Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1966, Blaðsíða 1

t

.7. tbl. — 31. júlí 1966 — 41. árgangur |
■hvernig verður það skýrt, hegar dyggð-
um prýddar og annars hlédrægar kon-
ur missa gjörsamlega stjórn á sér á
hnefaleikakeppni og hvetja keppend-
urna til þess að beita ruddalegustu bar-
áttuaðferðum? Minnsta kosti 90 börn
voru barin til bana af foreldrum sín-
um í Þýzkalandi sl. ár. Þýzkur yfir-
kennari, sem aldrei bragðaði kjöt vegna
meðaumkunar með dýrunum og gekk
aldrei í leðurskóm, af 'því að hann sagð-
ist bera virðingu fyrir skepnunni,
kyrkti hins vegar konu sína með köldu
blóði.
]V1eRKUSTU lærdómsmenn á öll-
um tímum (hafa reynt að gera grein
fyrir frumeðli mannsins. Aristóteles
hugsaði sér manninn samsettan úr lík-
Atferlisfræðingurinn Lorenz, ásamt grá gæsareftirlíkingu og grágæs.
FYRRI HLUTI
nefndu manninn „hina fyrstu frjálsu
veru“ (Herder) með vitund, „sem lifði
út yfir gröf og dauða“ (Kant) og „hefði
miðpunktsafstöðu gagnvart tilverunni“
(Hegel). 1 nær þrjú þúsund ár voru ihugs
uðir Vesturlanda fullvissir um, að mað-
urinn stæði vegna skynsemi smnar og
hins frjálsa vilja langt ofar eðli dýrsins.
Charles Darwin og Sigmund Freud
tókst þó með vísindalegum sönnunum að
draga hina goðumlíku veru ofan úr
þessu rjáfri fullkomnunar. Darwin
gerði sér ljóst, að maðurinn væri ávöxt-
ur óralangrar þróunar hinnar lífrænu
náttúru og hefði þróazt frá dýraríkinu
við samspil ýmissa erfðabreytinga og við
náttúrulegt úrval. Freud sýndi fram á, að
mannleg skynsemi væri bundin í her-
fjötur frumstæðra eðlishvata, og með
dirfsku á borð við Kópernikus dró hann
tjöldin frá hinum óvissa sviðsleik að
baki mannlegum athöfnum. Samkvæmt
rannsóknum hans er unnt að rekja
hverja mannlega athöfn til samspils
þriggja ómeðvitaðra persónuþátta: „frum
sjálfs, sjálfs og yfirsjálfs", sem stjórn-
ast af sterkum frumhvötum.
Þótt kenningin um ómeðvitaðar hug-
gjörðir hafi bylt hugmyndum um mann-
inn og sýni, að maðurinn er sér sjaldan
meðvitandi um frumorsakir gerða sinna,
var það ennþá hulin ráðgáta, ihver væri
uppspretta hinna knýjandi krafta per-
sónuleikaþáttanna og hvernig samspili
þeirra væri háttað.
Nú tæpum mannsaldri eftir að Freud
setti fram kenningar sínar er að spretta
úr grasi vísindagrein, sem kann að færa
svör við þessum spurningum. Er hér um
að ræða atferlisrannsóknir byggðar á
samanburðarathugunum. (Ethologie: et-
hos gr. = siður). Julian Huxley, hinn
merki brezki líffræðingur, telur, að þessi
fræðigrein muni ekki skipa ómerkara
hlutverk í framtíðinni en sálgreining
Freuds.
]\í ERKASTI talsmaður og einn af
frumkvöðlum þessara rannsókna er aust-
urríski dýrafræðingurinn Konrad Zach-
arias Lorenz*. Áhugi hans beinist eink-
Framhald á bls 7
* Komið hefur út í íslenzkri þýðingu
Símonar Jóhanns Ágústssonar prófessors
bókin: „Talað við dýrin“ eftir Lorenz.
»
•»
Réttarhöldin stóðu í hundrað
áttatíu og þrjá daga. —•
Beynt var að skýra það, sem var
raunar óskiljanlegt. Lögfræðingar,
kviðdómarar, vitni og áheyrendur
fylgduft með framburði Oswalds
Kaduks skýrsluliaidara í AltSCh-
witz-fangabúðunum. Hann hafði
traðkað saman brjóstkassann á ein-
um fanganum, af því að hann hafði
sofið yfir sig. Fyrir réttinum lágu
skrifleg ummæli um að Kaduk hefði
reynzt óvenju nærgætinn og ein-
staklega hjartagóður lijúkrunar-
maður eftir að stríðinu lauk.
Á ákærubekk var einnig Wilhelm
Boger, sem hafði tekið ungbarn upp á
fótunum og slegið höfði þess við múr-
vegg. Það hafði dirfzt að brosa til hans.
Fyrir réttinn var leitt fólk, sem hafði
barið til bana, valið til aftöku og skot-
ið varnarlausa meðbræður án þess að
hika; mikilsvirtir tannlæknar, kaup-
menn og lyfsalar, snyrtilega klæddir,
með fas og framkomu heiðursmanna;
góðborgarar í beztu stöðum.
Hin takmarkalausa og óskiljanlega
grimmd, sem var afhjúpuð í þessum rétt-
arhöldum í Frankfurt vegna gyðinga-
morðanna í Auschwitz, er ekkert eins-
dæmi úr mannkynssögunni. Unglingum
var fórnað til þess að öðlast vernd og
blessun guðanna, saklaust fólik var
myrt 1 krossferðunum undir kristilegu
yfirskini, flugmenn drápu þúsundir
kvenna og barna með einu handtaki og
sátu kannski stundu síðar í friðsamleg-
um jólafagnaði hjá fjölskyldu sinni eins
og ekkert hefði í skorizt. Hvernig verð-
ur þetta mannlega atferli skýrt? Eða
ama, sál og anda. Kristnir guðfræðing-
ar kenndu, að guð hefði skapað mann-
inn úr dauðlegum líkama en eilífri sál.
Descartes taldi manninn vera vél,
sem væri gædd sál. Þýzku heimspek-
ingar hugstefnunnar á 18. og 19. öld
Staða mannsins
er milli dýra og engla. *
En játa verðum vér,
að hann stendur
dý.unum nœr.
Thon.as Mann.
A