Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1966, Blaðsíða 6

ég að segja að það sem ég hef íesið
af þýðingum á ljóðum Voznesénskís
er síður en svo ljóst, heldur mjög tor-
ráðið og verður maður að vera hand-
genginn líkingamáli hans og táknum til
að geta notið þeirra til fulls.
Spender sagði, að sér líkaði skáldskap
ur ungu rússnesku ljóðskáldanna sem
hann hefði hitt og þó einkum sú af-
staða þeirra að gera lítið úr þjóðfélags-
virðingu broddborgara. Hann sagði að
sér þætti erfitt að yrkja, en ekki væri
annað að sjá en ljóðlistin léki í hönd-
unum á Rússunum, og þó einkum Voz-
nésenskí. „Hann getur alltaf fundið leið
út úr ljóði“, sagði hann.
Ég minntist á að svo virtist sem Ijóð-
listin væri mjög vinsæl meðal almenn-
ings i Sovétríkjunum.
„Já“, svaraði Spender, „en ég er ekki
viss um hvort skáldunum er einhver
sérstakur akkur í þessum vinsældum.
Gott ljóðskáld hugsar ekki um almenn-
ar vinsældir. Rússnesku ljóðskáldin
hugsa meira um, hvað fólk segir hér
vestan tjalds, og þá einkum hvað ljóð-
skáldin hér segja. f>au vita sem er, að
Ijóðlistin stendur með miklum blóma
í löndum eins og Bretlandi og Banda-
ríkjunum. Ljóðskáld hér hugsar ekki
um hvort það er vinsælt eða ekki,
hvort það á marga lesendur eða ekki
— heldur fyrst og síðast: hvað önnur
ijóðskáld segja um verk þeirra. Það
skiptir mestu máli, finnst þeim. í Sovét-
ríkjunum eru þau dáð fyrir „að koma
fram“, lesa upp ljóð sín — en hér er
einkum miðað við, hvert er gildi Ijóðs-
ins í augum annarra ljóðskálda. Mér
finnst þetta rétt mat hér hjá okkur,
því ljóðskáld sem getur lesið Ijóð sín
nógu vel upp, getur alltaf fengið nóg af
áheyrendum, en það þarf ekki endilega
að merkja — að ljóðin séu góð“.
„En þegar öllu er á botninn hvolft,
er meðalvegurinn líklega beztur. Ég
vil eiga lesendur fyrir utan þröngan
hring skáldanna, ég mundi aldrei vilja
vera eingöngu ljóðskáld fyrir ljóðskáld.
En ef vinum mínum, ljóðskáldunum,
fyndist Ijóð mín ekki góð, mundi mér
ekki heldur finnast þau nógu góð. Auð-
vitað máttu ekki misskilja þetta á þann
hátt, að ég hlaupi eftir öllu því sem
hvert einasta ljóðskáld segir, heldur
tek ég mið af því sem þau ljóðskáld
segja, sem ég met og ég veit að eru
vinir mínir. En svona skilgreiningar
eru heldur háll ís. En ef þú gluggar í
„Early Letter, 1912“ eftir Ezra Pound
sérðu, að hann segir eitthvað á þessa
leið: „Ég ætlast ekki til að fleiri en
30 mönnum geðjist að Ijóðum mínum“.
Og nú spurði ég hann um Pound, sem
fæddist hér í Bandaríkjunum eins og
kunnugt er, en fluttist austur um haf og
drepur nú ellina á Ítalíu eins og Eggert
Stefánsson. Spender sagði: „Pound er
Xed Hughes og Sylvia Plath árið 1956,
skömmu eftir að þau giftust.
Sylvia Plath árið 1958, þegar
hún var 25 ára.
skáld brotanna, hann hefur ort yndis-
leg ljóðbrot hingað og þangað á stangli.
Ljóð Audens eru heilli. Hann er álit-
inn sérstaklega gott ljóðskáld. En hann
hefur ekki mikil áhrif á ungu ljóðskáld-
in. í augum þeirra er hann „frændi".
Ungu skáldin virða hann og álíta hann
mjög gott ljóðskáld, en þeim firmst
hann orðið utan þessa heims; lifa í
annarri veröld en þau. Þau líta miklu
frekar á Robert Lowell sem leiðtoga.
Hann er einnig mjög gott ljóðskáld.
Hann lifir og hrærist í samtimanum,
gleðst með honum, finnur til. Hann er
haf af þjáningu ef svo ber undir, og
nú hefur hann þungar áhyggjur af Víet-
nam. En Auden hefur einhvern veginn
vaxið frá samtíðinni. Hann hefur vald
á stórkostlegri tækni, og hann er einkar
skemmtilegt skáld. Já, mjög gamansamt
skáld án þess að vera leiðinlegur. Bezt
gæti ég trúað að ungu skáldunum þætti
mjög vænt um hann — en þá sem
„frænda". Ekki sem fyrirmynd. Hann
er klassískur, þeir ekki“.
E g spurði nú Spender hvaða ung
ljóðskáld, enskumælandi, væru bezt, og
nefndi hann tvö án þess að hika: Ted
Hughes og Philip Larkin. Þá mundi ég
eftir að bandarísk skáldkona, nýlátin,
Sylvia Plath, var gift hinum fyrrnefnda,
hafði séð það í ritdómi um ljóðabók
hennar, Ariel, sem kom út eftir lát
hennar. Ekki hefur verið skrifað eins
mikið um neina ljóðabók á síðari árum
hér í Bandaríkjunum, að því er mér
var sagt, og álíta margir að hún muni
taka við, þar sem þjóðsögunni um Dyl-
an Thomas sleppir. Hún var tveggja
barna móðir og framdi sjálfsmorð, ég
held skömmu eftir að hún eignaðist síð-
ara barnið 1961. Þá var hún 31 árs
gömul. Hún var lítið sem ekkert þekkt,
áður en hún dó, en dauði hennar og
Ariel hafa skipað henni á bekk með
mest lesnu og mest ræddu ljóðskáldum
samtímans. Lowell skrifar formála fyrir
Ariel og segir, að fyrri Ijóðabók hennar
The Colossus (1960) hafi ekki gefið þau
fyrirheit sem staðfest eru með Ariel.
Hann minnist hennar sem feiminnar
ungrar stúlku, er sat fyrirlestra hans
við Boston-háskóla fyrir nokkrum ár-
um, en hreifst ekki af þeim Ijóðum sem
hún orti þá „Somehow none of it sank
very deep into my awareness“, segir
hann og bætir við að hann hafi ekki
séð í þessum Ijóðum það sem koma
skyldi.
En hvað sem því líður þá er Sylvia
Plath mest rædda skáldið I Bandarlkj-
unum í dag. Bók hennar var alls staðar
uppseld og átti ég í erfiðleikum með
að fá hana, en það tókst að lokum.
Allir eru að lesa Sylviu Plath og Ijóð
hennar um dauðann. Hin grimmu ör-
iög, sem hún hlaut, hafa gert hana
„interessant“: lífið er dýrt, dauðinn þess
borgun, sagði annað skáld. En svo er
hollum vættum fyrir að þakka, að hún
er gott ljóðskáld, en engin sensasjóns-
bóla. Eða eins og Spender sagði við
mig: „Sjálfsmorðið hefur haft mikil
áhrif, það er hræðilegt hvað sjálfsmorð
eru vinsæl. Ég er hræddur um að ljóða-
bók Sylviu Plath hefði ekki vakið
mikla athygli, ef hún hefði ekki framið
sjálfsmorð áður en bókin kom út. En
sem betur fer, vill svo til í þetta
skipti, að umtalið um bókina stendur í
réttu hlutfalli við ágæti hennar“.
S ylvia Plath er hörð og allt að
því ófyrirleitin í ljóðum sínum. Allt í
kringum hana verður herrni að yrkis-
efni. Hún yrkir stundum fleiri en eitt
ljóð á dag, sagði Lowell. Það mundi
gagnrýnendúm og fagurkerum heima
ekki þykja góð latína. En henni tekst
það. Hún sér enga leið aðra en dauð-
ann. Dauðinn er henni það sem sólin er
okkur hinum: hann opnar blöð hennar.
Stríð hennar minnir á Keats, hann orti
látlaust, ég man ekki hvað mörg ljóð
á dag síðustu vikurnar sem hann lifði.
Kannski er vitundin um dauðann upp-
spretta skáldskaparins, eða eigum við
írekar að segja: ómeðvitaður ótti vegna
návistar ■ hans. Eða hvað gerðu forfeður
okkar meðan þeir óttúðust sólina? Þeir
fóru að tilbiðja hana. Svo þetta er gam-
alt húsráð, og engar kerlingabækur! Allt
tekur á sig mynd Dauðans í ljóðum
Sylviu Plaths, jafnvel afmælisgjöf,
jafnvel elskhuginn. Alls staðar er Dauð-
inn — og bíður hennar:
He tells me how badly I photograph.
He tells me how sweet
The ba'bies look in their hospital
Ioebox, a simple.
Frill at the neck,
Then the flutings of their Ionian
Death-gowns,
Then two little feet.
eða: After all I am alive only by acci-
dent.
Framhald á bls. 12
RABB
Framhald. af bls. 5.
embœtti. Ekki er táliS ósennileyt,
að hann fáist til þess að halda
áfram, ef hann megi hætta, áður
en nœsta fimm ára kförtímábili
Ijúki. Annáð skilyrði er talið lík-
legt: Að þjóðir, sem skulda Sþj.,
eins og Frakkar og Sovétmenn,
greiði skuldir sínar að fullu og ■
geri samtökunum fœrt að gegna <
friðargæzluhlutverki sínu.
Hér lagði U Thant áherzlu á
nauðsyn þess, að menn vœru ríkari
af umburðarlyndi. Helztu vand-
rœði mannkynsins nú á dögum i
stöfuðu af ýmiss konar mismuni,
svo sem í stjórnmálum, hagkerf-
um, lífskjörum og kynþáttalegum
uppruna. Þessi mismunur, sem
seint eða aldrei verður að öllu af-
numinn, veldur deilum þjóða á !
meðal, og það er hlutverk Sþj að;
reyna að setja þessar deilur nið-
ur. Hvort þær fá nokkurn tíma •
nægilegt váld til þess, og hvort 1
slíkt allsherjarvald yfir gervöllu1
mannkyni er œskilegt, — það er
svo önnur saga.
Ánœgjulegt var að heyra hann
lýsa yfir trú sinni á lýðrœðið. Hann \
kvað það eina þjóðskipulagið, sem |
væri snilld mannsandans samboðið.
í lýðræðisþjóðfélagi vœru mann-
réttindi virt, og lýðrœðið tœki
fram hvers konar einrœði. Hins
vegar var skrítið að heyra jafn-
reyndan og víðförulan mann koma
með gömlu þjóðsöguna um það, að
í Austurlöndum vœri mest áherzla
lögð á „hið andlega og siðferði-
lega“ en á Vesturlöndum á þjálfun
hugans í tœkni og raunvísindum.
Fróðlegt væri að vita, í hverju
þessi andlegheit Austurlandabúa
koma fram, en saga þeirra er blóð-
ug og ófögur, full af styrjöldum,
grimmd og hermdarverkum, eins
og reyndar saga okkar Vestur-
landabúa líka. Vestrænir menn
þurfa síður en svo að bera kinnroða
fyrir andlega arfleið sína, þegar
hún er borin saman við hina aust-
rænu. Hin síðarnefnda ristir elcki
djúpt, þegar alls konar „dulýðgis-
legum“ þokuslœðingi hefur verið
svipt ofan af henni. Hvorki á hinu
rökræna (vitrœna eða intellektú-
ella) né hinu „andlega“ (jafnvel
trúrœna) sviði menningar hafa
Vesturlandamenn verið neinir eft-
irbátar Austurlandabúa. Ef hægt
er að tala um nokkurn meginmun
á svokálláðri „austrænni“ menn-
ingu og svonefndri „vestrænni“
menningu, væri hann sá helztur, að
í stað frumstæðrar hjátrúar, sem
reynt hefur verið að gera að óljósri
háspeki í Austurlöndum, hefur rök-
rétt og skýrlega fram sett heim-
speki verið höfð í hávegum á
Vesturlöndum. Virðingin fyrir
manninum, einstaklingsfrelsi og al-
mennum mannréttindum hefur
lengst af verið nokkur og stund-
um mikil á Vesturlöndum, en oft-
ast Ivtil eða engin í Austurlöndum.
Af þessu og fleiru hefur leitt, að
vestrœnir menn virðast yfirieiit
hafa haft í sér meiri döngun til
dáða en austrœnir.
Magnús Þórðarson.
Pablo Neruda,
teiknaöar af William Negron
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS.
31. júlí 1966