Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.1966, Side 2

rsvip^
lMVNDí
Anístingsköldu febrúarkvöldi
fyrir fáeinum vikum stóðu
skjálfandi stúdentar í hópum fyrir
utan hús rússneska leiklistarfélags-
ins í Moskvu og föluðu „aukamiða"
hver af öðrum. Inni í húsinu skröltu
nokkrar smályftur milli hæða og
fluttu þá heppnu, sem krækt höfðu
sér í miða upp í áheyrendasal á
þriðju hæð, skreyttan lágmyndum
af Jermólóvu, Sadóvskí, M?rfcínoff
og öðrum frægum leikurum liðins
tíma.
Þegar klukkan var orðin sjö, var
salurinn þétttroðinn stúdentum, skáld-
um, leikurum, eðlisfræðingum, stærð-
fræðingum og öðrum, sem sátu hver of-
an í öðrum og biðu þess, að fölur 32ja ára
gamall maður, skáldið Andrei Vozne-
senskí, læsi þeim kvæði sín.
V oznesenskí er nú skærasta stjarn-
an á himni bókmenntanna í augum ungu
kynslóðarinnar í Sovétríkjunum, eins og
Evgení Évtúsénkó var fyrir nokkru.
Báðir eru enn „í tízku“, en þó hefur
Évtúsénkó heldur orðið að þoka til hlið-
ar, hvað dálæti æskunnar snertir. Voz-
nesenskí er umræddasta skáld Sovét-
ríkjanna um þessar mundir, og allir
neyðast til þess að taka afstöðu með
honum eða móti. Sáldsýn hans, mælska
og orðgnótt er slík, að áheyrendur
verða fyrst æstir og heitir, en síðan
hálflamaðir af þreytu, eingöngu af því
að hlusta á hann.
Urnrætt febrúarkvöld var skáldið
klætt í duggarapeysu, háa í hálsinn, og
sportjakka. Hann hafði hendurnar á kafi
í jakkavösunum, þegar hann gekk upp
á sviðið. Hann hneigði sig fyrir salar-
gestum, sem fögnuðu honum með lófa-
taki, gekk að hljóðnemanum, strauk
snöggt um hárlokkinn, sem féll niður a
ennið, og fór að þylja kvæði. Orðiri
skullu eins og slaghamarshögg á
áheyrendum, sem störðu á skáldið með
galopin augu, næstum dáleiddir. Ólg-
andi foss af orðum, stríður straumur af
hljóðum, stundum léttur, stundum
þunguh, flóð af hljóðfallsbreytingum og
hugmyndum flæddi yfir salinn og færði
alla í kaf.
Tveimur klukkustundum síðar var
Voznesenskí enn að lesa ljóð. Sum voru
gömul, önnur ný, en öll eftir hann
sjálfan. Seint um kvöldið var tjaldið
ioks látið falla, og menn héldu ringlaðir
heim.
Voznesenskí, sem talar góða ensku,
hefur nú verið boðinn til Bandaríkj-
anna í upplestra- og fyrirlestraferð.
Hann er hálfringlaður af vinsældum
sínum. „Ég veit ekki, af hverju þeim
likar svona vel við kvæðin mín“, segir
hann. „Móttökurnar koma mér alltaf
jafn-yndislega á óvart. Ég skrifa bara
íyrir sjálfan mig. Ég yrki, af þvi að ég
verð að gera það“.
S taða Voznesenskís í rússneskum
bókmenntum er ekki aðeins mikilvæg
vegna þess, að hann hefur orðið átrún-
Andrei Voznesenskí
aðargoð menntamanna og skólafólks,
heldur af því að hann er rödd nýrrar
kynslóðar í Sovétríkjunum, — kynslóð-
ar, sem hann lýsir svo, að hún hafi nú
loks, fyrst allra eftir byltingu, öðlazt
nægilega velmegun til þess að geta leyft
sér að hafa áhuga á andlegum og heim-
íjspekilegum efnum. Einn aðdáenda hans
" orðar þetta þannig: „Við lifum betra lífi
rjiúna. Við getum leyft okkur að kasta
mæðinni og draga andann snöggvast.
Við leitum einhvers konar fegurðar, og
margir okkar finna hana í skáldskap, —
ljóðum. Kvæði Andrjúshas eru fersk og
fögur“. Rithöfundur einn í Moskvu
bætir við: „Kveðskapur hans minnir á
stórt stækkunargler, sem beint er að
venjulegum og þekktum hlutum. Þér
finnst, að þú ættir að vita allt um þessa
hluti, en þegar þú lítur í gegnum glerið,
kemstu að raun um það, að þú veizt
svo að segja ekkert um þá“.
Voznesenskí kemur af stað hetjudýrk-
un, hvar sem hann sést í Moskvu, — á
gcitum úti, á áhorfendapöllum, á skeið-
veilinum, í Leikarahrjúkólfinum. Við-
brögð aðdáendanna virðast oftast vera
hin sömu, þegar þeir koma auga á eftir-
lætisskáld sitt: Þeir rjúka á hann, taka
Llýlega í hönd honum eða veita honum
bjarndýrsfaðmlag, og með augnaráðinu
sýnast þeii vera að segja: Þökk, þökk.
L iklega er það vegna þess, að
ljóðagerð hans rís hátt yfir hversdags-
leg stjórnmál, dægurþras og ritdeilur,
sem vinsældir hans hafa aukizt jafn-
hratt og raun ber vitni. Venjulegum
Rússa leiðist óskaplega að lesa allt hið
pólitíska kredduþrugl í blöðum og tíma-
ritum og hlusta á það í sjónvarpi, út-
varpi eða fundum, sem hann er oft að
einhverju leyti skuldbundinn til að
sækja, en þetta viðurkennir hann ekki
fyrir útlendingi, fyrr en góð kynni hafa
tekizt með þeim. í hjarta sínu er hver
Rússi sannfærður þjóðernissinni, og
hann á bágt með að heyra útlending
hallmæla landi sínu eða stefnu forráða-
manna þess, þótt hann sé stjórninni and-
vígur með sjálfum sér. Það er einkamál
lians og nánustu vina hans af sama þjóð-
erni. Én áróður í einræðisríki verð-
ur þreytandi, er til lengdar lætur, þegar
um gáfað fólk er að ræða. Þess vegna
er mörgum Rússum það andleg nautn
að hlýða á eða lesa kvæði Voznesenskís.
Það er eins og að koma út i svalviðri
úr mollulofti innandyra. Viðfangsefni
Voznesenskís er gervallt mannkyn, sem
gengur á skakk við heiminn umhverfis
það, eða er á einhvern hátt slitið úr
tengslum við veröld, sem einkennist af
gJundroða og ringulreið, deilum og
árekstrum.
Hann segir, að skáld eigi að rannsaka
ljótleikann í lífinu, til þess að eiga hæg-
ara með að útrýma ljótleikanum. Við
íyrstu sýn virðist þetta ganga í berhögg
við erfðakenningu sósíalrealismans. „En
hvað er sósíalrealismi?“ spyr Vozne-
senskf. „Hann er óljóst, þokukennt,
fræðilegt hugtak. Ég lifi í sósíalistísku
þjóðfélagi og yrki ljóð. Ef til vill er sú
staðreynd í sjálfu sér sósíalreálismi".
H'nir svokölluðu raunsæismenn
eru stöðugt að setja ofan í við Vozne-
senskí fyrir kveðskap hans. Þeir hafa
frá upphafi ráðizt gegn ljóðum hans og
reynt að tæta þau í sig á þeim grund-
velli, að þau beri vott um „formalisma“,
séu myrk, torræð, ómerkileg og slitin
úr tengslum við samfélag, sem hafi ein-
sett sér að því að ala fjöldann upp í
sósíalistiskum anda. f málgagni so-
vézka rithöfundasambandsins birtist ár-
ið 1962 grein, sem bar nafnið „Á tæp-
asta skilningsvaði" eða eitthvað í þá átt.
Þar segir m. a. um Voznesenskí: „Hann
notar rússnesk orð, en samt skilur
maður ekki neitt. Sum kvæða hans
rr.inna á ógagnsætt gler. Ljósið fer í
gegn, en maður sér ekkert hinum meg-
in“ f sama tímariti er hann einnig ásak-
aður fyrir að breiða brekán yfir hug-
myndir sínar, og svo er bætt við:
„Þegar maður reynir að komast að því,
hvað eiginlega sé undir teppinu, finnur
maður stundum ekki nokkurn skapaðan
hlut — bara tómarúm“.
Og, undur og stórmerki! Jafnvel
sjálfur Júrí Gagarín, geimfarinn goðum-
líki, gekk til leiksins. Ekki er vitað
til þess, að geimskotskappinn hafi lagt
stund á ljóðalestur fram að þessu, en
yfirvöldunum þótti hlýða að láta hann
líka kasta steini að Voznesenskí. So-
vézka herrastéttin virðist álíta, að skóla-
æskan og menntamennirnir hljóti að
taka meira mark á orðum hins vinsæla,
síbrosandi geimkúlumanns en orðum
hugsandi skálds. Gagarín brosti óað-
finnanlega eins og íþróttahetja á kvik-
myndatjaldi og sagði þessi frumlegu orð:
„Ljóð Voznesenskís eru fölsuð ný-
breytni, — fölsk gervinýjung, — póe-
tískt salad“!
v
» orið 1964 var raðizt að Vozne-
senskí með kúlnahríð frá efsta skot-
palli: Sjálfur Nikita Krústjoff lét svo
litið að punda á hann. Um þetta leyti
var þessi æðsti maður Sovétríkjanna
sérstaklega argvítugur í garð lista-
nianna. Hann veitti rithöfundum þungar
ákúrur fyrir að víkja af sönnum dyggða
vegi þeirra, er væru „að byggja upp
kommúnismann í Leníns nafni“. Ræðu-
maður einn á fundi rithöíundasambands
ins kallaði Voznesenskí „átakanlegt
dæmi um vægð okkar og eftirlátssemi
gagnvart mistökum æskumanna, sem
hafa tekið níhilistíska afstöðu til hinnar
byltingarsinnuðu bókmenntaarfleifðar
ökkar . . .“. Voznesenskí svaraði árás-
unum í anda trúleysingja, sem neyða
á til trúarjátningar.
Á fundi rithöfundasambandsins sagði
hann m.a.: „Sagt er, að ég megi ekki
gleyma hinum ströngu, hörðu og alvar-
legu orðum Nikita Krústjoffs. Ég mun
aldrei gleyma þeim. Hanp sagði „vinna“.
Þetta orð er stefnuskrá mín .... Hið
mikilvægasta fyrir mig nú er að vinna,
vinna og vinna. Hvert viðhorf mitt til
Framhald á bls. 6.
E’ramKv.stJ.: Sigíns Jónsson.
Rltstjórar: SigurSur Bjarnason frá Vlaur
Matthías Johannessen.
Eyjólfur KonráS Jónsson.
Auglýslngar: Arnl GarSar Krístlnsson.
Rltstjóm: Aðalstrætl 8. Síml 22480.
Utgefandl: H.t. Arvakur. Reykjavnc.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. apríl 1966