Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Blaðsíða 30

láta sér detta í hug, hvernig hitastig
hefur verið í þessum skógum, og meðal-
árshiti verið mjög miklu hærri en þarna
er í dag.
Sama beykitegund og þessi úr Selár-
dal er vel kunn úr japönskum jarðlög-
um. Tegundin hefur lifað þar austur
frá á pliósena-tímanum, eða um svipað
leyti og elzti hluti Tjörneslaganna var
að hlaðast upp. Bn Jóhannes Askelsson
taldi íslenzka beykið eldra en það jap-
anska, svo miklu eldra, að það gæti ver-
ið ættmóðir þess.
Annað blaðfar er einnig allalgengt í
Þónshlíðarfjalli, en það er af humal-
be.yki, með allt að 12 em. löngum blöð-
um, sem nú vex beggja vegna Atlants-
hafs. Þarna finnst líka hikorítré og
piatanviður. — Kastaniublöð hafa skilið
eftir sig skýr og sérkennileg blaðför. Þá
hafa þarna lifað stórvaxin eikitré. Aft-
ur á móti hafa lauf af hlyn fundist hjá
Brjánslæk og Tröllatungu í Steingríms-
firði. í Þórishlíðarfjalli finnst líka lár-
viður, og hefði gott verið að sæma ýmsa
lárviðarsveig með innlendri framleiðslu
á þeim tíma.
Barrtré hafa einnig verið í flóru surt-
arbrandsskeiðsins, en botngróður hefur
haít elftingu á að skipa, og finnast för
efrir hana í Þórishlíð, og er íslenzka
eskið lifandi eftirmynd hennar. Og svo
kemur þá rúsínan í pylsuendanum um
þennan fornskóg í Þórishlíðarfjalli, og
snertir mjög þann, sem þessar línur
ntar.
Vínviðurinn í Þórishliðarfjalli.
Svc sem fram kemur í Ágripi af jarð-
fræði, eftir Guðmund Bárðarson, þann
mikla náttúrufræðing, telur Oswald
Iífcf.-r, svissneski jarðfræðingurinn, sig
hafa fundið blaðför af vínvið í steingerf-
ingasöfnum frá Brjánslæk. Það var fyrir
löngu, sem Oswald Heer komst að þess-
ari n'ðurstöðu (1868), en síðan var efast
um þessa ákvörðun hans.
Víkur nú sögunni til þess tíma, sem
ég kom með safn mitt af steingerfingum
frá Þórishlíðarfjalli suður til Reykja-
víkur. Eitt blaðfaranna gekk mér erfið-
lega að þekkja, og fór því með það á
fund kennara míns, Jóhannesar Áskels-
sonar og bað hann aðstoðar við að á-
kvarða það.
Taldi hann i fyrstu, að þetta væri
blaðfar af Túlipanvið, — sem í sjálfu sér
var mikill fu-ndur. Tveimur árum síðar
kom ég aftur með steininn til Jóhannesar
Hafði hann í millitíðinni rannsakað mjög
safn sitt úr Selárdal, og segir nú, . að
sennilega sé þetta allt önnur tegund,
líklega vínviður. Fær hann steininn lán-
aðan hjá mér til frekari ákvörðunar.
Við hittumst nær daglega, því að hann
var raunar alltaf aðalkennari minn í
jarðfræði.
Skömmu síðar segir hann mér, að hér
sé sennilega kominn í leitirnar fyrsti
vínviðurinn, og biður mig leyfis, að fá
að kijúfa steininn og fara með hann til
Skotlands til enn frekari ákvörðunar
62 lesbók morgunblaðsins
og samanburðar, en hann var um þessar
mundir á förum þangað til framhalds-
náms í steingerfingafræðum. Fúslega
veitti ég honum þetta leyfi.
Aiiitlvaragreinin 1946
Reyndist svo, að þarna var um vínvið
að ræða, og það er hann, sem hann
nefndi í útvarpsfyrirlestri um náttúru
landsins, sá steinn, sem hann nefndi í
Andvaragrein frá 1946, og það er mynd
af steininum, sem ég fann í Þórishlíðar-
fjalli 1941, sem birt er með umgetinni
Andvaragrein á bls. 84.
Blað af Iiumalbeyki úr Þórishlíðarfjalli
Um þetta blað segir Jóhannes orðrétt
í Andvaragreininni: „Blað þetta er í svo
fullkomnu samræmi við vínviðarblað
það, sem Heer lýsir fyrstur, frá Græn-
landi, og hann nefnir vitis olriki, að
tæpast getur nokkur vafi á því leikið,
að hér sé um blöð sömu tegundar að
ræða. í íslenzku steingerfingasöfnunum,
sem Heer ákvarðaði, fann hann blað-
brot, er hann áleit, að væri af vínviði,
og hann nefndi vitis islandica.
Síðan hafa verið bornar á það brigð-
ur, að þetta væri vínviður, enda er blað-
brotið, sem Heer myndar svo lítið, að
vart verður sagt um, hverrar tegundar
það er. Hinu'má aftur halda fram, að
sé hinn grænlenzki vínviður, vitis olriki
Heer, rétt ákvarðaður, þá hefur vínvið-
ur líka vaxið hér á landi í þann mund,
er steingerfingalagið í Þórishlíðarfjalli
varð til, svo er samræmið fullkomið
með þessum blöðum.
Síðan Heer lýsti þessari vínviðarteg-
und frá Atanekerdlull í Norður-Græn-
landi, hafa Ameríkumenn fundið sömu
tegund í tertierum jarðlögum þeirrar
heimsálfu, þar á meðal í Alaska. Annars
staðar frá er mér ekki kunnugt um, að
hennar sé getið. Á öllum þeim stöðum,
sem hún hefur fundizt á í Ameríku er
hún frá því mjög snemma á tertiera
tímabilinu (eocen). Það bendir til þess,
að steingerfingalögin í Þórishlíðarfjalli,
séu einnig eocen að' aldri.“
Með þessum fundi á vínviðnum var
því hægt að lengja aldur íslenzku surt-
arbrandsflórunnar um margar jarðaldir,
og sízt grunaði mig þá, þegar ég stóð
við steingerfingalagið í Selárdal 1941,
að ég færi þaðan með í bakpokanum
mínum vínviðarblað, sem ætti eftir að
kollvarpa lesningu minni um vínviðar-
blað Oswalds Heer, auk heldur að bæta
við þekkingu manna svo að um munaði
um aldur islenzku steingerfingaflórunn-
ar.
Vestfjarðaskógar vitjaff
Svo sem sjá má af framansögðu hefur
Vestfjarðarskógurinn í Selárdal verið all
stórkostlegur. Beykiskógur hefur þakið
margra ferkílómetrasvæði og einn slíkan
U-r^.4. Stclngcrvlnga*
■=Jr 1 "•li’eíf.
JJ ' > N >)! / /
c‘ ' C>;0~ - Q , Q*V~o~ . Q , ~ C/
> / n Í J )j ! >
H J / íTll i I Z
í Ó • o* o ~ o . & . o .
‘ ! t ' 1Ú ! 1 ! ! /;,
Jarfflagaskipun x Þórishlíffarfjalli.
skóg sjáum við hér á þessum síðum í
málverki Kjarvals. Getur sú mynd lyft
undir ímyndunarafl manna um það,
hvernig umhorfs hefur verið í Vest-
fjarðarskógunum. Slíkir skógar eru
ekki lengur til á íslandi. Loftslag hefur
kólnað, margar jarðaldir liðnar síðan.
Fjöllin tóku að gjósa og huldu skóg-
inn, þennan stórvaxna beykiskóg, sem
skartaði með vínvið inn á milli, eldi og
eimyrju, sem gerði hann að öskuhrúgu,
en áður en það varð, höfðu nokkur lauf-
blöð af trjánum, af beykinu, híkkóriu-
trénu, platanviðnum, humalbeykinu,
eikinu, og síðast en ekki sízt vínviðnum,
— fokið af, hafnað í grunnum leirtjörn-
um, líkum þeim, sem við sjáum nú í
Hallormsstaðaskógi, sokkið til botns,
pressast undir fargi jarðlaganna, sem á
eftir komu, og standa nú, sem órækur
vitnisburður um þessa fornu furðu-
skóga, sem enginn maður hefur gengið
um, enginn augum litið í lifanda lífi,
utan máski einhver dýr og fuglar.
Leifar þeirra hafa enn ekki fundizt, en
harla ósennilegt, að í þessum miklu
skógum, hafi þau ekki verið til. Vafa-
laust hafa þau flúið eldinn.
Hitinn var miklu meiri. Máski hefur
ísland á þeim tíma verið tengt með
landbrú til norðvestur og suðaustur?
Sjávarhryggir Atlantshafsins benda til
þess, en engin veit það með fullri vissu.
Það er dálítið einkennilegt, þegar mað-
ur er staddur uppi í bröttum skriðum
Þórishlíðarfjalls, að setja sér þetta fyrir
hugskotssjónir. — í dag erum við að
reyna að klæða melana, holtin og mýr-
arnar nýjum skógi. Fyrr á öldum lifðu
hér tré, hávaxin og beinvaxin, sem nú
lifa aðeins þar, sem skilyrðin eru betri,
góð og heit. 1 dag fáum við ísinn upp að
landinu, svo til á hverju ári.
Við höldum í myrkri inn Ketildali.
Látum nú dagbókina mína halda á-
fram að segja ferðasögu okkar máganpa.
„Með bakpokana okkar báða, þunga af
steingerfingum, hröðuðum við okkur,
Þorvaldur og ég, eins og leið lá út Selár-
dal, framhjá dysinu og gömlum drauga-
gangi, inn með Ketildölum að Bakka. —-
Komum þangað klukkan hálftíu um
kvöldið í myrkri. Fengum við þar hinar
beztu viðtökur hjá Böðvari, vini okkar,
mikinn og góðan mat, sem ekki var
vanþörf á, því að við höfðum lítið borð-
að um daginn.
Klukkan rúmlega 11 lögðum við af
stað frá Bakka í kolamyrkri. Urðum
við oft fyrst í stað að fara af baki og
þreifa okkur áfram til að týna ekki
götunni. En smám saman vöndumst við
dimmunni.
Þegar við voru staddir milli Hvestu
og Hringsdals, vorum við nærri flæddir
inni, einmitt á þeim stað, sem sæskjald-
bakan átti að hafa sézt hér áður fyrri
samkvæmt þjóðsögunni.
Mér þótti einkennilegur og hálf-
óhugnanlegur hinn suðandi sjávargang-
ur, svarrandinn, líkt og stórskotahríð,
þegar tundurskeytabárurnar skullu á
klettunum". Þannig hef ég skifað þetta í
dagbókina, svo að auðséð er á þessu,
hver áhrif stríðið hafði á rithátt 17 ára
unglings.
„Ekki fannst mér skemmtilegt að
ferðast svona í kolamyrkri, ókunna slóð,
eiginlega hálfgert einstigi. Hesturinn
minn var ákaflega dettinn, og var alltaf
annað slagið á hnjánum“. Síðan hef ég
skrifað eftirfarandi innan sviga:
„(Það hefði nú verið gaman að heyra
hófatök á eftir sér eða sjá draug eða
eitthvað þess háttar, — en við sáum
‘bara ekkert.)“
Klukkan 1 og hálf um nóttina komum
við svo loksins aftur til Bildudals eftir
ánægjulega ferð um forna furðuskóga
og leyndardóma Ketildala.
Land Hrafna-Flóka.
Víkur nú sögunni um sinn 20 ára fram
í tímann. Við höfðum farið með góðum
vinum til Vatnsfjarðar á Barðaströnd
norðan frá Ísafjarðardjúpi og tjölduðum
þar rétit á vatnsbakkanum. Þar er eitt
Gósenland til lands og sjávar. Skógur
mikill, og gnæifa þar stolt reynitré villt
innan um birkið og gróður allur mjög
fjölskrúðugur.
Vatnsfjörður er land Hrafna-Flóka,
landið þar sem hann týndi bæði ráði
og rænu og áttum öllum, öllum tíma og
rúmi, vegna allsnægtanna, sem hvar-
vetna blasti við honum.
Hann hirti ekki um að heyja fyrir
skepnunum um sumarið, heldur lá í
fiski í vatninu innst í firðinum, banaði
sel og kópum í selalátrum á Breiðafirði,
sinnti æðarvarpi á ótal eyjum. Skógur
var nógur til eldiviðar og kola, jafnvel
húsagerðar.
Allt að öllu, og hann uggði ekki að
sér. — En þá skipuðust veður skyndi-
lega í lofti. — Veturinn kom með
vonzkulbyljum og frosti. Búpeningur
féll úr hor, — og Hrafna-Flóka féll all-
ur ketill í eld. Gekk upp Pennárdal eða
máski inn með vatninu og upp á hátt
fjall, og sá ofan í fjörð fullan af ís„
sennilega einhvern fjörðinn, sem nú til-
heyra ísafjarðardjúpi.
tasm.
Hjá Brjánslœk kíkfum við inn í klœða-
skáp Evu. Fíkjublöð settu svip sinn á
Vatnsfjörð.
24. desember 1965