Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1966, Side 5

Eftir Sigurjón Björnsson
BL átum þetta nægja um kyn-
ferðiskenninguna, og snúum okkur
að framhaldinu á kenningum Ranks.
Hann lítur sem sagt á listiðkun sem
taugaveiklun og skoðar hana sem
hvern annan sjúkdóm. Er helzt svo
að skilja, að sjúkdómurinn sé til-
tölulega meinlítill, ef hann birtist í
þessari mynd, en fatist mönnum
tökin á listinni þurfi þeir lækning-
ar með. Þetta finnst mér ákaflega
fjarstæð kenning. í fyrsta lagi fer
því víðsfjarri, að allt taugaveiklað
fólk sé listhneigt. Sumir eru það,
aðrir ekki. Jafnvel þótt kenningin
væri rétt, lætur hún ósvarað því,
sem mestu varðar, en það er, hvers
vegna sumu taugaveikluðu fólki
tekst að fá sjúkleika sínum útrás í
listiðkun, en öðrum ekki.
Ölilu nær sanni er skoðun, sem annar
sálfræðingur, að nafni Mosse, lét í ljós
löngu síðar, og margir aðrir hafa tekið
undir, er hann t.ók kenningu Ranks til
athugunar (6). Hann lagaði til setn-
ingu Ranks og sagði, að listamaður
væri taugaveiklaður maður, sem tekizt
Ihefði að sigra taugaveiklun sína með
aðstoð listgreinar sinnar. Sú skoðun,
þótt neikvæð sé og pathografisik, fær
liklega nokkuð oft staðizt, en síður en
svo alltaf. Við athugun á æviferli og
verkum sumra höfunda kemur í ljós, að
þeir hafa í upphafi ferils sins átt við
allmikla erfiðleika að stríða, sem hæg-
l.ega má nefna taugaveiklun, en í rit-
xnennsku sinni hafa þeir keppt að auknu
innsæi í vandamál sín, rýnt dýpra og
dypra í sjálfa sig, og með því móti hafa
þeir smám saman þroskazt og vaxið frá
vandkvæðum sínum. Ég tel mig hafa
sýnt á öðrum stað, að svo hafi há'ttað
til um Gunnar Gunnarsson (7). En eins
og kenning Ranks, segir þetta sjónar-
mið ekkert um, hvað veldur því, að
sumir höfundar taka þessa stefnu en
aðrir ekki. Vissulega eru margir rithöf-
undar taugaveiklaðir, en því fer fjarri,
að allir læknist af verkum sínum. Marg-
ir hverjir þjást af veiklun sinni allt til
dauðadags, en halda samt listamanns-
merki sinu hátt á lofti. Næ.gir að minna
á menn eins og Dostójevski og Strind-
berg í því samhandi. Loks er þess að
geta, sem ekki má gleyma, að stór hóp-
ur ágætra listamanna er heilbrigt fólk,
sem ekki þarf að heyja neitt sjúklegt
innra stríð til þess að vinna sér frægð
sem skapendur góðrar listar. Ennþá
vantar okkur því hinn lang’þráða sam-
nefnara. .
E ins og áður er getið varð
Ottó Rank fyrstur manna til
þess að reyna að útskýra list-
hneigð og sköpunarmátt manna
með tilstyrk sálfræðilegra kenn-
inga. Smárn saman bættust fleiri í hóp-
inn, enda þótt flestir héldu sig við
patJhografiskar athuganir. En eftir því
sem sálkönnunin þróaðist meir sem
fræðigrein, og einkum eftir að athyglin
beindist meir að börnum, þroskaferli
þeirra og mótun, tóku menn að efast um,
Seinni hluti
að bölsýni Freuds varðandi list og list-
sköpun ætti rétt á sér. Menn þóttust
eygja möguleika á, að hægt yrði að
varpa einhverju Ijósi á þessar furðu-
strendur mannsandans. Sá sem einna
mestan þátt átti í þessari viðlhorfsbreyt-
ingu var Austurríkismaður, sem síðar
settis't að í Bandaríkjunum, að nafni
Ernst Kris. Hann var menntaður sem
Gunnar Gunnarsson
listfræðingur, en lagði siðar fyrir sig
sálkönnun og varð þar framarlega í
flokki. Ernst Kris setti að vísu ekki bein-
línis fram nýjar kenningar um list, en
hann undirbjó jarðveginn all rækilega.
Hann átti afar mikinn þátt í því að
hreinsa sólkönnunina af ýmsum gömlum
firrum, skýrgreina mörg grundvallar-
hugtök nánar, — því að Freud gamla
hafði löngum hætt til að vera full los-
aralegur í þeim efnum, — og siðast en
ekki sízt beindi hann hugum manna að
rannsóiknum á starfsemi sálarlífsins i
heild, í stað þess að einblína á kynhvöt,
duldir og dulvitund. Þegar hann lézt á
bezta aidri, árið 1957, var hann fyrir
skömmu byrjaður á stórri rannsókn á
-------------------------------------
Það kann að hafa valdið ein-
hverjum eftirtektarsömum lesend-
um þessara dálka heilabrotum, að
höfundar þeirra eru nýlega farnir
að skrifa þá undir fullu nafni — án
nokkurra skýringa á hinni skyndi-
legu kúvendingu. Ástœðan er ein-
faldlega sú, að lögspakir menn
komu þeirri vitneskju á framfæri
við okkur, að samkvœmt lögum
íslenzka lýðveldisins bœru höfund-
ar ekki ábyrgð á þeim ritsmíðum
sem þeir auðkenndu með fanga-
markinu einu, heldur vœru þær
birtar á ábyrgð ritstjóra hlutaðeig-
andi blaða eða ímarita. Þó ekki hafi
orðið nein um-
talsverð vand-
rœði út af
rabbi Lesbók--
ar á liðnum
fjórum árum
er ástæðu-
laust að það
fari milli mála
hver beri á-
byrgð á marg-
víslegum við-
horfum sem
þar koma fram,
og hefur af þeim sökum verið af-
ráðið að höfundar dálkanna beri
fulla lagalega ábyrgð á þeim eftir-
leiðis. Ætti það að firra ýmsa þá
menn andvökum sem haft hafa
þungar áhyggjur af „frjálslyndi
Morgunblaðsins“ síðustu árin.
Það hefur reyndar aldrei farið
milli mála innan ritstjórnar Morg-
unblaðsins, að höfundar rabb-dálk-
anna skrifa þá algerlega fyrir eig-
in reikning og kœra sig ekki um að
aðrir beri ábyrgð á þeim persónu-
legu skoðunum sem þar birtast og
eru stundum í ósamhljóðan við yfir-
lýsta stefnu Morgunblaðsins, en nú
þykir sem sagt rétt að lagaleg hlið
málsins sé einnig ótvírœð.
Eflaust kemur ýmsum lagaá-
kvæðið um ábyrgð ritstjóra á
fangamörkuðum greinum skrýti-
lega fyrir sjónir með hliðsjón af
þeirri útbreiddu venju hérlendra
blaða og tímarita að birta alls kyns
ritsmíðar undir fangamarki einu
saman, þ.á.m. afmœlisgreinar og
minningarorð, ritdóma, leikdóma og
greinar um þjóðmál eða önnur
efni. Strangt tekið bera ritstjórarn-
ir ábyrgð á þessum ritsmíðum, ekki
einungis birtingu þeirra, heldur
líka sjónarmiðum höfundanna,
Framhald á bls. 6
ra
6. febrúar 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5