Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Blaðsíða 31

r Grarnur og reiðuir aif voníbri'gðum,
steytti hann hnetann í átt tiL þessarar
hvitu stoeLfingar og ófreskj.a, sem andaði
íköldu á hans norska nef — o.g sagði:
„ísland skaltu heita“. — Og það varð.
Á leiff til Brjánslækjar,
Flókatóftir heita fyrir miðjum Vatns-
firði vestanverðum. Þar utar við eyjar
folár, liggur stórbýlið Brjánslækur, og
það verður nú sögusviðið um sinn.
Um sama tíma og vinur minn, sem
með mér var, hélt af stað til að veiða ok'k
ur og fjölskyldum okkar í matinn, bleikju
í vatninu og lax í ánni, snemma morguns,
lagði ég af stað á bifreið minni og ók
sem leið lá í loftinu út með firði, eftir
ikrókóttum skógarstígunum að Hellu, og
þaðan út áfram framhjá Flókatóftum,
atla leið að höfuðbólinu Brjánslæk.
Ég var einn á ferð, hafði bæði með-
ferðis bakpoka og strigapoka, einn
ágætan jarðfræðihamar þýzkan, og sitt-
hvað fleira mér til halds og trausts við
steingerfingarannsóknir, en ferð minni
var heitið í Steingerfingagil hjá Brjáns-
læk, sem frægt er í jarðsögu íslands.
Þegar óg kom í hlað höfuðbólsins,
hafði fjósameistarinn nýlokið störfum,
og gekk ég rakleitt á fund hans og spurði
til vegar að Steingerfingagili. Sagði ég
sem var, að 20 ár væru liðin síðan ég
síðast átti við vestfirzka steingerfinga,
og væri ég ekki viss um að finna lag
þetta án leiðbeiningar, þóitt ég hefði
nokkra hugmynd um, hvar þetta gil
væri.
Steingerfingagiliff.
Mér til mikil'lar gleði, sagði þessi
ágæti maður, að hann ætti frí, — þetta
var á sunnudegi í byrjun júní, — og
eikyldi hann ganga með mér í gil þetta,
Bem ég auðvitað þáði með þökkum.
Lögðum við svo af stað norðan árinn-
ar, sem framhjá Brjánsiæk rennur,
máske er það sjálfur Brjánslækurinn.
Gengum við þar um mela og móabörð,
nærri hálftíma ieið og komum þá að
árgljúfri, fórum þar yfir, og þegar yfir
var komið blasti við mér í fyrsta skipti
á ævinni hið fræga Steingerfingagil við
Brjánslæk. Ég varð hei'llaður. Ég fylltist
stol'ti á stundinni. Þið virtist svo auð-
gert að rannsaka steingerfinga þarna,
mun auðveldar en í Selárdal.
Síðan tókum við ti'l óspilltra mál-
anna við að kanna lagið. Það reyndist
gijúpt og auðunnið, en þeim mun erfið-
ara er að geyma steingerfingana þaðan
heila, og var það á annan veg með þá
frá Selárdal. En frá Brjánslæk hef ég
eamt fengið margan góðan og fallegan
Bteingerfinginn og margra tegunda.
í viðbót við flóruna frá Þórishlíðar-
fjalli, hafði mér bætzt við Magnoliublöð,
sem hafa fundizt samskonar austur í
Japan frá Pliósen-tímabilinu. En nú
gerðist nokkuð nýtt, og þó ekki, fyrr en
óg var aftur kominn heim til Bolunga-
víkur og farinn að huga að safni mínu
frá Brjánslæk.
Skyggnzt í klæðaskáp Evu.
Lað k'om semsagt í ljós, að ég hafði
skyggnzt inn í klæðaskáp Evu, formóður
okkar aillra. Þarna var semsé áli'tlegur
tounki af fíkjublöðum, mjög greinilegum.
Gott hefur verið í fyrndinni um fíkju-
i , 24. desember 19ö5 _____________________
skóga að ganga þarna hjá Brjánsiíælk,
og var sá skógur samt ekki við lýði, þeg-
ar Hrafna-Flóki eyddi þar sumrinu, en
líklega væri ekki prestslaust á Brjáns-
læk, ef prestur gæiti týnt gráfikjur af
trjanum og annað góðgæti.
Þótt eikki komi það beint þessu máli
við, er það furðulegt, að enginn prest-
ur skuli lengur vilja búa á Brjánslæk,
þessari miiklu kosta- og hlunnindajörð,
með fegurð alLt um kring, hvert sem
auga er litið.
Fylgdarmaður minn frá Brjánslæk á
þakkir ski'lið, hve þifnga byrði hann
bar fyrir mig frá Steingerfingagili til
byggða. Verst er, að ég er búinn að
gieyma nafni hans. Máske les hann
þessar línur og sikrifar mér síðar. Þegar
aftur var komið í tja.ldstað var allt
fólk vaknað og til hádegisverðar höfð-
um við bleikjuna úr vatninu, sem freist-
aði Flóka forðum daga, og segir ekki af
ferðum okkar frekar,
Málalok.
Nú fer að styttast mál mitt, en að lok-
um þetta: Hin forna flóra Vestfjarða
gefur okkur auga leið í ferð um forna
furðuskóga. — Á þeim tíma, sem þessi
tré uxu á Vestfjörðum, var hitinn þar
notalegur. fsland lá þá sennilega enn
meir um þjóðbraut þvera en nú í mörgu
tkiiiti, skógarnir uxu óhindrað ofan á
berginu, hitinn kom svitanum út á ölluim
skepnum, sem við höfum samt engar
menjar um, en máski eiga þær eftir að
finnast. Leirtjarnirnar geyma blöðin af
trjánum, sem ella hefðu orðið að ösku
undir glóandi eimyrjunni frá eld'fjöllun-
um.
Reynum að ímynda okfcur Vestfirði
alla vaxna þessum fornu furðuskógum.
Ég er viss um, að ef svo væri enn þann
dag í dag, þyrfti hvorki að eyða neinu
jafnvægisifé í þann landshluta né kenna
neina sérstaka áætlun við hann honum
til bjargar. Vestfjarðakjálkinn myndi þá
sjá um sig sjálfur í því tilliti, jafnhliða
út'vegi og land'búnaði myndi fólkið þá
lifa á skógum og aldinum, jafnvel vín-
við. —
Langur tími er liðinn, síðan þessir
fornu furðuskógar voru til á landi okk-
ar, en staðreynd er það engu að síður,
að til voru þeir. Það sýna steingerfing-
arnir, sem hér hafa verið gerðir að um-
talsefni.
Sá, sem þessar linur ritar, á að lokum
enga ósk heitari, en þá, að sem flestir,
ungir sem aldnir íslendingar, gefi sig
að athugunum á fornri og nýrri nóttúru
landsins. Öll slík náttúruskoðun er holl
og heiisubætandi, og ætti það ekki að
spilla á þessum timum hjarta- og æða-
varna, en aðalatriðið er, að með náttúru-
slcoðun komast menn nær landinu sjálfu,
skynja það betur, kunna betur að meta
það og gæði þess, og með því er allt
fengið.
— Gönguferð
Framh. af bls. 59.
félagsins þar hina fyrstu plöntu í lundi,
er ætlunin er að rækta þar. (Einars-
garður). Umsjónarmaður gróðrarstöðv-
arinnar er Einar Helgason.
V ið herðum nú gönguna og för-
um vestur Kirkjustræti. Nor'ðan megin
götunnar er Reykjavikur Apótek, lyf-
sali Michael Lund, en sunnan megin
hús Kristjáns Þorgrímssonar (næst fyr-
ir .vestan hús Halldórs Kr. Friðriksson-
ar), sem var bókaútgefandi í bænum
og sænskur konsúll. Þá eru þar nokk-
ur hús er við hirðum ekki um og loks
Herkastalinn á horninu. Við veitum því
athygli, að Uppsalir eru enn ekki til,
en í þeirra stað er lítið hús, þar sem
býr Magnús Árnason trésmiður ásamt
konu sinni Vigdísi Ólafsdóttur. Magn-
ús hafði lært smfðar hjá Diðriki Knud-
sen, er var einn af brautryðjendum i
trésmíði í Reykjavík, og síðar í Kaup-
inhöfn, enda var hann orðlagður fyrir
smíðar meðal bæjarbúa og vandvirkur
nijög.
Þegar við komum fyrir hornfð hjá
Herkastalanum blasir við okkur stórt
og myndarlegt hús (ber hæst húsa fyr-
ii ofan hús Halldórs Kr. Friðrikssonar).
Þetta hús er hús Dómkirkjuprestsins,
séra Jóhanns Þorkelssonar og Egils
Jónssonar bókbindara. Hús þetta stend-
ur enn og er nú Suðurgata 8.
Rétt vestan við hús Magnúsar snikk-
ara, eins og bæjarbúar jafnan kalla
hann er stórt og nýtt hús. Hús þetta
er Túngata 2 og er það í eign Magn-
úsar. Síðan reisti sonur Magnúsar,
Kristinn hús á hússtæði gamla hússins,
Uppsali.
Þau eru ekki mörg húsin við Tún-
götuna. Eitt hið helzta er hús dóm-
stjórans í Landsyfirréttinum, Lárusar
E. Sveinbjörnssonar (með tveimur
gluggum á kvisti). Lárus var kjör- og
stjúpsonur Þórðar Sveinbjörnssonar,
sem einnig var dómstjóri í Landsyfir-
réttinum. Mun Lárus hafa verið meðal
brautryðjenda í laxveiðum hér á landi,
en þá íþrótt stundaði hann jafnan á
sumrin í Elliðaánum.
Vi’ð höldum nú áfram upp brekk-
una og komum að litlu húsi í miðri
brekku. Þar býr Kristín Laxdal, dóttir
Egils Jónssonar bókbindara og fyrri
kona Jóns Laxdals tónskálds.
Uppi á hæðinni er Landakot.
Þar hefur hinn gamli siður loks
hafið innreið sína í landið, eftir af-
hroðið er hann galt fyrir 350 árum. Reist
var fyrir þremur árum kirkja í Landa-
koti og sést hún á myndinni og ber
hæst fyrir mi’ðju. Húsið vinstra megin
við kirkjuna mun vera prestssetrið.
Tveimur árum síðar var svo reistur
spítali norðan við kirkuna eða árið
1902. Kirkjan er enn til að stofni, þar
eð IR-húsi’ð svokallaða á mótum Tún-
götu og Hofsvallagötu er hin gamla
kirkja.
Ofarlega á Hlíðarhúsavelli, skammt
fyrir norðan kaþólska prestssetrið
stendur stórt tvílyft hús, stýrimanna-
skólinn. Forstöðumaður skólans er Páll
Halldórsson skipstjóri, en hann er ný-
tekinn við því starfi í stað Markúsar
Bjarnasonar skipstjóra, sem verið hef-
ur forstö’ðumaður skólans frá stofnun
hans 1891.
Við röltum nú austur Hlíðarhúsavöll
og komum að doktorshúsinu, húsi, sem
kennt var við Jón Thorstensen land-
lækni, sem lézt 1855 og var jafnframt
þingmaður Reykvíkinga. Þegar hann
lézt þurfti því að efna til þingkosn-
inga og kjósa eftirmann Jóns. Var þá
kosinn sá þingmaður Reykvíkinga, sem
líklega hefur náð kosningu með
minnstu atkvæ'ðamagni allra, en það
var Jón Pétursson yfirdómari, sem
hlaut 8 atkvæði. Varamaður hans
Halldór Kr. Friðriksson hlaut hins veg-
ar 4 atkvæði. Ekki var pólitiskur áhugi
meiri hér í bæ á þeim árum. Jón Pét-
ursson hafði hins vegar verið kosinn
varamaður í öðru kjördæmi árið á’ður
(Strandasýslu) og þess vegna mætt á
þingi það ár, var á það litið svo af Al-
þingi, að hann hefði með því afsala'ð sér
þingmannssæti fyrir Reykjavík á
þessu kjörtímabiti og Halldóri ú.rskurð-
að sætið sem varaþingmanni Reykvík-
inga. Þannig atvikaðist það, áð þing-
maður Reykvíkinga hafði einungis 4 at-
kvæði að baki sér.
Við höldum áfram göngu okkar og
förum niður í bæ aftur. Þegar vi'ð kom-
um niður Fischersund verður á hægri
hönd okkar stórt rautt hús, Vinaminni.
Vinaminni hafði frú Sigríður Magnús-
son frá Cambridge látið reisa á Brekku
bæjarlóð vi’ð Mjóstræti 1886, í þeim til-
gangi að koma þar á fót kvennaskóla,
en fé til þess höfðu gefið ríkir Eng-
lendingar. Skólinn hóf síðan starfsemi
sína 1891. Voru 15 námsmeyjar í skól-
anum þennan fyrsta vetur — sem jafn-
framt var sá síðasti. Um þessar mundir
mun búa í Vinaminni Jón Vídalín kons
úll og kaupmaður.
■A á vinstri hönd okkar er Glasgow
(með stórum kvisti lengst til vinstri)
stórhýsi mikfð, er brezkt verzlunarfyr-
irtæki lét reisa 1863. Stóð þetta hús til
ársins 1903, en þá brann það til kaldra
kola ásamt geymsluhúsum að baki og
býlinu Vigfúsarkoti.
Þar sem við hugleiðum þetta erum
við komnir niður í Aðalstræti. Gagn-
vart Austurstræti vestan vi’ð Aðalstræti
er langt tvílyft hús (Aðalstræti 6).
Þetta er hús Þórðar heitins Jónassen
dómstjóra, en nú býr í því Sigurður
járnsmiður Jónsson, einn mesti völund-
ur bæjarins og hefur hann smiðju að
húsabaki. Hús Sigurðar stóð þar til það
vék fyrir Mbl. húsinu nýja og var þá
flutt ínn í Efstasund.
Við höldum nú austur stræti það,
sem við þá átt er kennt og erum brátt
komnir á móts við hús ísafoldar. Þar
ræður ríkjum einn merkasti blaðamað-
ur þessa tíma, Björn Jónsson ritstjóri
og síðar foringi Sjálfstæðismanna og
ráðherra. Rekur hann prentsmiðju og
bóksölu í húsinu og hver skyldi ímynda
sér að að 13 árum liðnum stæði þar
vagga Morgunblaðsins.
Norðan megin Austurstrætis á horn-
inu við Pósthússtræti stendur hið
tveggja ára, glæsilega stórhýsi Lands-
bankans. Bankastjóri er Tryggvi Gunn-
arsson, en við embættinu hafði hann
teki’ð árið 1893 af Lárusi E. Svein-
björnssyni.
Skáhallt hinum megin við Pósthús-
stræti litlu norðar er pósthúsið, sem
fyrir tveimur árum var barnaskóli (nú
lögreglustöð). Þar ræður ríkjum Sig-
urður Briem póstmeistari og er nýbyrj-
aður á þeirri nýlundu að láta bera út
póst til bæjarbúa, fyrst í sta'ð á eiginn
kostnað.
v
t estanvert við Austurvöll eru tvo
hús, sem vert er að veita athygli. Hið
nyrðra er Kvennaskólinn, sem reistur
var 1874 af Þóru Melsted. Var skólinn
þar til húsa þar til hann fluttist á
Fríkirkjuveg árið 1908. Síðast keypti
Sjálfstæðisflokkurinn húsi’ð og breytti
því í samkomuhús. Syðra húsið er íbúð-
arhús þjóðskáldsins Steingríms Thorst-
einsson yfirkennara við Latínuskólann
í Reykjavík og síðar rektors.
Við höldum áfram göngunni og kom-
um a’ð garði austan megin við brauð-
gerð Emils Jensen, sem áður er getið.
Þessi garður er við hús, sem ekki sést á
myndinni, en í því húsi býr séra Friðr-
ik Friðriksson, sá mikli mannvinur.
Húsið er eign KFUM og á móts við
þa’ð kveðjum við leiðsögumann okkar
Arna Thorsteinsson, þar sem hann fer
inn í húsið andspænis, hús föður síns
landfógetans (nú Hressingarskálinn),
en að húsabaki þar er Ijósmyndastofa
hans.
Við hins vegar höldum aftur upp
Bakarabrekkuna. Sólin skín enn í heiði
og við undrumst kyrrðina, sem yfir
bænum er, henni eigum við nútíma-
mennirnir svo sannarlega ekki a'ð venj-
ast.
-LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 63