Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Blaðsíða 8

Áð í eyðimörkinnL Mynd eftir David Roberts.
ókunn svæði, baráttu við hitabeltissjúk-
dóma, villimenn og torleiði frumskógar-
ins, náðu þeir til Vatnalandsins og
fundu Tanganiku og Viktoríuvatn.
Illvígar deilur komu síðar upp meðal
þeirra félaga. Speke fór heim á undan
Burton, sem varð eftir í Kaíro, og
rauf loforð sitt um að segja ekkert um
ferðalagið fyrr en Burton kæmi. í
stað þess eignaði hann sér heiðurinn
af öllu saman og baðaði sig í frægðar-
Ijóma þrátt fyrir nauðalitla hæfileika
sem landkönnuður. Seinna hugðist
Burton jafna reikningana við Speke og
skoraði á hann til kappræðu á opin-
berum vettvangi um fullyrðingar hans
um árangur leiðangursins. En daginn
sem kappræðan skyldi fara fram fórst
Speke af byssuskoti, hvort þar var um
sjálfsmorð að ræða eða voðaskot fékkst
aldrei upplýst.
Um þessar mundir gekk Burton að
eiga unga og glæsilega konu af einni
elztu aðalsætt Englands og auðvitað gegn
vilja foreldra stúlkunnar, því þrátt fyrir
frægð og frama var Burton heldur illa
þokkaður meðal ærukærra Breta og auk
þess illa stæður fjárhagslega.
Foreldrar Isabellu Arundell hafa auk
þess vel gert sér Ijóst að líf hennar
myndi ekki verða neinn rósadans með
Buiton. Það reyndist og svo en ísa-
bella unni manni sínum og varð honum
ómetanlegur förunautur til æviloka.
Burton var auðvitað ekki á því að setj-
ast í helgan stein en gerði sér ferð til
Miormónabyggða Ameríku og ritaði eftir
þá för bókina Borg dýrlinganna, sem
varð hneykslunarhella samborgara hans
vegna skoðana hins nýkvænta manns á
fjöl'kvæni.
B urton mun nú hafa ætlazt til
þess að brezka utanríkismálaráðuneyt-
ið léti sig njóta hæfileika sinna og af-
reka og fengi honum lífvænlega stöðu
þar sem hann gæti notað hina fjöl-
breyttu þekkingu sína í þágu lands síns.
En hlutskipti hans varð í fyrstu aðeins
Mtilfjörleg konsúlsstaða í San Fernando
Po, ey undan ströndum Vestur-Afríku,
alræmdu pestarbæli, sem gekk undir
nafninu „sendiráðsgröfin". Burton hat-
aði staðinn en stóð sig vel í starfinu og
var síðan fluttur til Brazilíu í betra starf,
en óralangt frá þeim slóðum sem Burton
hefði viljað starfa á. Hann bætti auð-
vitað portúgölsku við málakunnáttu sína
40 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
og ferðaðist víða um ókunnar slóðir
Suður-Ameríku, komst m.a. til Andes-
fjalla.
En hugur hans var bundinn Austur-
löndum og öllum þeirra óleystu gátum.
Að lokum brosti þó gæfan við Burton.
Hann fékk vellaunað ræðismanns-
embætti í sjálfri Damaskus, hinni eld-
fornu Austurlandaborg, en um leið urðu
stjórnarskipti í Englandi og Clarendon
lávarður, sem tók við utanríkismálum
var andstæðingur Burtons og beið að-
eins færis að losna við hann. Nú tóku
samt við tvö hamingjuár í lífi Burtons-
hjóna.
Bæði nutu í ríkum mæli hins fjöruga
síbreytilega lífs Austurlanda, eyðimerk-
urferðarlaga milli vinjanna, heimsókna
til Arabahöfðingjanna í tjaldíbúðir
þeirra, margra hverra gamalla kunn-
ingja Burtons, sem þekkti líf þeirra og
siði út í æsar. Þau eignuðust fjölda
vina en einnig óvini. Burton fletti misk-
unnarlaust ofan af okri Gyðinga sem
flógu Ara’bana inn að skinni, oft með
samþykkti tyrkneskra yfirvalda og
enskra bankamanna og hann fyrirleit a£
öllu hjarta hina kristnu trúboða, hafði
yndi af að hártoga kenningar þeirra og
skopast að fáfræði þeirra.
Andstæðingar hans biðu aðeins tæki-
færis til að kalla hann heim. Það kom
þegar Burton lenti í illdeilu við tyrk-
neska landstjórann út af nýjum sér-
trúarflokki, og árið 1871 eftir tveggja
ára þjónustu var Burton kallaður heim.
Þannig má segja að hafi lokið starfs-
ferli Burtons í Austurlöndum, þessa
mesta sérfræðings í málefnum Austur-
landa, sem Bretar hafa átt, annan en
AraJbíu-Lawrence.
Burton hvarf heim jafnskjótt og hon-
um barst fregnin um uppsögnina. Vinir
hans meðal Arabanna gerðu uppþot og
bandamenn þeirra hjóna heima í Lond-
on gerðu hvert áhlaupið á fætur öðru
á brezka utanríkisráðuneytið sem sá sig
knúið til þess að gefa út skýrslu um
málið. Sjálfur gerði Burton hvorki að
hreyfa hönd né fót til þess að verja
gerðir sínar. í þess stað tók hann til-
boði nokkurra brezkra kaupsýslumanna
um að fara til íslands og kynna sér þar
brennisteinsnám og fleira þar að lút-
andi.
B urton ferðaðist um hér á landi
sumarið 1872, fór víða um Suðurland
og með skipi til Vesturlands. Ennfremur
fór hann til Austurlands og þaðan til
Mývatns. Þrem árum seinna kom út
bók hans um þessa ferð.
Þessi stóra bók, nær 800 síður, var
gott dæmi um vinnuafköst þessa sér-
kennilega manns. Til hennar hefur
hann dregið geysimikinn fróðleik um
sögu, þjóðerni, þjóðháttu, verzlun og við-
Skipti landsmanna, svo og um náttúru
landsins. Bók þessari mun hafa verið
ísabella Burton
ætlað að vera eins konar handbiók
fyrir fróðleiksfúsa landa hans, sem
hyggi á íslandsferð, „enda sé ísland að
komast í tölu ferðamannalanda". Án efa
gætir víða misskilnings og missagna hjá
Burton, enda ber þess að gæta að hann
fei þessa ferð hálfnauðugur, í atvinnu-
skyni, eftir að nýbúið er að svipta hann
því starfi sem hugur hans stóð til alla
ævi og hann hafði ætíð stefnt að. Hann
hefur margt á hornum sér og dregur
óspart fram í dagsljósið það sem hon-
um finnst miður fara eða hjárænulegt
hjá íslendingum. Reyndar er ekki ófróð
legt að kynna sér hvernig ísland 19.
aldar kemur hámenntuðum Breta eins
og Burton fyrir sjónir, heimsmannl og
heimsveldissinna, sem hefur ferðazl við-
ar en flestir aðrir, komizt í ótal mann-
raunir og reynt og séð flest af heims-
ins lystisemdum, •— ýmist dvalizt í
menningar- og gleðisölum vestrænna og
austrænna stórvelda eða kannað
skuggadali mannlegrar eymdar. Satt að
segja finnst honum til um fátt og er
það kannski að vonum.
Hin ógnþrungna Hekla, sem allir
ferðamenn höfðu lýst með hrolli og
skelfingu, þetta fordyri helvítis, var þá
ekki annað en smáhæð, hreinasti dverg-
ur hjá tindum Himalaja og Andes-
fjalla. Geysir, — þetta líka veraldarund-
ur. Burton nær sér í töflur yfir mæl-
ingar á hæð gosanna og kemst ' að
þeirri niðurstöðu að gos þessa fræga
hvers jafnist að meðaltali við Grandes
Eaux gosbrunnana í Versölum. Hann
hæðist að lýsingum fyrri ferðamanna á
Þingvöllum, því að þar sé ekkert að sjá
og arabískir knapar myndu geta hleypt
eftir hinum voðalega! reiðstíg Aknanna-
gjár. Það er viðbúið að manni sem hafði
ferðast um klungur Andesfja'lla, auðnir
Arabíu og frumskóga Indlands og Af-
ríku finnist fátt um lýsingar ferða-
manna á háska ferðalaga um ísland
„þar sem flestar ár eru um þrjú fet
á dýpt og íerjur á hinum stærri“. Hann
telur þó rétt að hafa með sér vopn á
ferðalagi um Ódáðahraun, mest til þess
að halda kjarki í hjátrúarfullum fylgd-
armönnum, sem óttist útilegumenn.
I slenzkir hestar, meðferð þeirra og
hestamennska hér fá ósvikið að kenna
á gagnrýni þess manns sem árum saman
hafði dvalizt meðal Araba og kynnzt
snilli þeirra í meðferð hesta og hrossa,-
rækt. Honum finnst íslenzk reiðtygi ljót,
ómannúðleg og óhentug, einkum „hæg-
indastóllinn“ þ.e. kvensöðullinn gamli.
Hann skopast að járningaraðferð ís-
lendinga, enda tolli skeifan oft ekki
nema daginn og hefur sérstaka andúð
á því reiðlagi að berja fótastokkinn í
sífellu. Hann telur íslenzka hestinn
þróttlausan og úrkynjaðan vegna illr-
ar meðferðar, enda sýni fornminjar að
hér hafi bæði verið stærri og betri hest-
ar í upphafi. Þess má geta hér að Burt-
an var alla ævi mikill dýravinur, en
þótti hrottafenginn í viðskiptum sínum
við innfædda menn þar sem hann fór.
Kossakveðjur landsbúa fara að sjálf-
sögðu ekki fram hjá gestsauga hans, og
aðeins einu sinni kveðst hann hafa öf-
undazt yfir þeim sið fylgdarmanns sins
að heilsa öllum með kossi.
Sem fyrr greinir var Burton hér á
vegum erlends námufélags að kynna sér
brennisteinsvinnslu. Minnist hann á það
í bók sinni að mesta nauðsyn sé að
efla atvinnulíf landsmanna og mikill
munur verði fyrir landsmenn ef hægt sé
að útvega nokkrum himdruðum manna
vinnu í námum hérlendis. Ofan í nám-
um geti þeir unnið allan veturinn, en
ekki muni annað tjóa en að hafa er-
lenda verkstjóra til þess að knýja
menn til starfa. Spánskt kemur lesand-
anum fyrir sjónir að Burton kveður
landsbúum fjölga á síðari árum um of
og því beri nauðsyn til að greiða fyrir
fólksútflutningi.
Líklegt væri hollt fyrir sjálfsbii'gings-
hátt íslendinga á öllum tímum að fá ein-
hvern heimsmann eins og Burton til
þess að sýna okkur jafnmikla hrein-
skilni og hann gerði, þannig að við
fengjum raunhæfa lýsingu á mati um-
heimsins á okkur, hversu rétt og sann-
gjarnt sem það annars yrði, í stað þesa
að gína eins og fávís börn yfir skjalli
kurteisra ferðamanna og atvinnustjórn-
málamanna.
Eftir þessa íslandsferð fer frægðarsól
Burton að lækka á lofti enda fór heilsa
hans að bila, svo oft sem hann hafði
misboðið hinum sterkbyggða líkama
sínum í svaðilferðum er hann var yngri.
Honum var að lokum boðið konsúlsstarf
—. —----- 24. desember 1965