Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1966, Síða 13

• Vk m mm tfufciuwiiAR
mN: HAHUi>EKfcA5S0tt-
ÞA MÆLTI QAMQLERl'. BRENMR EIDR
yflR blFRÖSri.
H'ARR 5£q/r:
Mtjer t>vsin 'i loglMvm, er eldr brenmandi.
UPP h HIMIN MUNDU CANGA HRÍMÞURSAR OK
BERCRISAR, £F ÖLLUM VÆRI FÆRT ’A BlFRÖSt
MARQIR STflelR. ERU 'A HlMNl FACiRIR, OK ER
ÞAR AILT aUDLlL; VÖRN FYRIR.
ÞÆR £R ICOMfl TlL HVÍRS BARNS, £R BORIT £R, ATStCAPA
ALDR, OK ERU ÞEÍJAR OOOKUNNííflR.EN AÐRflR flLFfl-
ÆTTAR,£N HlhlftR PRJ'AR DVERQA/ETTftR. SV'ft S£tA F\£R
SEQIR:
5UNDRB0RNAR MJÖK
SECI £K NORNlR VESfl,
EICUT ÞÆR ÆTT SflMAN.
^UMAR ERU ’ASKUMqAK,
SUMAR ERU AlFKUNHQAR,
sumar DÆTR DVALINS.
>AR STENDR SflLR EINN FAGR UNDIR ASKINUM VID BRUNNINN.OK"
,t>R ÞEIM SflL KOMfl ÞRJflR MEYJflR, ÞÆR ER SVÁ HEITA'. URÐR, VERÐ-
ANDI, SKVLÖ. ÞESSAR MEYJflR SlCflPfl /VÖNNUM flLDR. ÞÆR ICÖLLU/VI y/Ð
NORNIR, ENNERU FLEIRI mornir......
t>A MÆLTI CflfiqLERi:EENORNlR
RflDA ‘ÓRLD'CUM MflNNfli Þ'fl
SKIPTA Þ/ER QETSIÖJAFNT, ER
iUM IR HA Ffl C PT 7 lVF OK Rl KU-
LlflT ENSUMIR HAFA L'lTlTLEN
EÐfl LOF, SUMlR LflNíJT L'/
JuM/R SKflMMf. HARR SECllV.
COÐflR NORNIR OK VEL ÆTíflDAR
SKAPA CÓÐAN ALDR. £N ÞE/R
M £NN, £R FYRIR OSKÖPUM V£RDfl,
ÞA VflLDfl PV/ /LLAR /VORNlR.
Hver verður þroskaferill barns,
sem í upphafi er gætt slík-
um eiginleikum? Hann hlýtur
vitaskuld að verða allmjög frá-
brugðinn því, sem gerist með venju-
legum börnum. Höfundur dregur upp
nokkrar meginlínur, sem fróðlegt er að
atihuga. Hið mikla næmi tiifinninga og
skynjana eykur reynslusváð barnsins
furðu snemma. Hið innra líf verður
óvenju gróskumikið, og góð tjáningar-
(hæfni gerir barninu fært að skapa úr
öllum þeim efniviði sem að berst. Börn,
6em þannig eru gerð, upplifa Ihinar stig-
Ibundnu þrosikaby.lgjur bernskuáranna
xnun sterkar en önnur börn. Þau reyna
að hvenfa þeim í skapandi tjáningu, og
í þeirri mynd geta mörg þroskaskeið
Ihaldist hlið við hlið í sálarlifinu allt til
fullorðinsára. Þetta er skýringin á því,
hvers vegna sálfræðingar geta lesið bók-
etaflega allar duldir og vandkvæði
venjulegra dauðlegra manna úr verkum
akálda og riilhöfunda. En þess hefur
ejaldnast verið gætt, að í þessu sam-
Ihengi og hjá persónu, sem gædd er
imilkilli sköpunargáfu, Ihaifa þau aðra
xnerkingu og þjóna öðrum tilgangi en
hjá þeim sem ekki eru listamenn. Tján-
inganhæifnin veldur því einnig, að hinn
skapandi einstaklingur getur skipt
reynslu sinni á margar tilibúnar per-
eónur, eða réttara sagt ein persóna næg-
ir ekki til að 'tjá allan þann margbreyti-
(Leik, sem inni fyrir býr. Þetta er óihjá-
fevæmilegt skilyrði fyrir listamanninn,
en hetfur einnig sína bak'hlið. Lista-
tnönnum veitist oft örðugt að á'tta sig á
Ihvað er þeir „sjálfir“. Þeim ihættir við
6undrun persónuleiikans, sem tíðum er
tnjög ólþægiileg og heíur í för með sér,
tið þeir festa illa rætur, sem sam-
félagsborgarar. Stundum getur þessi
sundrun jafnvel leitt til erfiðleika, sem
líkjast mjög geðveikisköstum.
Þrátt fyrir það, að listamenn eigi tíð-
um í erfiðleikum og kunni ekki alltaf
fótum sínum forráð í henni veröld, held-
ur greinarlhöfundur þvá fram, að engin
tengsl séu með sköpunargátfu og sálræn-
um sjú'kdómum, taugaveiklun eða geð-
veiki, iþó að vitaskuld séu listamenn
ekki ónærnir fyrir þess háttar kvillum
fremur en annað fóilik.
Greenacre rekur allt þetta miklu nán-
ar í grein sinni en hér er gert og fjall-
ar auk þess um margt annað í þroska-
ferli listamanna. En hér skal látið stað-
ar numið. Vonandi hefur nóg verið
sagt til þess að skilizt hafi, að sálfræð-
ingar eru, eftir langa vegferð um villu-
götur og krákustigu, að komast á rótt
spor í rannsóknum á þeirri (heillandi
ráðgátu, sem sköpunargáfa mannsins er.
Hó
lér hefur nú verið rætt um fram-
lag sálfræðinga til bókmenntaskýringa,
skilning þeirra á sköpunargáfu og sam-
bandi á milli hennar og sálrænnar veikl
unar.
Ég gat þess upplhaflega, að sálfræð-
ingar hefðu ritað býsnin öll um þessi
mál, en ávöxtur iðjuseminnar hefði þó
orðið í rýrara lagi. Það hygg ég að sé
réitt, en þó er skylt að taka það fram,
að varla er hann eins rýr og virzt gæti
af undanfarandi írásögm. Af áðurnefnd-
um ástæðum ihafa fáum höfunduim ver-
ið gerð skil, og ekki vil ég sverja fyrir,
að ekkert hafi undan sloppið, sem kynni
að hafa varpað skýrara ljósi á máJin.
Annars atriðis er einnig nauðsynlegt
að geta. Hér hefur verið lögð megin-
manna og ti-lgátur um sköpunargáfu
þeirra. Útundan hafa orðið allar þær
fjölmörgu rannsóknir, þar sem reynt
hefur verið að skilja bókmenntaverkin
sjálf sálfræðilegum skilningi, án þess
að beina huganum að höfundinum. Það
nefna enskumælandi menn „Studies in
Content“. Á þessu sviði hafa sálfræðing-
ar unnið mörg merk verk. Hins vegar er
ekki auðvelt að gera almenna grein
fyrir slíkum rannsóknum í erindi sem
þessu og því hetfur þeim verið sleppt.
Vera má, að einhverjum hafi orðið sú
spurn í huga, hvort bókmenntum og
bókmenntaunnendum væri nok'kur
greiði gerður með þessari þráiátu
hnýsni sálfræðinga. Ég efast um, að það
sé nokkur velgjörningur. Og óþurftar-
verk væri það, ef það yrði til þess, að
listamenn færu að skapa verk sín með
hliðsjón af kenningum sálíræðinga. Eins
og kunnugt er bar eitt sinn á því. En
menn eru víst noikkuð sammála um, að
þau verk, sem þannig urðu til, voru
heldur léleg, og fljót að komast úr
tízku aftur. Ég vil þó ekki fallast á, að
það sé sök sálarfræðinnar, þótt nokkrir
listamenn vantreysti svo náðargáfu
sinni, að þeir freistist til að hlaupa eftir
annarlegum hj'álpai-meðulum.
Hvort sem listinni er greiði gerður
með krufningu sálarfræðinnar eða ekki,
er auðskilið hvers vegina sálfræðingar
geta ekki látið hana í friði. Það er stað-
reynd, sem ekki verður mótmælt, að
góðir listamenn eru framar öðru sól-
fræðingar. Þeir skyggnast undir yfir-
borð mannlífsins og eru hinir raunveru-
legu sjáendur tiiverunnar. Sá, sem nýt-
ur listar, fær að skynja meiri dýpt,
meiri fegurð, meiri sannleik en honum
áherzla á persónuleikakönnun lista-myndi auðnast af eigin rammleik. Hinir
svonefndu fagsálfræðingar hafa víst
all'taf öfundað þessa stóru og miklu
kollega sína, sem virðast geta kannað
hin myrku djúp mannssálarinnar, að
því er virðist flyririha'fnarilaust. Þeir
spyrja: 1 hverju er leyndardómur þeirra
fólginn? Eru það áskapaðar gáfur? Eru
það áuninir eiginleikar. Við hvaða verði
eru þeir keyptir? Er ebki hægt að hrifsa
þennan töfrastaf úr höndum þeirra? Er
ekki hægt að læra eittihvað af þeim?
En þetta eru ekki eingöngu eigin-
gjarnar spurningar, sem stafa frá eins-
konar stéttametingi. Þær eru meira.
Þær eru vitni um hina eilífu þrá manns-
ins til þess að ráða þær dulrúnir, sem
líif hans er rist, — til þess að sætta sig
ekski við neinar ráðgátur fyrr en skyn-
semin hefur leyst þær upp í lögmál og
reglur.
HEIMILDIR:
6. Mosse, E.P.: Psychological Mechan-
isms in Art Production. Psan. Rev., 38:
66-74.
7. Sigurjón Björnsson: Leiðin til
Skáldskapar, Mc lingarsjóður, 1964.
8. Kris, E.: Psychoanalytic Explor-
ations in Art, Allen and Unwin, 1953.
9. Kanzer, Mark: Panel on tlie Nat-
ure of Talent, Bull. Am. Psan. Ass. 6
(4): 58-63.
10. Schneider, D.: The Psychoanalyst
and the Artist, New York, 1950.
11. Bychowski, G.: From Catharsis to
Work otf Art: The Making of an Artist,
Psiychoan. and Culture 390-409.
12. Bychowski, G.: The Metapsychology
of Artistic Creation, Psan. Quart. 20:592-
602.
13. Greenacre, Ph.: The Childhood of
the Artist, Psa. St. Ch. XII bd.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13
6. febrúar 1966