Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.1966, Side 11

— Nú,
hvað er að?
Á erlendum bókamarkaði
Bókmenntir
Selected One-Act Plays. I—n.
Bernard Shaw. Penguin Books
1965. 7/6.
Bernard Shaw lifði vel og
lengi, hann deyr 96 ára gamall
1950, þá talinn eitt merkasta leik
ritaskáld samtímans. Verk hans
hafa komið út í fjölda útgáfna
og hér birtist endui'prentað úr-
val úr einþáttungum hans. Þessir
þáttungar komu út á prent á ára-
bilinu 1911—1934. Penguin-út-
gáfan hefur látið prenta megnið
af leikritum Shaws, og ódýrari út
gáfur eru ekki á markaði. For-
málar eru prentaðir með leikrit-
unum. Þetta er mjög handhæg
útgáfa og ódýr.
The Agony and the Ecstasy. A.
Biographical Novel of Michel-
angelo. Irving Stone. Collins. —
Fontana Books 1965. 7/6.
Fyrsta ævisöguskáldsaga þessa
höíundar var ævi Van Goghs,
Lífsþorsti, sem kom fyrst út 1934.
Sú saga varð metsölubók víða
um lönd. Síðan hefur hver sagan
rekið aðra, alls fjórtán bækur.
Þessi bók hefur verið endur-
prentuð fjórum sinnum í þessari
útgáfu. Höfundur er bandarísk-
ur, fæddur 1903, og er geysi-af-
kastamikill. Fræg kvikmynd var
gerð út af bókinni. Höfundur
segir hér sögu Michelangelos í
skáldsöguformi, höfundur rann-
sakaði heimildir um listamann-
inn £ Róm, Flórens, Carrara og
Bologna, lét þýða 495 bréf lista-
mannsins á ensku (eftir Flórens
útgáfunni frá 1875), einnig aflaði
hann sér annarra heimilda, hann
vann að heimildasöfnun og ritun
bókarinnar í sex ár. Hann ráð-
færði sig við þekktustu fræði-
menn um listamanninn og sam-
tíð hans, svo sem Berenson,
Goldscheider og fleiri og naut
aðstoðar safnvarða við öflun
heimilda, bæði í Flórens og í
Vatíkan-safninu. Þetta er löng
saga, um 800 blaðsíður þéttprent-
uð. Hún er læsileg eins og flest
það, sem þessi höfundur setur
saman.
Collected Short Stories. Robert
Graves. Cassell 1965. 25/—.
R. Graves segist sjálfur hafa
mestan áhuga á ljóðagerð og að
hann sé fyrst og fremst ljóðskáld,
en til þess að draga fram lífið hafi
hann orðið að setja saman skáld-
6Ögur og greinasöfn. Þó er hann
kunnastur, minnsta kosti hér-
lendis, fyrir skáldsögur sínar,
einkum um rómvei-ska keisara-
tímabilið. Hann er einnig ágæt-
lega að sér í klassískum fræðum
og hefur þýtt margt af slíku á
ensku og sett saman bækur um
gríska goðafræði og forn trúar-
brögð meðal Miðjarðarhafsþjóða.
Hann hefur sett saman fiölda
bóka, ritaskrá fylgir þessri bók
og er hún ein og hálf blaðsíða.
Hann hefur safnað saman í þessa
bók þeim smásögum, sem hann
hefur sérstakt dálæti á, alls þrjá-
tíu sögum. Sögurnar voru skrif-
aðar á árabilinu 1924—62. Þetta
eru allt „smásögur", hnitmiðaðar
og lifandi. Höfundurinn er síður
þekktur sem smásagnahöfundur,
en sem skáld og skáldsagnahöf-
undur, en þótt hann hefði ekki af
öðru að státa en þessum sögvxm,
væri það nokkuð. Höfundur segir
að þær séu flestar sannar, hann
hafi aðeins breytt nöfnum og
sögusviði, og þetta gildi ekki síð-
ur fyrir þær, sem ólíklegastar
séu. Sögusviðið er vítt, sumar
gerast í Róm til forna, á Suður-
pólslandinu og í fyrri heimsstyi'j-
öldinni. Eins og í öðrum vei'kum
Graves, eru einkenni þessara
sagna hugkvæmni, frjótt ímynd-
unarafl og rittöfrar höfundar.
Ævisögnr
Hesketh Pearson by Himself.
Heinemann 1965. 36/—.
Þetta eru minningar manns,
sem hefur stundað það um ævina
að rita ævisögur með miklum
ágætum. Það má telja hann til
skemmtilegustu ævisagnahöfunda
nútímans. Höfundur lauk þessari
bók skömmu fyrir dauða sinn
1964. Hann hafði þá sett saman
ævisögur margra ágætra manna,
einkum þeirra, sem hafa ágætt
enskar bókmenntir og enska
sögu, meðal þeirra eru rit um
Shaw og Wilde. Einnig hefur
hann skrifað ágæta bók um Hen-
í'ik af Navai-ra. Pearson hafði
framar öðru áhuga á manninum,
skapgerð hans og viðbrögðum á
örlagatímum. Afstaða hans var
lagatímum. Afstaða hans var
ákaflega mennsk á allan hátt,
húmorinn var styrkur hans og
hann elskaði lífið í öllum sínum
fjölbreytileik. Hann hafði gaman
af fólki, flestöllu fólki, nema
hvað hann átti erfitt með að um-
gangast stirðbusa og leiðinda-
skjóður, en sá hópur var ekki
stór. Þessi áhugi hans á fólki
varð til þess að hann kynntist
mörgum, en að eðli var hann
samt mjög hlédrægur. Hann
kynntist flestum sem mótuðu
bókmenntir Englendinga um
fyrri hluta og miðbik 20. aldar og
hefur skrifað um þá marga í rit-
um sínum og i þessari bók birt-
ist öll prósessían. Sökum hlé-
drægni sinnar lagði hann svo
fyrir, að minningar hans
yrðu ekki gefnar út fyrr en
hann væri allur, og þessar minn-
ingar verða honum vei'ðugur
bautasteinn, þær eru lipurlega
skrifaðar og hugnanleg lesning.
Cast of Ravens. The Strange
Case of Sir Thomas Ovenbury.
Beatrice White. John Murray
1965. 35/—.
Dauði Ovex'burys 1614 vai'ð
mörgum að fótai'kefli. Ovei'bury
var mikill veraldarmaður, hirð-
maður og fékkst við skáldskap og
örlög hans verða þau að hann er
myrtur í Tower. í fyrstu vakti
fráfall hans litla athygli, en
tveimur árum siðar var jai'linum
af Somei'set og konu hans stefnt
til rannsóknar og þau ákærð fyr-
ir að eiga hlut að morði hans.
Ónnur þessara persóna hafði verið
náinn vinur hans og auk þess i
miklu dálæti hjá Jakobi I.; annar
aðilinn var hatursmaður hans.
Færustu lögfræðingar Breta önn-
uðust rannsóknina og það kom
fi'am þegar á leið að samsæri
hafði verið gert til þess að ráða
Overbury af dögum með eitri,
margir voru viðriðnir málið,
bæði háir og lágir og varð hlut-
deild þeirra að þessum málum
þeim til mikilla óskapa. Þetta
varð eitt mesta hneykslismál fyrri
hluta seytjándu aldar. Réttar-
höldin gefa ágæta lýsingu á aldar
farinu, hirðlífi og konunginum
sjálfum. Hér togast á öfl um
áhrif og völd og tímarnir birtast
í nekt sinni, sviptir allri sýndar-
mennsku í skjölum rannsóknar-
dómaranna. Rannsókn þessi tók
langan tima og ráðning morð-
gátunnar réðst ekki fullkomlega.
Skjölin eru fyrir hendi og ein-
mitt þessvegna hefur þetta mál
oi'ðið síðari tíma mönnum rann-
sóknarefni. Höfundurinn er
dósent í ensku og enskum bók-
menntum við Háskólann í Lon-
don. Hún hefur einkum áhuga á
tímabilinu frá því snemma á mið-
öldum og fram á 17. öld, og hef-
ur sett saman bækur vai'ðandi
þessi efni á því tímabili. í þess-
ari bók ræðir hún gang réttar-
haldanna og leggur skjölin fram
svo að hver getur lagt sitt mat
á sannindagildi heimildanna og
framburðar vitna. En hver myrti
Overbury? Þeirri spurningu er
ósvarað, það getur hver gert fyrir
sig. Bókin er skemmtileg og
spennandi. í bókarlok er viðbæt-
ir, bókaskrá og registur. Nokkrar
myndir fylgja.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
„ÞAÐ er útbreidd skoðun um víða veröld að Svíar hafi beðið
tjón á manngildi sínu og siðferði af því að njóta alltof mikill-
ar velferðar og öryggis." Með þessum orðum byrjaði prófessor
Gunnar Myrdal grein, sem birtist í vetur um sama mund aust-
an hafs og vestan. Gunnar Myrdal setur þetta ekki fram sem
sína skoðun, heldur skrifar hann leiðréttingar og athugasemdir
sínar í andstöðu við hana. Ekki lokar hann þó augunum fyrir
því, sem til sanns vegar má færa. Hugmyndir Gunnars eru
lærdómsrikar, enda er hann einn fremsti og frægasti velferðar-
postuli samtíðarinnar og hefir ráð undir rifi hverju.
Hvaða veilur hafa þá velferðarfjendur fundið hjá Svíum?
Áhugaleysi, þunglyndi, léttúð og allmörg sjálfsmorð telja þeir
fram. Gunnar sýnir greinilega að sjálfsmorð eru þó fleiri í
sumum löndum öðrum, þar sem velferð er minni. En sú skoð-
un virðist vera að vaxa upp í Svíþjóð, segir hann, að sjálfs-
morð beri að telja með „mannlegum réttindum og borgara-
legu frelsi“. Ekki fæst hann við að sýna hvert þetta kann að
leiða. En kynlegt yrði velferðarþjóðfélagið ef almenn morð
yrðu líka talin til mannlegra réttinda og borgaralegs frelsis.
Mjög verðmætt er það í greinum Gunnars að hann færir
sönnur á að það borgar sig ekki fyrir neitt þjóðfélag að efla
fátækt, ala á slömmum og fátæktarbælum. Það er misskiln-
ingur að nokkur þjóð græði á því að láta stóra hópa af lands-
lýðnum liggja í fátækrabælum. Spámenn ísraels prédikuðu
að það væri himinhrópandi synd að kúga fátæklinga og brot
á lögmáli Guðs. Gunnar sýnir að það er brot á lögmáli Mamrn-
ons og torveldar störf í þjónustu hans: að auka þjóðartekjur.
Kosti velferðarríkis telur hann upp, og eru þeir margir þeir
sömu sem vér þekkjum úr eigin þjóðfélagi, nema almennings-
eftirlaun, er nema árlega tveim-þriðju af beztu meðalárstekj-
um alls þorra manna, og eru þau komin á með Svíum. Hug-
leiða má hér orð eftir blaðamann íslenzkan, er sagði nýlega að
hugmyndin um almenn eftirlaun væri kristileg, og er það auð-
sannað, því að hún var sett fram í kristniboðsblöðum á öld-
inni sem leið, og „planökonomi" var framkvæmd af kristni-
boðsfélögum áratugum áður en nokkurt ríki kom henni í fram-
kvæmd.
Svíþjóð er ríkasta land í Evrópu, og enn mun hún auðgast
sökum yfirburða, Sem sænskur iðnaður hefir umfram iðnað
annarra landa. Hvaða snögga bletti er þá að finna á velferð-
inni? Gunnar telur upp fáeina „vaxtarverki", sem vitað er
um: Biðraðir við sjúkrahús og skóla, of fáar hjúkrunarkonur,
of fáa kennai'a, unglinga sem hallast að glæpum og skemmd-
arverkum. Orsakir fyrirbæranna rekur hann ekki, en ræðir
um óánægju menntamanna, en að henni verðum vér að víkja
í öðrum samböndum. — Af mikilli snilld lýsir hann forsögu
velferðarríkisins á liðnum tímum. Svíþjóð hefir notið friðar
í 150 ár, erlendir herir hafa aldrei hertekið hana, fjöldi af vel
hugsandi og fórnfúsu fólki hefir kynslóð fram af kynslóð rækt-
að þann jarðveg, sem velferðin hefir vaxið úr. Þess konar
fólk er ekki nauðsynlegt nú, því nýir menn eru komnir til:
Skrifstofukratar, forstjórar, sérfræðingar, skipulagsmeistarar,
ráð' og nefndir, sem halda öllum þráðum í sínum höndum og
tryggja að allt gangi eftir áætlun. Almenningur hefir fáar
áhyggjur, þarf lítið að hugsa og ekkert að gagnrýna. Svo
fullkomið er hið sérfróða lið. Samkomulag milli leiðtoga
verkalýðs og vinnuveitenda er svo gott að þeir hafa haldið
sameiginlegar veizlur til að fagna erlendum blaðamönnum,
síðargreindum til mikillar furðu. Þannig spara Svíar risnu-
fé — og meira hafa þeir sparað með því að fella niður verk-
föll og bæta þannig kjör sín! Forystumenn verkamanna og
vinnuveitenda hafa daglega sam'band sín á milli — og Svíar
hafa ekki þjóðnýtt sína kapítalista — öllum róttækum sósíalist-
um til mikilla vonbrigða. Skattar eru háii', en þeim er svo
snilldarlega varið að menn fá meira aftur en þeir leggja fram.
í öllum greinum eru Svíar tveim áratugum á undan öðrum
þjóðum. Bandaríkin koma þrammandi á eftir, með hugsjón
Johnsons um Hið Mikla Þjóðfélag (The Great Society). Hún
á þó enn langt í land.
Engin furða er þótt ýmsir líti Svíþjóð undrunar- og jafnvel
öfundaraugum, og geri meira en efni standa til úr hverjum
litlum skandala þar í landi. Menn hafa notað lögmál Guðs til
að þjóna náunganum. Það er gott meðan náunginn er ekki
Mammon — en hvað svo þegar menn fara að þjóna honum
einhliða — hagvextinum, eins og hann heitir nú? Menn geta
verið rólegir meðan hann heimtar ekki sálina, en ekki leng-
ur. Hann virðist vera að byrja að innheimta eina og aðra sál.
17. apríl 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11