Lesbók Morgunblaðsins - 02.05.1965, Blaðsíða 6

hans áliti gæti jafnvel réttlætt morð
hennar vegna. Hann neitar að taka dog-
muna fram yfir einstaklinginn. Hann
viðurkennir ekki hina abströktu nauð-
syn flokksins. Húmanisminn er undir-
tónninn í þessum bókum hans.
Hann skortir ekki kjark til að
horfast í augu við óþægilegar staðreynd
ir. „Sá sem örvæntir um hagstæða lausn
er hugleysingi, en sá sem setur von sína
á mannkynið er brjáiæðingur“. Þetta
er skrifað 1. septemiber 1943. Hugrekki
er sú krafa sem hann gerir til sjálfs
sín og annarra; þrátt fyrir sortann, sýni
menn hugrekki. „Kleist brenndi handrit
sín tvisvar.. . Piero della Francesca
blindur .. . Ibsen missti minnið og byrj-
aði aftur á því að læra stafrófið, þetta
er hugrekki". Málin verða ekki afgreidd
með patent meðulum eða rafmagnsheil-
um; það er ekkert patent til, sem frelsar
mannkynið ,enda verður það ekki frels-
að, aðeins læiknað, eins og læknirinn seg
ir í La Peste. „Lýður bíð ei lausnarans,
leys þig sjálfur“ var sagt á öðrum vett-
vangi; þar var keimlíkt hugrekki og
raunsæi. Camus er uppgefinn á dog-
matískum hugsjónum, arftakar bylting-
anna eru annars flokks. Þeir beztu falla.
Það bezta og það fegursta er veikast
fyrir „en mönnum er áskapað að verja
fegurðina, vilja hana frjálsa, fegurðin
er uppspretta frelsisóstarinnar“.
Lýsingin á Frakklandi hernámsár-
anna: „f mörg komandi ár mun ekki
verða hægt að skrifa um Frakkland án
viðmiðunar við þessa tíma. Þessi hug-
mynd mótaðist í járnbrautarlest, þegar
ég sá hópa fólks, sem ég mun seint
gleyma, eldri hjón úr sveit, hörund kon
unnar var líkast bókfelli og bóndi henn-
ar með hvítt yfirvararskegg, skarpeygð-
ur og toginleitur. Þetta fólk bar merki
vannæringar og flátæktar. í lestinni voru
töskurnar reyrðar saman með snæri og
pinklar og ráptuðrur stagaðar. Frakkar
líta út eins og fátækir útflytjendur.....
Þögnin er áberandi og myrkrið, á braut-
arstöð'vunum er selt eitthvað, sem nefnt
er matur. Ekkert tóbak eða eldspýtur
eftir miðjan mánuðinn. Verkamenn
sem þurfa að ganga í tvo tíma til vinnu
sinnar og heima fyrir er ekkert ti'l, hafa
ekki ráð á að kaupa á svarta markað-
inum. Og verksmiðjustromparnir tróna
yfir borginni, reykurinn berst upp í loft-
ið eins og fórnarreykur“.
T rú hans, „hugsið ykkur Guð, og
manninn án annars lifs.“ Afstaða Camus
til trúarbragða: hann er trúlaus, gildi
mannsins er fólgið í Sýsífusarsögninni.
Mannleg viðleitni nær til þess að velta
steini, sem hrapar aftur niður hlíðina.
Trúleysið leiðir til níihílisma, en Camus
reynir að finna aðra leið, leið sem minn-
ir um margt á lífsskoðun þeirra manna
til forna, sem trúðu á mátt sinn og meg-
in, eins og það er nefnt. Hin heiða
heiðni, sem telur jarðlífið hafa gildi í
sjálfu sér, jörðin er fögur og allar dogm
ur hljóta að leiða til ófamaðar. Lífs-
fylling í listum og lífsnautn. Það birt-
ast víða í þessari bók mjög fagrar nátt-
úrulýsingar og einstakur næmleiki fyrir
litum lofts og lagar „Hver getur sagt,
ég nef lifað átta fullkomna daga? Égþyk
ist hafa reynt þetta. Minningin um þessa
daga er minning um fullkomnunina ....
Sandflákar og hafið í morgunsárið, svart
og kalt, bjart um hádegi og heitt og
sólgullið þegar líður á daginn. Langir
morgnar og naktir líkamar, hitinn um
hádegið og dagarnir orktu sig upp sjálf-
ir ... “
„Verjið yður, sögðu dómararnir. Nei,
segir sá ákærði. Hversvegna ekki? Ég
vil að þér takið á yður alla ábyrgðina“.
Sorgarleikur: „Ég hef rétt fyrir mér, því
er rétturinn minn, að drepa hann. Þetta
skiptir heldur ekki máli. Þetta er sögu-
leg nauðsyn". Dogman um hina sögu-
legu nauðsyn eru trúarbrögð að dómi
Camus. Hver er munurinn á Guði og
sögulegri nauðsyn?
N öpur hæðni er sterkt vopn „Kon-
an: Hver hefur þá á réttu að standa?
Liðsf'oringinn: Sá sem lifir það af. Mað-
ur kemur inn: Sá er einnig dauður.“
Camus reynir að tengja saman heið-
inn forngriskan hugsunarhátt og gagn-
rýni kristninnar á ástandi mannsins.
Þessara tilrauna gætir mjög snemma,
þær birtast 1 ritgerðum hans í hiáskól-
anum. Þessa gætir einnig í L’Homme ré-
volté og birtast í þessari bók. Miðjarðar-
hafslöndin, litauðug og forsöguleg, onka
mjög sterkt á Camus, menning þeirra
forn og ný og blóði drifin saga þeirra.
Lönd hinna fornu ódauðlegu guða,
brannifórna og frjósemidýrkunar, lífs-
fyllingar og sárra ástríðna, þetta er
annað heimikynni hans, hrátt og litauð-
Ðagblað eitt á Norðurlöndum
heíir tekið saman skýrslu um þann
fjölda af ungu fólki, sem sækir um
að fá að stunda nám við háskóla,
iðnaðarskóla- og tækniskóla og að-
ra sambærilega skóla. Þar í landi
var tala umsækjenda þrjátíu og eitt
þúsund, en inngöngu hljó-ta fimmt
án þúsund, segir blaðið. Það er tæp
ur helmingur, svo sem sjá má.
Þannig er ástandið í fyrra. Tilsvar-
andi tölur árið 1963 voru tuttugu
og fjögur þúsund og þrettán þús-
und.
Nokkrar skekkjur kunna að vísu
að vera í hærri tölunum, en ekki
mjög miklar. Skekkjurnar stafa af
því að sumir námsmenn sækja
sama árið um að komast að við
tvær menntastofnanir þar eð þeir
eiga von á að önnur þeirra kunni
að taka við þeim, en hin ekki. En
allur fjöldinn sendir þó aðeins inn
eina umsókn. — Hér er um að ræða
langskólanám, eða nám, sem tekur
miðlungi langan tíma, eins og
tækninámið.
Að ástandið á Breitlandseyjum er
að ýmsu leyti þessu líkt, mátti sjá af
grein um háskólana í New Statesman
í fyrra.
Þannig blasir við sú staðreynd að
velferðarríkin hafa hvorki næga kenn-
ara né nógan húsakost til þess að veita
menntun öllum þeim fjölda af ungu
íólki, sem óskar æðri menntunar. —
Auðvitað er ástandið enn verra í hinum
svonefndu vanþróuðu löndum, en þar
„bjarga" menn málum á þann hátt að
láta lélega menntun duga.
Hér á Vesturlöndum er víða farið
þannig að í þessum efnum að menn
eru „siktaðir“ eftir eikunnum frá hin-
um almennu skólum og menntaskólun-
um, en ekki er tekið tillit til annarra
mannkosta. Harðvítug samkeppni á sér
stað í sumum greinum, og hvað af henni
leiðir síðar meir í þjóðlífi, menningar-
lífi og stjórnmálum, er ekki auðvelt að
sjá fyrir. Evrópa hefir einnig orðið að
sætta sig við að Bandaríkin og sum sam
veldislönd Breta beinlínis bjóða í ýmsa
úrvalskennara við háskólana, og tekst
þannig að fá suma þeirra til að fara
vestur um haf, eklki sízt hugvísinda-
menn, sem jafnframt eru sæmilegir
bókahöfundar.
ugt líf og svo er andstæðan, þjáning
og vanmáttur manna gagnvart hinum
blóðþyrstu guðum gagnvart grimmd og
tilgangsleysi mannlífsins. Fyrsta bindi
minnisbókanna bar m-eð sér andrúmsloft
þessara landa, þetta bindi er skrifað á
þeim árum þegar þoka villimennsku og
haturs grúfði yfir Evrópu og höfundur
komst á þá skoðun að „hans eigin kyn-
slóð hefði lifað og lifði meir og meir
lífi rakkans“. Sú skoðun að hans eigin
kynslóð lifi tómu lífi birtist hjá fleir-
um en honum. Þessi kennd kemiur fram
víða í nútímabókmenntum. Dogmumar
ráða lífi mannanna, mennskan er gerð
útlæg og frelsinu er fórnað réttlætinu
„ég veit að réttlæti er meira virði í
]\Æeðan þessi kös myndast við
langskólanám og meðal-langt tækni-
nám, er í þessum sömu löndum kvartað
og kveinað yfir skorti á kennurum og
lijúkrunarkonum. Má af auglýsingum í
blöðum vorum skilja að þetta fyrirbæri
er ekki óþekkt hjá oss. Kennaraskortur
hjá nágrannaþjóðum á sér ýmsar or-
salair, t. d. bjóða samveldislönd Breta
einnig í brezka barnakennara, en aðrir
fara til framandi landa af fórnfýsi í
þágu miannúðarstarfa, kristniboðs og
flóttamannahjálpar, en sumir af löng-
un til að kynnast framandi þjóðum og
háttum. Þessi atriði eiga einnig við um
hjúkrunarkonur og hjúkrunarmenn, en
hinir síðarnefndu eru tiltölulega miklu
fleiri með öðrum þjóðum en vorri.
S pyrja mætti hvað valdi þessari
skekkju í sjálfum undirstöðum velferð-
arríkisins, hinum almenna skóla og hinu
almenna heilbrigðiskerfi. Að mínum
dómi eru fá verðmæfi mikilvægari,
þegar litið er til almienningsiheilla, en
góðir skólar og góðar heilsustofnanir.
Hugsjónir hinna almennu skóla eru eins
og menn vita runnar frá siðbótarmönn-
unum, Lúther ög Calvin og nokkrum
öðrum mikilhæfum mönnum, fyrir
langa löngu. Og hinar fyrstu hjúkrunar-
konur voru kaþólskar líknarsystur og
evangelískar díakónissur. Margir munk
anna voru einnig hjúkrunarmenn.
Velferðarrikið hefir hins vegar komið
þessum málum í allgott horf, enda er
það alveg ófeimið að innheimta skatta
af oss til flestra hugsanlegra hluta, yfir-
leitt góðra og nytsamra. Og tilgangur-
inn með þessum athugasemdum er
hvorki að vaniþakka ve'lferðarríkinu né
þeim einstaklingum, sem að málum þess
vinna, heldur að fá menn til að hugsa
sinn hag o-g gefa gaum að almennings-
heillium, áður en of seint er orðið.
Spyrja mætti hvað hæft sé í þeirri
ádeilu kommúnista og ýmissa annarra
gagnrýnenda að lýðræðið þjáist af hug-
sjónafátækt.
Ég fæ ekki hetur séð en að lýðræðið
hafi hugsjónir, sem það er stöðugt að
berjast fyrir, og að fjöldi manns fylgi
þessum hugsjónum af heilum huga: Hátt
kaup, stuttur vinnutími, langur frítími,
aukin framleiðni, vaxandi þjóðartekjur,
hagræðing, tækni, vélvæðing. Leiðtogar
lýðræðisins eru alltaf að bjóða oss
þetta, og vér sláum ekki hendinni á
móti. Vér höfum tileinkað oss þessar
hugsjónir og teljum þær harla góðar.
Ég fæ ekki annað séð en að þessi boð-
skapur hafi fallið í góða jörð og borið
hundraðfaldan ávöxt.
Erlendis skrifa menn leiðara í blöðin
út af skorti á hjúkrunarhjálp og bera
íram fyrirspurnir á þingum. Hins vegar
augum fjölda manna en frelsið, rétt-
lætið tryggir þeim veraldleg gæði og
fyrir þessi gæði munu þeir fórna frels-
inu. Ég hef vitað þetta lengi; sé hægt
að sameina réttlæti o-g frelsi er mikið
unnið og það er eina von vestrænna
þjóða. En þessu verður ekki orkað,
nema í um-hverfi, sem mér finnst alltof
fjarlægt. Verðum við að fórna öoru
þessara verðmæta?" Þetta er skrifað
1945.
Camus valdi frelsið. Velferðarríkið
sýnir mönnum öll ríki veraldar, sjá,
þetta er þitt, ef þú fellur fram og til-
biður mig; mönnum ber að velja.
Sigurlaugur Brynleifsson
er ekki verið að rexa sökum skorts á
skrifstofustúlkum eða bankastjóru.n.
Þeim kvað fjölga eftir Parkinsons lög-
máli. En eftir hvaða lögmáli er skortur
á kennurum og hjúkrunarkonum? Vera
má að oss takist að finna það smátt
og smátt.
Við einn goshverinn hérlendis hitti ég
þýzk-a hjúkrunarkonu og spurði hvernig
þetta væri hjá þeim. Svar hennar var
á þessa leði: „Það stendur ekki á ungu
stúlkunum; þær vilja læra hjúkrun, og
gráta sumar af því að þær fá það ekki.
En það stendur á forelilrunum. Það eru
foreldrarnir, sem stöðugt eru að hvetja
unga fólkið til að læra störf þar sem
kaupið er hátt, vinnutíminn stuttur og
ábyrgðin lítil. Og þá verður um leið að
vara þær við að gerast hj úkrunarkon-
ur“.
Nokkuð álíka á sér stað um kennar-
ana. í einum og sama mánuði hitti ég
þrjá kennara, sem kváðust hæ'.ia
kennslunni af því að þeim nægðu ekki
launin til þess að sjá fyrir fjölskyldnm
sínum. Þeir tóku allir til við störf, sem
voru betur launuð. Nú horfir hár
nokkru betur við, en hve lengi, ve.t
enginn. Þó þætti mér ólíklegt að nokx-
ur þeirra hvetji syni sína til að gerast
kennarar.
Það mun varla líða á löngu unz vér
fáum aftur að heyra fleiri ræður um
styttan vinnutíma, hækkuð laun, meiri
hagræðingu, frítíma og framleiðni. C »
hvað gera skal við frítímann, er al-
mennt kunnugt. Með gelti sínu minrur
hin mikla smalatík oss stöðugt á dans-
skemmtanir, leiksýningar, krrikmyndir
og annað, sem hæfir ungu fólki. N.>r
iðnaður er upp risinn, þar sem ver
hagræðum ekki, heldur er oss hagrætt,
úr oss er unnið: Það er skemmtana-
iðnaðurinn. Er þess að vænta að ungt
fólk vilji sitja yfir sjúklingum eða bu ik
um af stílabókum á kvöldin þegar „allir
hinir“ eru að skemmta sér?
Lýðræðið hefir þannig hugsjónir, og
þær ekki fáar. Fyrri hluta dags kemur
hagræðingin, auloning þjóðarteknanna,
stytting vinnutímans, lítil eða engin
ábyrgð, mikil þægindi og fríðindi, marg
faldur hjúpur af peningahyggju og þæg-
indahyggju — og að kveldi til sjöfalt
silki skemmtanalífsins. Gallinn við
þetta er aðeins sá að innan í þessum
hjúp getur maðurinn kafnað eða soðnað,
líkt og kínverskur silkiormur, er
drepinn í heitu vatni. áður en silkið er
undið af púpunni. Hann hafði rétt að
mæla, blaðamaðurinn, sem sá dauöa-
drukkinn mann liggja um götu þvera:
Það var erfitt að aka fram hjá honum,
af því hann var í vegi fyrir umferð-
inni. En til þess að geta lifað eftir þess-
um hugsjónum, sem hér hafa nokkrum
sinnum nefndar verið — þótt vér þekkj
um þær mæta vel — til þess að lifa
eftir þessum hugsjónum þarf að akia
Framhald á bls. 15.
Æskan
framtíoi
Eftir Jóhann Hannesson, prófessor
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
16. tbl. 1965