24
fyrir Krist, en sá leiðangur misheppnað-
ist gjörsamlega. Portúgalar ná ítökum í
Oman 1508 og Hollendingar taka að seil-
ast þar til yfirráða síðar, en á 17. öld ná
Englendingar áhrifaaðstöðu við Persa-
flóa með aðstoð íranskra kaupmanna.
Sú hreyfing, sem sterkust áhrif hefur
á gang mála í Arabíu þegar kemur fram
einfaldra trúarhátta og venja. Hann
reisti kenningar sínar á Kóraninum og
kenningum og eftirbreytnisverðu lífi
spámannsins sjálfs. Mörg ár liðu án þess
að kenningum Wahhabs væri veitt nokk-
ur athygli. Hann var einn þessara lærðu
flækinga, sem létu ljós sitt skína fyrir
utan moskurnar. Svo gerðist það að ætt-
arhöfðingi Saúdanna hneigðist að
kenningum hans. Veldi ættarinnar þenst
út, frá því að vera smá-sjeik-dæmi, þar
til það spannar nær alla Arabíu. Það
var hinn trúarlegi eldmóður Wahhabs
og fylgjenda hans, sem orkaði þessu.
Hinar nýju kenningar náðu svo vitt sem
sverð Saúdanna. Samkvæmt Múhameðis
trú hljóta allir, sem falla vegna trúar-
innar, vist í Paradís. Því var fleygt, lík
ast til af fjandmönnum Wahhabs, að her-
menn Saúda hafi fengið skrifaða til-
Ellefu árum síðar er hann ásamt föður
sínum og ættmönnum flóttamaður í Ku-
waít og lifir aif náðarbraiuði Múbaraks
sjeiks. Faðir hans reyndi að ná völduim
aftur, en beið ósigur við Sarif árið 1900.
Eftir það fékk hann völdin í hendur
syni sínum, Ibn Saúd. Og það er hann,
sem heldur 1901 með aðeins tvöhundruð
manna lið gegn fjandmönnum ættar sinn-
ar. Honum tekst að ná höfuðborginni
Ríjadh á sitt vald við fimmtánda mann.
Það afrek varð á svipstundu frægt meðal
hirðingjanna í nálægum héruðum og jók
honum mjög fylgi og álit.
Næstu árin átti hann í höggi við Tyrki
og höfuðandstæðing sinm ibn Rasjid oig
sigrar hvora tveggja 1904 og 1906.
Næstu árim vann hann að því að
skapa þjóðfélag laga og rébbar, ríki sem
stæðist fyrir eigin styrk, en væri ekki
ha'ichö samam með persónulegri vald-
beitingu hans sjálís. Slík ætlam var
miðað við allar aðstæður ofurmannleg.
Hirðingjarnir vissu ekki hvað skipulegt
þjóðféla.g var, fáir þeirra vissu nokkiur
deili á slíkum ríkjum. Laind hans var eitt
það einangraðasta í heiminum og íbú-
arnir gjörsamlega ómenntaðir og einsýn
ir í þokkabót, en trúaðir. Ekkert ríki
hafði til þess staðið til lamgframa í Ara-
bíu vegna þess að lögum og rétti hafði
aldrei verið komið yfir hirðingjana. Ea
Ibn Saiúd ætLaði sér að framkvæima
þetta að skapa ríki, sem byggði á löiguim
og rétti. Honum hafði einnig huigkvæmzt
aðferðin til að koma þessu í krí.ng.
Hluti hirðimgjanma yrði að leggja niður
hjarðimennsku og gerast bændur. Hirð-
inginn þarf ekki að fara að lögum, en
sá sem erjar akur og bíður uppskerunn
ar þarfmast friðar. Lögin skapa friðinn.
ríkisvaldið setur lögin og verndar frið-
inn. Við ríkjandi aðstæður var tómt
tal að ætlast til þess að hirðingjiarmir,
sem rásuðu um merkurnar með hjarðir
sinar, áttu í stöðugum deilum sín á milli
og fýlgdu þeim þjóðhöfðingja, sem vold
ugastur var það .'ðnnið að málum,
hlýddu lögum. En fengjust þeir til þesis
að festa byggð sína og tækju að erja
landið og lifðu við meiri hægindi en
áður, þá myndu þeir hlýða lögum. Ibn
Saúd hugðist setja upp nýlenduV í vinj
um ríkis síns, koma þar fyrir fólki af
ýmsum ættflokkum,þar sem trúarbrögð
in eða Wahhabisminn kæmi í stað ætt
flokksins, hollustu þeirra væri bundin
konungi og guði í stað sjeiksins eða ætt
arhöfðingjans. Þessi veralldJegu og trú-
arlegu samfélög skyldu nefnast Bræðra
lagið. Hann virkjar meðfætt ofstæki og
einsýni hirðingjanna í trúarlega þjóð-
erniskennd og kemur yfir þá löguim og
reglu. Hér haifði hann einnig hið bezta
hráefni í hollan og dugmikinn her. Hon
um veittist auðvelt að færa út Landa-
mæri ríkisins á kostnað Tyrkja.
Þ að er undrunarefni að honium
skyldi detta þessi lausn í
hug. Hann hafði not-
ið meiri fræðslu en almennt var á þesa
um slóðum, en sú fræðsfa var öll sniðin
að kenningu strangtrúaðra Wahhabista.
Hann var ekki og varð ekki víðförulll,
ölil lifsreynSíla hans fraim til þessa var
bundin eyðimörk og eyðimerkurhernaði.
Hugmyndir ha.ns um siðun hirðingjanna.
eru ekki til komnar af annarlegum á-
hrifum. Má vera að fyrirmynd hains séu
kenningar spámannsins sjálfs og eigin
grufl.
Samband hans við umheiminn var til
þessa mjög takmarkað. Hann haifði saim
band við sendifulltrúa Breta við Persa
flóa, Cox, Knox og Shakespear. Þetba
voru ái'lt hinir ágætustu menn og þau
afskipti sem þeir höfðu af málum Ara-
ba og Ibn Saúds urðu báðum til góðs.
Enn einn Englendingur kemur mikið við
sögu Ibn Saúds. Það var Harry John
Philby. Ha.nn gerðist maður Ibn Saúds
og dvaldi með honum til æviloka. Hann
var ráðunautur hans í utanríkismáluim
og ráðgjafi um margvísleg mál. Philby
skrifaði fjölda bóka um Arabíu. Hann
var einsýnn, sérvitur, þrjózkur og þras
gefinn, hin furðulegasta persóna. Hainn
tók að lokum múhameðstrú og konung
urinn sjálfur var guðfaðir hans. Hamn
var sá eini af hirðmönnum Ibn Saúds
sem þorði að deila við hann og hann vair
honum alLltaf hollur, einnig eftir að Ibn
Saúd varð einn af auðugustu mönnium
heims. Þær heimildir um konunginn,
sem til eru frá þessum tíma, eru frá þesn
um mönnum kom,nar.
Ibn Saúd reyndist glöggskygign og
skarpur í utanríkismálum o/g það vair
viðurkennt aif þeim, sem bezt vissu. Cox
sagði einhverju sinni að hann vissi ekkl
til að Ibn Snúd hefði nokkru sinni bek-
ið skakka ákvörðun.
c
kJ kömimu eftir fyrri heimsistyrjölld
leggur Ibn Saúd undir sig Hejaz, en
það var aiuðugasita ríki skaigans og þar
voru hinar helgu borgir múhameðstrúor
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
37. tbl. 1964.