Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1966, Blaðsíða 8

Fyrsta árið mitt í Banda-
ríkjunum kenndi ég í bæ
við Hudsonfljótið, viðkunnanlegum
smábæ, sem geymdi minjar um
frelsisstríðið og blómgaðist sem
eftirlætissumardvalarstaður íbúa
New York. — Ég vann í smábama-
skóla negrahverfisins og hóf starf
mitt algerlega ókunnug því hvernig
kynþáttafordómar koma fram í dag-
legu lífi, en hélt að nemendur mín-
ir væru ekki frábrugðnir sænsk-
um jafnöldmm sínum í öðm en
máli og litarhætti. Fyrstu kynni
okkar voru mjög ánægjuleg — ég
var ákaflega hrifin af skólastofunni
og börnin kunnu ekki síður að meta
framburðinn hjá mér. Auk þess var
allt sjálfu sér líkt, margföldunar-
tafla og vetrarforði íkornans, rétt-
ritun og boltaleikur. — En fólkið
í bænum sagði, að það væri leiðin-
legt að ég, gestur í landinu, skyldi
þurfa að kenna „þessum börnum“;
húsmóðir mín spurði, hvort manni
„gæti kannski líka þótt vænt um
þau“, en ungur starfsbróðir sagði:
„Ég hef ekkert á móti svörtu börn-
unum, og það kemur fyrir að ég
klappa þeim á kollinn.“
Þetta var árið sem gangan var far-
in til Washington. Glenn náði í spjald
með „Frelsi fyrir alla“ og kom með
það inn í kennslustofuna; hann hélt að
það mundi sóma sér vel við hliðina á
þjóðfánanum. Þá fór bekkurinn hjá sér,
sumir horfðu út urh gluggann, aðrir
fóru að hreinsa til í borðunum, og allir
létu sem Glenn væri ekki til. Við mátt-
um ekki fyrir nokkurn mun tala um
gönguna. Þetta var í fyrsta skipti, sem
ég gerði mér grein fyrir þeirri undar-
legu staðreynd, að börnin skömmuðust
Höfundurinn, Inga Jonsson, í skólastofunni vestan hafs.
Bandaríski harmleikurinn
sír fyrir að vera negrar. Ekki á sama
hátt og maður skammast sín fyrir að
vera á skrítnum skóm eða tala frá-
brugðna mállýzku, það er einfalt og
skiljanlegt og jafnvel hægt að færa það
í tal við kennarann; nei, jafnframt því
sem börnin fundu ekki til samstöðu
með öðru fólki en af sinum eigin lit-
arhætti afneituðu þau því ásamt sjálf-
um sér. Ef einhver í fljótheitum sagði
um kunningja sinn að hann væri „svart-
ur“, fór hneykslisþytur um bekkinn, og
eins og sænsk böm flissa yfir ljótum
orðum flissuðu þessi börn laumulega
bak við höndina, að orðum eins og
„svartur“, „þræll og „Sambo“. Kenn-
ararnir gerðu ekkert til að hjálpa
þeim og með aðgerðarlausri þögn
studdu þeir raunar þann skilning barn-
anna, að það væru alvarleg þjóðfélags-
leg mistök að vera svartur; í raun og
veru létu þeir sem negrar væru ekki
til og eins og börnin væru enn síður
negrar. Höfundar kennslubóka og skóla-
kvikmynda höfðu verið sama sinnis.
Hvít börn töldu eplin í reikningsbók-
inni, hvít börn eignuðust hvolp í lestr-
arbókinni, hvítar fjölskyldur borðuðu
heilnæma fæðu á skólamyndunum. I
sögu landsins var talað um Grikki, Eng-
lendinga, Norðmenn, já jafnvel um
Indíána og Kínverja — „alla þá, sem
hafa stuðlað að uppbyggingu lands
g LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
vors“ — en ekki eitt orð um negrana.
Þarna sat þeldökki bekkurinn minn án
þess að eiga forfeður eða eiginlega hlut-
deild í sögu Ameríku — í skóla þar sem
hvert tækifæri var notað til að skírskota
til þjóðernistilfinninga. Það var því
ekki undarlegt að þau máluðu fólk í
eina hugsanlega mannslitnum, þeim
ljósa — en plástrar með hörundslit eru
líka ljósir.
E g fylltist því áhuga þegar ég
heyrði talað um Greenburg nr. 8, en
þar höfðu börn frá ólíkum hverfum
verið sameinuð með því að aka þeim
til skólans i sérstökum strætisvögnum.
Þessari ytri einingu var svo fylgt fast
eftir þannig, að í kennslubókunum, á
námsáætlun og í sjálfum skólanum oru
svört og hvít börn hlið við hlið. Ég
lagði leið mína í þetta hverfi, sem ligg-
ur á illa skipulögðu svæði norðan við
New York City; raðir einbýlishúsa svo
mílum skiptir, en í gömlum bæjarhlut-
um fátækrahverfi svertingja. í þessum
skólum er litið á negrabörnin sem negra
í stað þess að þegja þau í hel með hræði-
legri háttvísi" gamla skólans. Þessi
hreinskilni skapar beinar andstæður,
sem verða enn meira áberandi, af því
að mestur hluti svörtu barnanna kemur
úr kofunum niðri við þjóðveginn, en
flest hvitu börnin koma aftur á móti úr
skuggsælum einbýlishúsahverfum uppi
í hæðunum. Smábæjarskólinn sýndi vel
Eftir Ingu Jonsson
Inga Jonsson er sænsk kennslu
kona, sem nýlega kom við á ís-
landi á leiðinni heim frá Banda-
ríkjunum, en þar hafði hún dval-
izt um þriggja ára skeið og m.a.
kennt við skóla fyrir svört og
hvít börn. Greinar hennar fjalla
um þá reynslu.
skipulagðan hvítan heim þar sem ekki
mátti nefna hreyfinguna um baráttu
fyrir almennu jafnrétti, en í þessum
skólastofum er ameríski harmleikurinn
sýndur í svörtum og hvítum lit.
Hér kynnist ég aftur tvískiptu við-
horfi negrabarnanna gagnvart sjálfum
sér og kynþætti sinum. f sínum hópi
haga þau sér eins og þau væru hvít, en
svartur er skammaryrði. „Svertingi er
ljóasta uppnefni í slagsmálum og bæði
notað um börn af sama kynþætti og hvít
skólasystkin. Það eru ekki nema alveg
nýkomnir kennarar, sem mótmæla og
segja að hann „sé nú hvítur“! En ef
hvitur drengur kallar svartan skóla-
bróður svertingja verður uppþot í
bekknum. Negradrengurinn kemur til
mín hágrátandi; „Hann er að stríða
mér á því hvernig ég er á litinn!“
Hvíti drengurinn er miður sín — hann
veit að nú hefur hann drýgt höfuðsynd.
Elijah, sem er nýkominn frá Suðurríkj-
unum, þar sem hann gekk í sérskóla
svartra barna, verður miður sín í hvert
skipti sem til svona uppþots kemur;
dögum saman er hann ófær um að fylgj-
ast skipulega með í námsefninu og hann
ræðst á hvíta skólabræður að því er
virðist án nokkurs tilefnis. Svo er hvísl-
að í bekknum, negrabörnin ákveða að
þessi eða hinn skuli fá ráðningu eftir
skólatíma, og sterkum frændum í sjötta
bekk eru gerð orð. — Einu sinni reyndi
ég með hvítri kennslukonurökfræði að
útskýra fyrir dreng, að hann ætti ekki
að verða reiður: „Það er ekkert rangt
við það að vera svartur.“ Hann sneri
andlitinu til veggjar og öskraði: „Ég
er ekki svartur, ég er dauður!“ — Því
dekkri, þeim mun verra; kolsvört
stúlka í næsta bekk verður fyrir að-
kasti frá negrastúlkunum mínum. Feg-
urðarfyrirmyndin er björt yfirlitum,
allar fallegar stúlkur bæði i Ebony og
Life eru ljósar á hörund; góða prinsess-
an er ljósihærð með blá augu, og syndin
er svört. Ef negri er nefndur eða vikið
að hörundslit nemendanna, má því
ganga út frá að það særi einhvern.
Maeola ráðlagði mér „að segja það ekki
hátt þegar hin heyra“ — þau hvítu.
Maður verður þessvegna að þekkja
bekkinn sinn vel áður en sögukennslan
byrjar. Auðvitað verður aðstaðan erfið-
ari fyrir hvítan kennara, en jafnvel
þeldökkir starfsbræður bíða þangað til
þeir hafa náð góðu sambandi við börn-
in og þekkja tilfinningar þeirra; hvítu
börnin sitja líka þarna og „heyra það“.
I fjórða bekk lesum við um fyrstu
nýlendurnar — og um fyrstu þrælaskip-
in. Aðeins Indíánar bjuggu hér frá
morgni tímans, allir aðrir Ameríku-
menn komu einhvers staðar að; auðvit-
að urðu börnin að segja hvaðan þau
komu. „Paibbi minn kom frá írlandi
þegar hann var sextán ára“. „Yið erum
Grikkir". „Ættarnafn okkar er kennt
við borg í Ungverjalandi“. Margir
standa í sambandi við gamla landið,
einn á ömmu sem talar gamla málið,
aðrir eiga frændur sem skrifa frá gamla
landinu; á heimilunum er gömlum
erfðavenjum haldið við, menn borða
enn þjóðarrétti. Negrabörnin segja
aldrei frá. Þau mundu aldrei upphátt
viðurkenna að þau tilheyrðu sínum
þjóðflokki eins og Gyðingabörnin í
bekknum gera þegar þau segja frá sið-
um og viðburðum úr sögu Gyðingaþjóð-
arinnar. Nei, allir vita, að forfeður
negrabarnanna voru þrælar; það er
hræðilegt og verður ekki afmáð með
einföldum setningum, hvorki með vin-
gjarnlegri athugasemd Péturs: „Við
vorum þrælar í Egyptalandi“, né með
sögulegu yfirliti minu yfir þrælahald í
Gamla heiminum. f Ameríku voru að-
eins svertingjar þrælar og ui'ðu að
hlýða hvítu mönnunum. — Að baki
þrælahaldsins er Afríka. Afríka er eitt
af ljótu orðunum, og yfir Afríkukort-
inu má sjá augnagotur og fliss. Ég hef
aðskilið slagsmálahetjur sem hreyttu
út úr sér hvor til annars: „Svarti
Afríkani!" Þeir vita ekkert um Afríku,
en hafa óljósar hugmyndir um að þar
gangi menn hálfnaktir — sem er hneyksl
anlegt í augum amerískra barna — og
að enginn eigi bíl eða ísskáp. Þau bera
virðingu fyrir nýtízku þægindum og
31. júlí 1966