Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1966, Blaðsíða 12

Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1966, Blaðsíða 12
MAÐUR OG DÝR Framhald af bls. 10 eðlunartímanum til þess að þeir fœru að berjast. Meira að segja nægði að hengja knippi af rauðum fjöðrum á trjágrein í nágrenni við hann til þess að ihleypa í hann baráttuhug. Enn athyglisverðara var þó atferli hornsíla, sem Tinbergen athugaði í keri í tilraunastofu sinni. Á blaktímanum nægir karl-lhornsíli að sjá rauðlitaðan kvið annars karl-hornsílis til þess að til bardaga dragi. Tinbergen tók eftir 'því, að horsíli syntu stundum í mikl- um vígamóði að þeirri hlið kersins, sem sneri að glugga rannsóknarstof- unnar. Þegar að var gáð, kom í Ijós, að hornsílin gerðu þetta alltaf, þegar rauð- ur póstbíll ók fram hjá glugganum. í augum hornsílanna leit hann út eins og eljari eða sambiðill. Ákveðinn hlutur eða líkamshluti, sem vekur vissa eðlishvöt ákveðinnar dýrategundar, er oftast áhrifalaus á önnur dýr. Hann fellur að hvöt þessar- ar tegundar eins og lykill í lás. Þessi samstilling er tvímælalaust xnikilvæg lífsafkomu og viðhaldi hverrar dýra- tegundar. Hún hefur í för með sér, að eðlisorkunni er ekki eytt til spillis að röngu viðfangsefni eða mótaðila, og aðskilur þannig m.a. misimunandi dýra- tegundir og hindrar kynblöndun. (Framhald). Þorsteinn J. Halldórsson endursagði úa- „Der Spiegel". KOMIÐ VIÐ Framhald af bls. 6 Sumir hafa sagt að Sylvia PBath storki dauðanum með þeim hætti að ekki sé allt með felldu, og vafalaust hefur hún ekki verið heil á geðsmun- um undir það síðasta. Háðsglott hennar minnir á Stein í ljóðinu um Skarp- héðin, það er djöfullegt með köflum. En ef við ætlum að afgreiða óeðlilega um- gengni við Dauðann sem hverja aðra geðbilun, megum við þakka fyrir að ekki skuli vera fleiri geðveikrahæli en raun ber vitni. Annars verð ég að við- urkenna, að það er eitthvað í Ijóðum Sylviu Plaths sem minnir mig á kirkju- garðinn í Salem, þeirri galdrabrennu- borg. Hún er hér úti við ströndina, ég fór þangað um daginn. Nú er borgin heldur vinaleg, en í kirkjugarðinum eru mörg grimmdarleg ljóð rist á legsteina, ef að er gáð. Þar eru steinar frá miðri 17. öld, eða frá tímum galdranna. Undir emum liggur það sem eftir er af dómar- anum, sem kvað upp dómana yfir „galdranornunum“. Einhvern veginn finnst mér þessu galdrakukli ekki lok- ið. Ljóð Sylviu Plaths sannfæra mig raunar um það, þjáning hennar í öllu og alls staðar: Darling, all night I have been flickering, on, off, on, The sheets grow heavy as a lecher’s kiss. Three days. Three nights. Lemon water, chicken Water, water make me retch. I am too pure for you or anyone. Your body hurts me £is the world hurts God. A uðvitað er hverju skáldi hættu- legt að augu fólks beinist frekar að lífi þess og örlögum en verkum þess. En ég fæ samt ekki séð að það hafi skaðað skáldskap Dylans Thomas. Þó hefur hann ávallt átt í vök að verjast, því alls kyns gagnrýnendur og bók- menntafræðingar eru sífelldlega að lýsa yfir hve vont skáld hann sé, einhver sagði meira að segja að skáldskapur hans væri betur óskrifaður. En upp- lestur Dylans á ljóðum sínum og þjóð- sagan — jafnvel hin hörmulegu enda- lok hans hafa hjálpað Ijóðum hans í baráttunni við óbilgjarna gagnrýnend- ur sem oft og tíðum eru að verja „sinn“ heim, „sín“ skáld. Dylan Thomas hefur oft orðið fyrir barðinu á þessum „gagnrýnendum". Ekki er víst að Sylvia Plath eigi slíka meðferð í vændum. Dauðinn slær skjaldborg um ljóð henn- ar og hún er ef til kæmi nógu gott skáld til að þola talsvert hnjask. Ætli þau sigli ekki, hún og Dylan, saman inn í bókmenntasöguna, með þjóðsög- una fyrir stórsegl, og alls konar bók- menntafræðinga fyrir ballest? Spender segir í grein um Ariel m.a., að mörg ljóðanna verki frekar sem brot en heild, Ijóð hennar séu annars vegar spádómur, hins vegar varnaðar- orð: Sylvia Plath hefði tekið undir með Wilfred Owen, þegar hann segir að „hið eina sem ljóðskáld geti gert í dag sé að vara við“. Þá segir Spender enn- fremur að styrkur Sylviu Plaths sé m.a. sá, að „hysteria“ hennar sé sönn að því leyti að hún eigi ekki aðeins við hana, heldur. okkur öll. Þannig verði ljóð hennar ekkert eintal sálarinnar, heldur eigi þau erindi við okkur. Henni hah tekizt að túlka okkar þjáningar, okkar hörmungar. etta var innskot. Svo við höldum áfram samtalinu við Stephen Spender má geta þess, að ég minntist á það við hann, hversu lítið væri þýtt af erlend- um ijóðum á ensku. Hann sagðist hafa verið að borða hádegisverð með Neruda þá um daginn og hefði Neruda þá ein- mitt minnzt á þetta atriði og nauðsyn þess að þýða meira af ljóðum en gert hefur verið. Um þetta var víst einnig eitthvað rætt á PEN-þinginu, en þó eink um á sérfundi með skáldum og rithöf- undum frá Suður-Ameríku. Vonandi verður eitthvað gert til að bæta úr þessu. Annars getur Neruda vel við unað, hann er kannski mest lesna ljóð- skáld í heimi, þýddur á tuttugu og fjög- ur tungumál. Hann er rúmlega sextug- ur að aldri og talinn höfuðskáld Chile og raunar Suður-Ameríku. Hann dreif- ir út ljóðum eins og trúbador og yrkir um allt milli himins og jarðar: Coca- cola, Chile, Hiroshima, Norman Mailer, Picasso, Newsweek, Rolls Royce, United Fruit Company, að ógleymdum Mao Tze Tung. Neruda er kommúnisti og fáa eiga þeir að, sem þeim finnst eins mik- ill fengur í. Þeir hafa sýnt honum allan þann sóma sem þeir kunna skil á, hann hefur jafnvel fengið Stalínsverðlaunin. Neruda er umdeilt skáld, sumir kalla hann „mikið, slæmt skáld", aðrir segja að hann sé „spilltur". Sjálfur segir hann um ljóðlistina að hún sé eins þvæld og óhrein og gömul föt. Spender þótti allmikið til um að hitta Neruda, enda er hann í augum margra eitt af höfuðskáldum samtím- ans, alltaf nýr í hverri bók. Og hann hefur haft ófyrirsjáanleg áhrif. Á sama hátt og Brecht þverbraut allar reglur sósíalrealismans í verkum sínum, þannig hefur Neruda sagt að þessi raunsæis- stefna kommúnismans sé tilbúin. Hún sé Þetta ljóð er í Canción de Gesta, ef einhver hefði áhuga á að kynna sér það á frummálinu. Bókin er eins og vera ber prentuð á Kúbu, svo ekki þarf að efast um sannleiksgildi orða skálds- ins, en þess má geta að bandaríska skáldið Selden Rodman, sem hitti Ner- uda nýlega og skrifar s'kemmtilega um hann í Saturday Review, segir um Mun- os Marín forseta, að hann sé einn af fáum stjórnendum í Suður-Ameríku sem „hafa gert land sitt auðugra en það var þegar hann tók við, og ekki stungið eyri af gróðanum í eigin vasa“. Hart er að geta ekki einu sinni trúað skáldskapnum lengur. N 1' ú fórum við Spender út í aðra sálma. Hann kvaðst þekkja til íslenzkra fornsagna og benti á þýðingu úr þeim, sem Pound hefði gert og kallað „The Seafarer". „Þetta er yndisleg bók“, sagði hann og bætti við: „Ég fæ ekki séð að gömlu sögurnar ykkar séu á nokkurn hátt úr- eltar. Það er auðvelt að gera sér í hug- arlund þennan einfalda heim: haf, skip .... spjót. Síðan sagði hann að sögurnar hefðu haft áhrif á Auden og William Morris á síðustu öld: „Hann var mjög gó'ður leið- inlegur höfundur", sagði hann um Morris. Spender sagðist vera að hreinskrifa og yrkja mikið um þessar mundir og hygð- ist gefa út nýja ljóðabók á næsta ári. Hann kvaðst yrkja þannig, að hann skrifaði minnispunkta hjá sér og ynni svo upp úr þeim. Nú væri hann að hrein- rita og yrkja upp slík „ljóð“ frá 1957. Um ljóðlistina £ dag sagði hann, að hún hlyti a'ð vera andróður gegn þeirri elektrónísku þróun sem við lifðum. „Það þurfa ekki allir að vera elektrónískir“, sagði hann. „Ljóð er gott vopn, það er stutt. Og ljóðskáldið getur verið margt, það getur verið skemmtilegt, háðskt, fullt af ádeilu. En þó verður að játa sem framleiðsla. „Ég vil bragða á víninu áður en því er tappað á flöskur", hefur hann sagt. En líklega verður Neruda sem ljóðskáld kommúnismanum álíka verðmætur og Brecht hefur verið sem leikritaskáld. Og sama máli gegnir um Picasso sem listmálara. Allir þessir þrír meistarar og höfuðsnillingar fyrirlíta kokka'bækur kommúnista, samt hafa þeir af einhverjum ástæðum gengið kommúnismanum á hönd. Gaman hefði verið að sjá hvað hefði orðið úr þeim, ef þeir hefðu til dæmis búið í Sovét- ríkjunum. Ætli Neruda hefði fengið Stalínsverðlaimin þá? Spender sagði, að ákveðið væri að þinghússsafnið beitti sér fyrir því að ljóðskáld og þýðendur hittust á ein- hvers konar ráðstefnu, en undirbún- ingur undir slíka ráðstefnu mundi taka iangan tíma. Ég vil skjóta því hér inn að ljóð Nerudas eru til í ágætum þýðingum á ensku. Nýjasta þýðing á verkum hans kom út 1961, The Selected Poems by Pablo Neruda. Annars er hann aðal- lega þekktur hér í Bandaríkjunum fyrir and-ameríkanisma. Þess má geta að Neruda sat PEN-þingið í New York á diögunum. Ekki virðist ástæða til að þýða allt sem Neruda hefur ort, en það virðast Ameríkanar hafa gert. Að flestra dómi er forseti Puerto Rico, Munos Marin, með betri leiðtogum þar ura slóðir, en hann er ekki kommúnisti. Fyrir bragðið yrkir Neruda um hann á þessa leið (mér finnst ekki taka því að fara að þýða þetta á íslenzku): . . . fat worm in these waters, Briber of your fellow-man, Bilingual translator of executions, Chauffeur for Northamerican whiskey . . . Open your eyes, offended peoples, There is a Sierra Maestra all around you. Hegðunarsiðir hjá mónniun og bavíönum. Samkvæmisát hjá mönnum og hænsnum. Tryllingshegðun. 12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 31. júlí 1966

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.