Lesbók Morgunblaðsins - 22.05.1966, Blaðsíða 11

HOFUDBORGIN OG FRAMTHIHENNAR
Þegar ég tala hér um Reykjavík
fyrri tíma, þá er það ekki sem gam-
all, innborinn Reykvíkingur, heldur
aðeins frá árinu 1918, þegar ég gift-
ist prófessor Haraldi Níelssyni og
settist að hér í Reykjavík.
Þetta var í lok heimsstyrjaldar,
og tímarnir því á ýmsan hátt ekki
eðlilegir, sérstaklega var um eldi-
viðarskort að ræða, en reyndar
höfðu menn ekki ráð á að kaupa
mikið af kolum, þó að þau hefðu
fengizt. Niðurstaðan varð því sú, að
á flestum heimilum voru aðeins hit-
uð upp eitt eða tvö herbergi, þar
sem fólkið sat svo saman, ungir og
gamlir. óvíða voru miðstöðvar í hús-
um og að miklu leyti var hitað upp
með mó, sem var bæði óhreinlegt
og erfitt. Rafmagn var ekki komið
í mörg hús, en gas til ljósa og eld-
unar var víða, og svo var hjá okkur.
Þó þótti það of dýrt til þess að nota
það nema til hátíðabrigðis, svo að
aðallega var lýst upp með olíu. Okk-
ar heimili var mannmargt enda voru
það yfir 10 steinolíulampar sem við
þurftum að hafa í lagi fyrstu bú-
skaparárin mín, og þeir lampar
þurftu mikla pössun, eins og líka
mókyndingin var harla erfið.
Ég kynntist því fljótt, að fátaekt
var mikil í Reykjavík á þessum ár-
Aðalbjörg Sigurðardóttir:
Velferö heildarinnar -
drengileg vinnubrögð
um. Svo mikil, að ekki fengu allir
nægju sína að borða. Konur, sem
sæti áttu í bæjarstjórn Reykjavík-
ur, höfðu komið því til leiðar, að
svöng skólabörn fengu eina máltíð
á dag í barnaskólanum. Sum þeirra
fengu oft lítið annað en þessa einu
máltíð, en alltaf þótti erfitt að þiggja
slíka ölmusu í viðurvist hinna barn-
anna. Það var heldur ekki óalgengt
að heimilum var hjálpað á þann hátt,
að börnunum var skipt niður á heim-
ili sem mat höfðu, komu þau þá og
fengu eina mátíð á dag, en vand-
ræðahjálp var þetta og tókst alla-
vega. Stundum voru heimili leyst
upp og börnunum komið í fóstur
vegna fátæktar og alls konar eymd-
ar, og sveitaflutningar á fólki áttu
sér enn stað. Það var ekki fyrr en
árið 1934, að þeir voru afnumdir
með lögum.
Verst af öllu var þó atvinnuleysið,
sem kom á hverju ári á vissum tím-
um. Hraustir menn og vinnufúsir,
sem vel hefðu getað séð fyrir fjöl-
skyldum sínum, ef þeir hefðu haft
vinnu, urðu að leita sveitarstyrks
yfir vetrarmánuðina, en það hafa
alltaf hér á landi þótt einhver
þyngstu sporin, sem menn urðu að
ganga og fjölskyldan oft búin að
taka mikið út áður. Til þess að
draga úr þessu böli var stofnað til
atvinnubótavinnu í Reykjavík, var
þá einhverri útivinnu skipt á milli
atvinnuleysingjanna, viku og viku
í einu. Aldrei varð þetta vinsælt og
hafði ill áhrif á vinnuafköst manna
en þó vinsælla miklu en sveitar-
styrkirnir. Við þetta má bæta, að
oft var fátækum námsmönnum sem
komu til Reykjavíkur, gefið að borða
mánuðum og árum saman hjá betur
stæðum heimilum hér.
Ég fór fljótt að gefa mig að felags-
legu starfi hér í Reykjavík, var t.d.
ein í kvennanefnd frá Bandalagi
kvenna, sem stóð fyrir fyrsta „Barna-
deginum“ á sumardaginn fyrsta 1920.
Þá var byrjað á fjársöfnun til dag-
heimila fyrir börn. Barnavinafélag-
ið Sumargjöfin varð til upp úr þess-
um fyrsta barnadegi, og þekkja allir
það starf, sem það félag hefur leyst
af hendi hér í bæ. Mér er það ánægja
að geta vottað það, að fyrir fyrstu
forgöngukonunum vakti ekki fyrst og
fremst fátækrahjálp heldur félagsleg
aðstoð við heimilin og að ná börn-
unum frá götunni og veita þeim
öryggi á skemmtilegum stað í góðu
umhverfi.
Þá var ég og í stjórn Kvenrétt-
indafélags íslands, þegar það gekkst
fyrir stofnun Mæðrastyrksneíndar,
sem alla tíð síðan hefur tekið að
sér málefni einstæðra mæðra og
barna þeirra, bæði að því er snert-
ir almenna löggjöf og einkamál
þeirra, og hefur seinna staðið fyrir
sumardvöl þreyttra mæðra með eða
án barna með sér. Er starf Mæðra-
styrksnefndar svo kunnugt, að ekki
þarf um það að ræða.
Hér hefur nú verið farið nokkr-
um orðum um Reykjavík frá 1918 og
árin þar á eftir. En hvernig er hér
um að litast í dag? Það er sú Reykja-
vík, sem við þekkjum öll, og þarf
því ekki nákvæma lýsingu, aðeins
nokkur atriði skulu talin.
Við þurfum ekki lengur kol eða
mó til upphitunar. Heita vatnið
streymir inn í íbúðir okkar og hitar
upp hvert einasta herbergi, sem við
viljum hafa heitt, svo að óþægind-
in af því að þjappast saman í einu
herbergi eru gleymd. Rafmagnið lýs-
ir upp borgina okkar úti og inni,
svo að skammdegismyrkrið þjakar
engri sál á sama hátt og áður var.
Fátækt er vissulega ekki alveg úr
sögunni, en enginn mun þó þurfa
að vera svangur, nema fyrir sjálf-
skaparvíti. Tryggingarnar, sem við
nú búum við, hafa veitt svo mikið
almennt öryggi, að þær hafa num-
ið á brott að mestu leyti hinn ei-
lífa ótta umkomuleysingja fyrri
tíma við að þurfa að leita á náðir
sveitarfélaga vegna aldurs eða sjúk-
leika. Mest er þó um það vert, að
almenningsálitið hefur gjörbreytzt.
Það finnst naumast lengur sá mað-
ur, sem ekki viðurkennir þá skyldu
þjóðfélagsins að annast um þá, sem
ósjálfbjarga em af einhverjum á-
stæðum, og að gera það á þann hátt,
að þeir finni sig ekki minni menn
þess vegna. Og atvinnuleysið er horf-
ið. Nú er talað um of mikla vinnu,
og vissulega verður að stilla þar í
hóf, ekki sízt þegar um unglinga er
að ræða, en ég get aldrei gleymt
því, að atvinnuleysi er eitt hið mesta
þjóðarböl, sem hægt er að hugsa sér
og getur af alls konar ódyggðir og
niðurlægingu.
Annars er það mjög táknrænt fyr-
ir íslenzkt þjóðlíf í dag, að síðastlið-
inn sunnudagur var almennur bæna-
dagur íslenzku kirkjunnar. Sam-
kvæmt boði biskups átti að biðja
um andlega þjóðarvakningu, biðja
um það, að íslenzka þjóðarsálin
gleymdi ekki andlegum verðmætum,
hinu eina nauðsynlega vegna ver-
aldlegar velgengni, munaðar alls
konar, og skemmtanalífs, sem nú
flæddi yfir þjóðina. Ég er biskupi
aveg sammála um, að hér sé full
ástæða til að hrópa aðvörunarorð,
og vil því ljúka máli minu með bæn
fyrir Reykjavík, sem verður á þessa
leið:
Megi þeir borgarfulltrúar Reykja-
víkur, sem kosnir verða í dag og
eiga að annast um hag og velferð
Reykjavíkur næsta kjörtimabil aldrei
gleyma þeirri ábyrgð, sem á þeim
hvílir. Megi þeir ævinlega meta
málefni meir en flokksfylgi, svo þeir
láti ekki flokksaga stjórna samvizku
sinni. Megi þeir láta velferð heildar-
innar verða sitt markmið og megi
þeir vinna að því markmiði sam-
einaðir í sáttfýsi og leit að drengi-
legum vinnubrögðum í starfi sínu.
Sigurður BreiðfjÖrð
kallar Reykjavik
höfuðstað
M örgum var illa við uppgang
Reykjavíkur á fyrri hluta nítjándu ald-
ar, en smátt og smátt tók það að síast
inn í hugi manna, að hún væri höfuð-
staður íslands, og landinu og þjóðinni
væri nauðsynlegt að efla slíkan stað,
ef sjálfstæði ætti einhvern tíma að
nást.
Sigurður Breiðfjörð kveður til að
mynda í „Draugsrimu“ árið 1824:
Um Reykjavík það ritum vér,
ræQu uppbyrjandi,
höfuðstaður helzti er
hún á voru landi.
„Reisum upp i
anda hans"
Steingrímur Thorsteinsson kvað þessi
hvatningarorð til Reykvíkinga i kvæði
sínu, „Ingólfsminni", á þjóðhátíðinni ár-
ið 1874:
Þúsundasta sumarsól
signir Ingólfs höfuðból
og á víðsýnt varpar haf
vonarbjörtum geislastaf.
Ingólfs menn í Ingólfs stað!
Allir festum heitið það:
Reisum upp í anda hans
öndvegs súlur föðurlands!
22. maí 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS U