Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.1966, Page 15

nak. Þetta er Voznesenskí, skáld í eigin
rétti, nýtt nafn og sjálfstætt". Um þetta
segir Voznesenskí: „Mér fannst, að
loksins hefði mér tekizt það, sem ég
ætlaði mér“.
íl'inn hafði rétt fyrir sér. Fyrsta
bók hans, ,,Mozaika“, kom út í Vladimir
árið 1960. Sama ár kom næsta bók hans,
„Parabola“ (Fleygbogi), út í Moskvu,
alls í 16.000 eintökum. Árið 1962 voru
50.000 eintök af þriðjU bók hans keypt
í Moskvu á nokkrum dögum. Hún nefnd
ist „Þríhyrnda peran“. Tveimur árum
Siðar seldust 60.000 eintök af fjórðu bók
hans, sem heitir „Andheimar". Seinna á
þessu ári er fimmta bók hans væntan-
leg, „Kvæðasafn", sem mun sennilega
hafa að geyma flest eða öll kvæði hans
og vonandi einhver ný. Búizt er við því,
að 100.000 eintök seljist af henni. Við
þessar tölur er það að athuga, að í
Moskvu eru slíkar bækur alltaf löngu
uppseldar, áður en kaupþörf almennings
er fullnægt, en það láta hinir opinberu
útgefendur sig engu skipta. Þeir ákveða
sjálfir, hvert upplag þeir telja nægilegt,
og þar við verður að sitja.
Þeir sem ná ekki í eintak, geta farið
I Taganka-leikhúsið í Moskvu, þar sem
sérstök leiksviðsútgáfa af „Andheimum“
er flutt um þessar mundir. Þá hefur
Voznesenskí tekið höndum saman við
Kodion Shchedrin, tónskáld, sem semur
verk sín í nýtízkulegum anda, um að
semja leikhúsverk, er þeir kalla
„Poetorio". Það verður með þeim hætti,
að Voznesenslcí les upp með aðstoð söng
flokks og hljómsveitar. Að auki er uppi
ráðagerð um að flytja fullkominn söng-
leik eða „musical" í Taganka-leikhús-
inu, sem byggist á kvæðum Vozne-
senskís og óbundnu máli eftir hinn unga
og umdeilda skáldsagnahöfund Vassilí
(Basil) Aksenov. Svo geta menn einnig
farið og hlýtt á upplestur í hinni tröll-
auknu íþróttahöll, þar sem 16.000 æstir
og hrifnir ljóðaunnendur hylltu skáldið
eitt sinn.
V oznesenskí finnst listrænt and-
rúmsloft í Sovétríkjunum vera betra nú
en það hefur verið frá því að alræði
kommúnista var sett þar á stofn. Hann
forðast slitin (ofnotuð og misnotuð)
orðatiltæki eða „klisjur", eins og
„hláku“, „frost“, „kuldakast“ og „heim-
skautsvetur“, þegar rætt er um mis-
munandi afstöðu hinna misvitru en alls-
ráðandi landsfeðra til bókmennta og
xista. Þess í stað er hann þeirrar skoð-
unar, að hvert nýtt ár sé aðeins skárra,
þegar á allt er litið, en hið síðasta. Vera
má, að hann hafi rétt fyrir sér, þó að
aldrei sé hægt að fullyrða í einræðisríki,
hvert viðhorf næsta alvalds eða alvalda
verði til frjálsræðis í listum og bók-
menntum. Þrátt fyrir ýmsar tilslakanir,
sjást þess glögg merki, að sumum þykir
nóg komið af svo góðu, og áhrifamiklir
flokksbroddar og jafnvel rithöfundar,
sem verða undir í frjálsri samkeppni,
beita sér fyrir því leynt eða ljóst, að
hér verði staðar numið, eða jafnvel stig-
in nokkur spor aftur á bak. Gamla rit-
skoðunarkerfið er enn í fullu gildi og
hægt að beita þvi til fulls, hvenær sem
er. I Sovélríkjunum kemur ekki einn
stafkrókur út á prenti, án þess að heill
hópur ritskoðenda veiti ekki fyrst sam-
þykki sitt, og einræðisklíkan, sem nú
fer með völd, hefur aldrei gefið til
kynna, að ritskoðunin verði afnumin,
eða úr lienni dregið, þótt með aðgerða-
leysi sínu hafi hún leyft meiri fjöl-
breytni í útgáfu rita, sýningu kvik-
mynda, „uppfærslu" leikrita o.s.frv.
í febrúar sl. var t. d. verið að sýna
„Horfðu reiður um öxl“ eftir John
Osborne í Samtíðarleikhúsinu við mikla
furðu venjulegra Rússa, og þar var ráð-
gert að taka síðar til sýningar tvo sjón-
ieiki eftir Edward Albee. Báðir þessir
höfundar hafa til skamms tíma verið
taldir „úrkynjaðir leigupennar í ger-
spilltum, öfugsnúnum, rotnandi og hræ-
lyktarmenguðum auð valdsþ j óðf élögum,
sem renna nú sitt síðasta skeið um loka-
stig ógrímuklædds fasisma í átt til sögu-
lega og vísindalega sannaðrar glötun-
ar“. Þetta orðbragð verkar hlægilega á
Vesturlandabúa, en ekki er langt síðan
slíkar setningar mátti lesa á síðum
sovézkra bókmenntatímarita. Leikrit
eftir Eugene Ionesco var birt á sl. ári í
sovézku tímariti, og Voznesenskí full-
yrðir, að eina ástæðan til þess, að eitt
leikrita Ionescos var ekki sýnt í Tag-
anka-leikhúsinu á undangengnu ári, hafi
verið sú, að Júrí Ljúbímoff, leikhús-
stjóranum, hafi persónulega ekki líkað
það.
Hafi Voznesenskí rétt fyrir sér
um batnandi andrúmsloft, hvers vegna
voru rithöfundarnir tveir, Andrei Sinj-
avski og Júlí Daníel, þá dæmdir til vist-
ar í nauðungarvinnubúðum fyrir „að
flytja rógburð um lífið í Sovétríkjunum
og semja andsovézkan áróður“? Vozn-
esenskí vill ekki segja neitt um þetta
mál. Svarið virðist vera, að þeir, sem
hafa yfirumsjón og eftirlit með sovézk-
um bókmenntum, kæri sig ekki um
gagnrýni á ríkiskerfi og þjóðfélag komm
únista nema að vissu marki. Sinjavskí
og Daníel virðast hafa farið fram úr
því marki, — sagt meira en leyfilegt
er eða talið er óhætt. Bókmenntamönn-
um i Moskvu finnst samt, að dómarnir
hafi verið alltof harðir (sjö ára og fimm
ára hegningarvinna), og betra hefði ver-
ið að refsa þeim eins og unglingum á
glapstigum, sem eru látnir sópa göturn-
ar í Moskvu í fimmtán daga hið minnsta.
Vesturlandabúar, sem hafa talað við
Voznesenskí, eru mjög uppveðraðir og
telja það sjaldgæfa reynslu að ræða
við slíkan mann i Sovétríkjunum. Gjáin,
sem hinn gífurlegi munur á stjórn-
kerfum frjálsræðis og alræðis myndar
óhjákvæmilega, brúast þegar í upphafi
viðtals við Voznesenskís. Pólitískur mis-
munur og alþjóðleg deilumál gléymast
skjótt, þegar menn finna, að þeir eiga
orðastað við tilfinninganæman mann,
sem hefur sett sér það mark ofar öllu
öðru, að hann megi verða skilinn sem,
skáld bæði í austri og vestri.
ICvöldið áður en Voznesenskí lagði
upp í för sína til Bandarikjanna, bauð
hann nokkrum vestrænum vinum heim
til sín. Hann býr í tveggja herbergja
íbúð í austurhluta miðborgarinnar. Allt
var á tjá og tundri í lítilli dagstofunni;
staflar af gömlum erlendum tímaritum
voru ofan á gömlu píanói, og bókaskáp-
urinn var troðfullur af möppum með
eftirmyndum af impressjónistískum mál-
verkum, bókum um heimspeki, eðlis-
fræði og byggingarlist og bókum eftir
Pasternak og Majakovskí, sem hann
metur mest allra. Zoja, kona skáldsins,
sem er rithöfundur og gagnrýnandi,
hafði bakað brakandi þurra brauðhleifa,
sem voru þaktir nýjum, kolsvörtum
styrjuhrognum og sýrðu rjómaþykkni.
Að rússneskum sið var glösum lyft og
skálað fyrir öllu milli himins og jarðar.
Skálað var fyrir Bandaríkjunum, og
talið barst að þeim.
„Við eigum svo margt sameiginlegt“,
sagði hann. „It'ind okkar eru svo stór, —
eins og gríðarstórar stofur með góðri
loftræstingu, sem kemur í veg fyrir
þungt og vont loft. Og það er eitthvað
barnslegt við þjóðir beggja landanna.
Fólkið er svo góðgjarnt og vingjarnlegt,
opinskátt, hreinskilið og hjartahreint og
báðar þjóðirnar trúa á hið góða en
hafna hinu illa. Og það er það framar
öllu öðru, sem er mikilvægt í lífinu
sjálfu, eins og í skáldskap.
17. apríl 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15