Lesbók Morgunblaðsins - 08.08.1965, Qupperneq 2

4r_
*
Arnold Toynbee
sókmadeild utanríkisráð>uneytisins (For-
eign Oífice Research Deparliment). Árið
1946 áfcti hann aftur sæti í brezfcu sendi-
nefndinni á friðarráðstefmiaini í París.
Hann vair hvorki ánægðuir né sérlega
afjkastaimiikill í embætti ráðuneytisstióna
og sneri aftur til Chatham House með
talsverðum létti.
c
tarfsorka hans er ótruieg. Fra
1927 varði harm frístiundium sinum til
að semja alheiímssögu, sem hann hafði
fengið hugmyndina að á leiðinmi frá
Tyrklandi í Orient-hraðlestimni 1921. Þá
hripaði haam hjá sér hálfa blaðsíðu í
minnisbók, sem urðu drögiin að hinu
mikla veirki hans. Fyrstu þrjú bindi
þessa verks, sem hanm nefndi „A Study
of History“, komu út 1934, ag næstu
þrjú bindi árið 1939. Þau fengu vinsam-
lega dóma meðal háskólamanna, og eftir
stríðið hefði Toynbee hæglega getað
fengið virðulegustu prófessorsembætti
í sagnfræði hvort sem var í Oxford eða
Camhridige.
Seinni heimsstyrjöld gaf túlkum Toyn-
bees á mannikynssögunini byr undir
vængi bæði í Evrópu og Amerífcu. Stytt
útgáfa D.C. Somervells á hinu mikla
verki varð metsölubók. Á fyrirlestra-
ferðum í Randaríkjunum var Toynbee
tekið eins og spámanni. Ern háskólamenm
voru famir að deila á kemmingar hans
og aðferðir, og síðustu fjögur bimdin,
sem komu út 1954, f-engu dræmari við-
tökur. Reith-fyrirlestrar hams („The
World and the West“, 1953) og Gifford-
fyrixlestrarnir („Religio Historici“,
1956) mögnuðu deil'urnar um verk hans,
en vörpuðu ekkd nýju ljósi á skoðanir
hans. Hann sagði lausu starfi sínu í
Chatham House 1955 og réöst til hins
fræga vikublaðs „The Observeir“, sem
hamn hafði oft skrifað í á fyrri árum.
Undanfarinn áratug hefur hann ferðazt
víða um heimsbyggðina.
T
A oyn-bee befuir alla ævi veirið
óþreytan-di ferðamaðuir. Hann er h-aild-
inn óslökkvamdi forvitni á sið-um og
háttum anmamra þjóða eins og fyrirremm-
ari hans í fornöld, Heródótos. Hann hef-
ur glöggt auga fyrir landslagi og næma
tilfinnimgu fyrir sérkemiruum hvers la-n-ds.
Staðir vekja jafnan með honium hiug-
my-ndatengsl: hanm sér í þeiim dýpt tím-
ans. Þegiair han/n ók yfiir Kairpabafjöll
var hanm að fara úr Hiniu heiilaga róm-
verska rí-ki yfir í Ottámam-heknsveldið.
Han-n kiastaði sér til sunds í Evfrates-
SVIP-
MVND
Arnold Joseph Toynbee fædd-
ist árið 1889, og stóðu að
honum sterkir stofnar menntamanna
á Viktoríu-skeiðinu. Afi hans var
upphafsmaður skurðaðgerða við
eyrnasjúkdómum. Einn föðurbróðir
hans, Arnold, var hinn frægi hag-
fræðingur og umbótamaður sem
Toynbee Hall dregur nafn af. Annar
föðurbróðir hans, Paget Toynbee,
var mesti sérfræðingur samtíðarinn-
ar um Dante og Horace Walpole.
Faðir Toynbees var starfsmaður hjá
kunnum góðgerðasamtökum. En
hann átti móður sinni mest að þakka,
því hún örvaði hann til andlegra
iðkana, og samdi meira að segja
sjálf bók um skozka sögu til að
greiða laun kennslukonu sonar síns.
Toynbee lagði stund á klassísk fræði
í Winchest-er og Oxford (Balliol Coll-
ogo), þar sem hanm fékk kennairastöðu
í fornsögu á-rið 1911. Em áður en ham-n
tæki við kennslunni varði ha-nn heilu
ári til ferðal-aga í Grikklandi. í>ar heyrði
hanm í fyrsta sinn á ævinnj uitamrífcis-
stefniu Sir Edwards Greys rökrædda —
af grísk-um bændum — og þar með
hófst ferill hans frá fornsögu til sam-
tímasögiu. Fljótlega eftir að hann kom
aftur til Oxford varð hoaum ljóst, að
hvorki kennsla né háskólalíf yfirleitt
ætti vel við si,g, og þegar fyrri heims-
styrjöldin brauzt út 1914, fókk hanm
lausn frá kennislustörfum og tókst á
hendur brýnni og að hans dórni skemimti
legri verkefni.
1 yrsta bók hans, „Nationality and
the War“ (1915), leiddi í ljós hin nýju
áh-ugamál h-ains og va-r menkilega glögg-
uir spádómur um væntanlega friðarsamn-
inga. Undir stjórn Bryces lávarðar safn-
aði hamn efni í Bláa bók um h-ermdar-
verk Tyrkja í Armeníu. Það sem eftir
var stríðsins vainn ha-nn í utanríkis-
ráðuneytin-u og átti sæti í ráðgjafar-
nefnd brezkiu sendinefndarinnar á frið-
arráðstefniunni í París, og va-r sérgrein
hams málefnd Mið-Austurlanda.
Árið 1919 va-r Amold J. Toynbee skip-
aður prófessor í býsanskri og nýgrísfcri
sögu við Lundúnaháskóla. Hanin fylgd-
ist með stríði Grikkj-a og Tyrkja í Litlu-
Asíu sem f-réttari-tari fyrir „Manches-ter
Guiardian", pg árið 1922 birti hamn
djúpskyggnasta eins-bindis ritv-erk sitt,
„The Wes-teim Question in Greece and
Turkey“.
Árið 1925 var hamn skipaður forstjóri
rannsóknarstofnunarinnar í Chatham
House, þar sem hann starfaði um þrjá-
tíu ára sfceið. Þar var ha-nn laus við
fceninslustörf, þegar frá er talin-n stuttur
tími sem hamin kenmdi við Lon-don
School oí Economics, og meginverkefni
hans var að semja hið árlega yfirlit
„Sairvey of I-nteimatiomal Affairs“. í»að
ieysti hann af henidi með slífcum yfir-
burðuim, að yfirlitið varð brátt víðfrægt,
ag hanin var talimn í hópi gleggstu nú-
tímaisiagnfræðinga. Árið 1939 gekfc hann
aftur í þjónustu utanríkisráðuineytisims
og vairð forstöðumiaður hóps sérfraeðimga
sem smám saman þróaðist upp í Rarnn-
fljótfmu, af þvf han-n var „gTfpfnn ómót-
stæðiLe-gri lön-gun til að synda firá Mame-
lufc-bakfcanuim yfir á Mongóla-bafckann.“
Á eftirlætisstöðum sín,um en-du-rvek-ur
harnn sögulega stórviðburði bæði rn-eð
innri augum og eyrum. Hann lifir mann-
kynssöguna á ljóðrænan og dulrænan
hátt. Hápunktur hins mikla 10-binda
sagnfræðiverks, „A Study of History“,
er sýn þar sem bel-gir menn allra trúar-
bragða eiga m-eð sér samfélag. Þar tjá-
ir h-amin á innlifaða-n hátt dýpstu þrá
mainnkynsiins. Semnilega var e-nginn.
samtímamaður Toynbees eins nákominni
honum o-g andlega skyldiur eins o-g sviss-
neski sálfræðingurinn Carl Gustav Jung
(1875-1961), þó leiðir þek-ra læ-gju aldrei
sama-n.
Þó Toynbee hafi alla ævi v-erið milk-
ill ferðamaðiur og ljóðrænn náttúruskoð
ari, hefur hann fyrst og fremst verið
íræðimaður. Lærdómur h-ams er gífur-
legur, og hann var vel un-dir það búin-n
að leysa af hendi hið umfangsmikla verk
eíni, að öðru leyti em því að þek-king
ha-ns á kinverskum heimildum og lesn-
iinig h-ans í félagsfræði hefði mátt vera
meiri, segj-a kunnugi-r. Trevelyan sagði
uim Macaulay: „Leyndardómiuriinn við
frábæra þekkingu hans lá í tvei-mur
ómetanlegum eðlisgáfum — óskeikulu
minni og hæfileika til að tileimka sér
efni heillar blaðsíðu með einu aug-natil-
liti.“ Toy-nbee h-efur báðar þessar eðlis-
gáfur.
15 ráðþrosfci hans minnti á Macau-
lay og John Stuart Mill. Hamn las „Para-
dísarmi-ssi“ Miltons á þremur dögum sjö
ára gamall, og faim kö-llun sína níu ára
gamiall þegar h-a-nn rakst á „Stories of
tbe Nations“, bæfcur u-m Egypta, Babý-
lóníumenin og Sarasena. Hrifning hans
af því fj-arlæga og austurl-enzka, sem
ham,n átli isam-eigimlega með Gibbon,
mótaöi áhugamál hams uppfrá því. Á
þeirri stund varð til hinm mi-kli sa-gn-
fræðinigur, sem átti eftir að kenna hin-
um ensku-mælandi heimi, að vestræn
menning er ekki sú eina sem máli skipt-
ir.
Ætterni og menntun rótfestu Toyn-
bee í hinni frjálslyndu klassísku menn-
ingu Viktoríu-sk-eiðsins í Englandi.
Gjörvöll söguskoðun hans er tilbrigði
við hina klassísku menntun í Winc-
hester og Oxford: hann uppgötvaði
mynst-ur hinnar grísk-rómversku menn-
ingar í öllum öðrum menningum. Hann
gat ekfci tjáð sínar dýpstu tilfinningar
nema í ljóðum á grísku eða latínu, en
lærdómur hans jókst og náði smám sam-
an til nú.tímasögu og bókmennta, og
hann hefur alla tíð haft ríka löngun til
að komast betur niður í þjóðtungum
Múhameðstrúarmanna.
T
A ilvitnanir Toynbees í önnur rit-
verk gera hið mikla sagnfræðirit hans
ekki einungis af vottfastri boðun ákvt i-
ins söguskilnings, heldur einnig að
nokkurs konar safnriti eða minnisbox.
Þó allar aðrar vestrænar bókmenntir
týndust, mundi „A Study of History“
varðveita stór og veigamikil brot vest-
rænnar sagnfræði og bókmennta á
gri-sku, latinu, ensku, frönskiu og þýzku.
Verður þess-u riti skipað við hliðina á
Framhald á bls. 10
f’ranutv.sij.. örglos Jonsson.
Rltstjórar: Sigurður BJarnason frá Vieur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arm Garöar Krlstinsson.
Ritstjórn: Aðalstrætl 6. Sírai 22480.
Utgefandl: H.Í. Arvakur, Reykjavrk.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
26. tbl. 1965