Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1966, Blaðsíða 5

Bókasöfn forn og ný VII:
Bókasöfná
17.-18. öld
Effir Siglaug
Brynleifsson
(jFrundvöllurinn að mótun Evrópu
nútímans er lagður á siðaskiptatímum
og á 17. öldinni. Landafundir, endur-
reisn og siðaskipti eru þeir þættir, á-
samt ensku þyltingunni 1688 og frönsku
byltingunni 1787, sem mestu varða.
Aukin verzlun og iðnaður fylgja þessu
að og í stað lénsríkja miðalda styrkist
ríkisvaldið. Sum voldugustu ríkin eru
hrein þjóðríki, svo sem Frakkland,
England og Holland. Útþensla Evrópu-
þjóðanna hefst og með auknum um-
svifum í verzlun og iðnaði, við aukið
andlegt sjáfræði og rannsóknir og endur
mat á viðurkendum lífssannindum og
staðreyndum fyrri tíða, mótast nýtt
staðreyndum fyrri tíða, mótast nýtt
mat og skoðanir, sem breiðast út hrað-
ar við tilkomu prentlistarinnar og auknu
læsi. Lestrartæknin breytist á þessu
tímabili, miðaldamaðurinn stautaði sig
fram úr mismunandi góðum handritum,
letrið var mismunandi og meira og
minna bundið af sparnaðarástæðum,
Jules Mazarin (1602-61) og sýnishom af bandi bóka hans.
menn lásu mjög hægt, sé miðað við nú-
tima læsi, en mundu því betur, hið furðu
lega minni manna, sem menn undrast
nú á dögum stafaði af nauðsyn, þeir
urðu að muna. Nú er minni nauðsyn
fyrir slíkt, nægur bókakostur. Allar þess
ar breytingar ollu fjölbreytilegri bóka-
gerð, menn þurftu að vita meira en á
fyrri tíðum, þjóðfélagið verður víða
margbrotnara og þetta krefst aukinnar
þekkingar og fræðslu og bóka. Nýjar
trúarbragðakenningar ollu grósku-
mikilli útgáfustarfsemi og einnig kenn-
ingar húmanistanna. Ríkisvaldið studdi
þessa starfsemi bæði beint og óbeint.
Hér á landi var aukin útgáfustarfsemi
á snærum kirkjunnar, og sá maður,
sem mótaði lútherskan sið hérlendis
með þjóðinni var Guðbrandur biskup,
með stórmikilli útgáíu sagnfræðiritanna
um fsland beint og óbeint.
Á endurreisnartímabilinu koma upp
ágæt einkasöfn og einnig háskólasöfn,
ýmsir þjóðhöfðingar opna söfn sín fræði
mönnum, lestrarkunnátta var á þessum
tíma það takmörkuð, að um almenna
notkun var ekki að ræða. Við siða-
skiptin eru mörg klaustrasöfn gerð upp
tæk og eru þá oft sameinuð söfnum
þjóðhöfðingjans í hverju landi. Sið-
skiptamenn leggja mikla áherzlu á upp
fræðinguna og kenning þeirra breiðist
mjög út með prentuðu máli, aukin
læsi eykur notkun bóka og verður til
þcss, að nauðsyn hálfopinberra og opin-
Framhald á bls. 6
STYRJÖLDIN, sem nú er háð
í Víetnam, er að mörgu leyti óvenju
grimmileg og viðbjóðsleg styrjöld.
Furðu margir, sem betur œttu að
vita virðast haja ruglazt eitthvað
í ríminu, þegar þetta stríð ber á
góma. Þótt Ijóst liggi fyrir, að í-
búar Suður-Víetnams kæri sig
ekki um að láta þröngva kommún
istísku þjóðskipulagi upp á sig, og
að Bandaríkjamenn séu samnings-
bundnir til þess að veita þeim
stuðning í baráttu þeirra gegn of-
beldis- og útþenslustefnu innrásar-
hers árásaraðiljans í norðri, endur-
taka sumir í sífellu hið sígilda víg-
orð and-amerikanismans, sem
kommúnistar fundu upp í lok síð-
ari heimsstyrjaldar, að Bandaríkja
menn eigi að hypja sig heim. Undir
þennan söng taka, auk kommún-
ista, alls konar undansláttumenn,
friðkaupasinnar og bleiklitaðir með
reiðarsvemar og nytsamir sakleys-
ingjar,
Forsíðugrein
Lesbókar Mbl
hinn 14. ágúst
síðastliðinn
fjallaði um að
ferðir Víet-
kongs. Þótt í
henni væri
raunar engin
ný sannindi
að finna fyrir
þá, sem fylgzt
hafa með
gangi mála í
Víetnam, œtti hún samt að hafa ver
ið fróðleg fyrir þá, sem gleypt hafa
við áróðri kommúnista hráum. Þar
voru lýsingar á hinum hræðilegu
hermdarverkum, manndrápum og
mannránum, sem Víetkong beitir,
til þess að hrœða álmenning frá and
stöðu við hersveitir sínar. Dagblað-
ið Tíminn birti ágœtan flokk greina
um stríðið í Víetnam 3.—6. ágúst
sl., en ekki sýnast stjómendur blaðs
ins hafa tekið mikið mark á honum
því að 9. ágúst birta þeir í auka-
leiðara sínum („Á víðavangi“) skoð
anir sínar á stríðinu, þar sem sagt
er að Bandaríkjamenn eigi að fara
í burtu frá Víetnam, og þar er að
finna setningar eins og þessa: „Víet
kong nýtur stuðnings meirihluta
þjóðarinnar í Suður-Víetnam“ og
„. . . það er fráleitt að tala um inn-
lásarstyrjöld Norður-Vietnams“.
Þetta er sagt, þótt fram komi dag-
lega í fréttum, að Suður-Víetnam-
ar, Bandaríkjamenn, Nýsjálending-
ar, Ástralíumenn og Suður-Kóreu-
menn eigi í höggi við herdeildir úr
her Norður-Víetnams, og vitað sé
að nokkurrra þúsunda manna lið úr
her norðanmanna streymir yfir
landamærin í mánuði hverjum.
Jafnvel aðalmálgagn kommúnista
á íslandi er farið að skýra frá
hryðjuverkum Víetkongs. 16 ág. sl.
réðust hermdarverkamenn Víet-
kongs inn í þorp eitt í S-Víetnam
og kveiktu þar í um 100 húsum í
hefndarskyni fyrir stuðning þorps-
búa við Saígonstjórnina. Daginn
eftir sprengdu þeir öfluga sprengju
a þaki samkomuhúss í Hue, þar
sem fjöldi manns sat að spilum og
við aðra dœgradvöl. „Þjóðviljinn“
kallar þetta í fyrirsögn „auknar
aðgerðir skæruliða í borgum Suður
Víetnams“. Segir í fréttinni, að
skæruliðar séu með þessu að minna
á, að þeir geti farið ferða sinna í
borgum landsins, þrátt fyrir aukið
herlið Bandarikjamanna.
Minna mátti nú gagn gera. Blaðið
segir síðan sallarólegt frá því, að
mikil skelfing hafi gripið fólkið, en
28 hafi beðið bana við sprenging-
una og 123 sœrzt. Því er bætt við,
að sama dag hafi verið skotið á bíla
stæði í úthverfi Saígon, þrír menn
látið lífið, en 12 sœrzt. Það vantaði
ekki, að Víetkong kunni „að minna
á tilveru sína“, og blaðið segir síðan
sigrihrósandi: „Bandaríkjamenn
viðurkenna að mikið tjón hafi orðið
í þessari árás skœruliða og öðrum
svipuðum undanfarna daga“.
Ef marka mætti alla fundina,
sem haldnir eru um víða veröld til
þess að mótmœla stefnu Banda-
ríkjamanna, mótmœlagöngurnar,
fréttir af brenndum bókasöfnum,
afvelta sendiráðsbílum, brotnum
rúðum o.sfrv., hlytu Bandaríkja-
menn að vera óvinsælasta þjóð ver
aldar. Þessar fréttir berast aðal-
lega frá bandariskum fréttastofum,
sem tína allt til, smátt og stórt,
sem Bandaríkjamönnum er gert til
háðungar og óþurftar, og banda-
rískir sjónvarpsmyndatökumenn
eru hvarvetna með vélar, svo að
allir geti séð, hve Bandarikin séu
óvinsœl, svo og ríkisstjóm þeirra,
herlið og jafnvel skemmtiferða-
menn. Ekki er svo opnað banda-
rískt fréttáblað, að við augum les-
andans blasi ekki fréttir og mynd-
ir frá alls konar „mótmælaaðgerð-
um“ ásamt hugleiðingum um það,
hvernig á þessu geti staðið. Ánægju
legt er að sjá, hve hreinskilnis-
lega er um þetta fjallað, þótt oft
sé úlfaldi gerður úr mýflugu, eins
og þegar löngu rúmi og mörgum
myndum er varið í að skýra frá
því, að fjórtán stúdentar í Buenos
Aires hafi setzt að í garði banda-
ríska sendiráðsins þar í borg og
neitað að fara, fyrr en sendiherr-
ann lofaði að senda Johnson for-
seta skeyti þess efnis, að „argen-
tíska þjóðin“ væri á móti þátt-
töku Bandarikjamanna í Víetnam-
stríðinu. Lögreglan dröslaði drengj
unum út fyrir girðinguna, og þá
hétu það auðvitað „fasistískar lög-
regluaðgerðir“ á máli mótmœl-
enda. Þessar mótmœlaaðgerðir eru
oft svo lítilvœgar, og þátttaka í
þeim svo lítil, að þœr eru í engu
samrœmi við þá athygli, sem þær
vekja vegna feitletraðra frétta við-
kvœmra fréttamanna frá Banda-
ríkjunum.
Fyrir nokkru stöðvuðu Búdda-
trúarmenn í S-Víetnam banda-
ríska hergagnálest, sem var á leið
undir öflugri hervernd norður til
Hue. Búddistar héldu, að þesssir
Framhald á bls. 6
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5
4. september 1866 ,