Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1966, Side 7

veiðar voru mikið stundaðar og mikil
g. _oKa í verzlun.
j\ 17. öld voru þar margir frægir
suj r.arar, svo sem Smuel Pepys, Kobert
fcurton og Kenelm Digby. Á 18. öldinni
veröur bokasöinun tizKuíyrirbrigði og
spurt meaal aðalsins, vel einaðir íræði
íncnn saína bokum af miklum áhuga og
Kngiand gengur næst Frakklandi um
boKasömun. isnskir safnarar saina vöggu
prenti (boKum prentuöum fyrir 1500),
■r.iuin útgáium (bókum prentuöum af
Alöus Manutius i Feneyjum), Elzevir
pienti og útgáfu Caxtons, sem var fyrsti
enski prentarinn 1421—1491 og Shake-
speare útgáfum. Meðal frægra safnara
á 18. öld voru: Th. Rawlinson, sem var
bóksjúkur og var hæddur af Addison í
bók hans „Tatler“. Richard Mead og
Hans Sloane, báðir læknar og öfluðu
ser stórra safna. Edward Harley jarl
en hann var ráðgjafi Onnu drottningar
og var einn frægasti safnari á Englandi
hof söfnun 1705 og safnaði um 6 þús.
handritum og 40 þúsund bindum bóka.
Sonur hans Edward jók þetta safn
mjög, handritin töldust 7639, þegar hann
féll frá og bindatalan hafði náð 50 þús-
ur.dum. I safnf þessu voru 50 Caxton
pvent. Safn þetta var selt, bækurnar
ivrir 13 þúsund pund og handritin voru
keypt af ríkinu og afhent British Mus-
eum, verðið var 10 þúsund pund sem
var mikið fé í þá daga. Horace Walpole
jarl af Oxford var ágætt dæmi um fagur
kera, og höfund þessa tíma. Hann
ferðaðist um Frakkland og ítalíu með
enska skáldinu Gray eftir að hann
lauk námi við Eton og Cambridge. Hann
settist að á Strawberry Hill, sem hann
gerði frægan, safnaði, ritaði og kom
sev upp eigin prentsmiðju. Hann safnaði
ekki einungis bókum, einnig málverkum
og forngripum og gaf út skrá yfir söfn
sin Hann er nú fyrst og fremst frægur
fyrir bréf sín, sem komið hafa út í
mörgum bindum auk þess setti hann
saman skáldsögur og kvæði. Bréf hans
gefa ágæta hugmynd af aldarfarinu og
í þeim ágætir hann sig sem stílsnill-
ingur fyrst og fremst. Hann lézt 1797.
J ohn Ker hertogi af Rozburghe
1740—1804 erfði ágæt söfn eftir föður
sirin og afa og jók þessi söfn stórum
bann átti mjög góð eintök af frönsku
vögguprenti, ágætt safn eldri ítalskra
og enskra bókmennta og Shakespeare
útgáfur og fjölbreytt leikritasafn. Safn
þetta var selt á uppboði 1812, sem varð
frægt, þar bitust ýmsir um bækurnar
og samtals nam upphæðin, sem fékkst
íyrir þær rúml. 23 þúsund pundum.
Eftir uppboðið komu ýmsir bókamenn
saman til málsverðar og stofnuðu Rox-
buighe klúbbinn, sem er félagsskapur
bókamanna og gefur út sjaldgæfar bæk-
ur í mjög takmörkuðu upplagi. Meðal
stoínendanna var Spencer lávarður sem
var einn fremsti safnari í Englandi á
18. og fram á 19. öld. Á þessu uppboði
var mest bitist um gamla útgáfu af
Boccaccio, markísinn af Blandford bauð
bezt og hlaut bókina fyrir rúmlega tvö
þúsund pund, Spencer lávarður varð að
sjá af þessum bita, en náði sér í staðinn
í’ fimm bækur prentaðar af Caxton.
Spencer lávarður hætti öllum afsklptum
ai stjórnmálum, til þess að geta helgað
sig bókasöfnun og þegar kemur fram
á nitjándu öld er safn hans eitt fegursta
og vandaðasta safn í einkaeign, það var
sfeíÍ 1892 fyrir 250 þúsund pund. Bóka-
vörður jarlsins var síra Thomas Frogn
ail Dibdin 1776—1847, hann safnaði
sjálfur bókum og gaf út ýms merkileg
nt um bókfræði og átti mikinn þátt í
ao fullkomna safn jarlsins. Markísinn
af Blandford átti mjög gott safn, þetta
safn var boðið upp 1819 og þá fór
Boccaccció á rúml. 900 pund.
Devonshire hertogar voru á þessum
ö'idum ein frægasta safnaraætt Englands
William annar hertöginn af Devonshire
stoínaði safn ættarinnar, hann hóf fyrst
ur skipulagða söfnun vögguprents, af-
komendur hans héldu söfnun áfram og
voru ósínkir á fé til bókakaupa. 1914
var töluVert selt úr saíninu, en þrátt
fyrir það er safn þeirra frænda enn
eitt vandaðasta safn á Englandi. Georg
III 1738—1820, var við riki í sextíu ár
Hann var mikill safnari og hafði goðap
smekk fyrir bækur. Hann varði miklu
fé til bokakaupa og gaf ýmsum opin-
berum söfnum. Hann var áhugamaöur
um bokmenntir og þótt hnútum hafi
ott. verið kastað að honum, sökum ó-
heppilegra viðbragða i utanríkismálum,
lalði hann þó við völd i sextíu ár og
varð valdur að minni hörmungum, en
ymsir lýðskrumarar nútímans, sem ríkt
hafa mun skemmri tíma, en orðið valdir
að hinum margvíslegasta hryllingi.
Bókavörður konunga var T. A. Barnard,
hann jók safnið mjög, kom því í 60
þúsund bindi auk 19 þúsund smárita
og hins ágætasta kortasafns.
Ij ames Edwards 1757—1816, var
bókasafnari, bóksali og bókbindari.
Hann átti lítið en mjög vel valið bóka-
safn, sem var selt 1815 á uppboði, verðið
nam 8500 pundum. Edwards er frægur
fyrir pergamantsband sitt og ýmsar
nýjungar i bókbandi. Bókbandið var á
þessum tíma hátt metið væri það vel
unnið eða sérstætt á einhvern hátt.
Gamalt band var í háu verði og er enn-
þá Enskir fagurkerar og safnarar áttu
mikinn þátt í því að gera bókband að
list, ásamt frönskum söfnurum. Nú á
ö.ögum eru bönd frægra bókbands-
meistara frá 18. öld í géysiverði. Sá
ósiður hefur tíðkast meðal sumrá safn-
ara hér á landi, að rífa burt gamalt
band og láta síðan binda bækurnar í
smekklaust nútímaband íslenzkt. Gam
alt íslenzkt bókband á áreiðanlega eftir
að komast í hátt verð, þegar augu manna
opnast fyrir sérkennum þess og því, -
að gömlum bókum hæfir samtímaband.
Charles Spencer þriðji jarl til Sunder-
land 1674—1722, safnaði saman 20 þús.
bindum og nokkru magni handrita.
Jarl þessi var mikill menntavinur og
legði mikla áherzlu á söfnun bókmennta
15. og 16. aldar, auk vögguprents. Þetta
safr. var í Blenheim höll frá 1749—1883,
þegar það var selt á uppboði fyrir um
56 þúsund pund.
Eitt elzta og stærsta einkasafn á
Englandi var Bridgewater safnið, til
þess stofnaði Sir Thomas Bridgewater
ráðgjafa Jakobs I, um 1600. Sonur hans
fyrsti jarl af Bridgewater jók það mjög
og um 1800 var það orðið með stærri
og merkari söfnum Englands. Þetta
safn var selt til Bandaríkjanna 1917.
Á síðari hluta 19. aldar og á 20. öld
hafa mörg söfn verið seld þangað, bæði
brezk og annara þjóða.
Öll merkari söfn brezk á 17. og 18.
öld voru einkasöfn, að undanskildum
söfnunum í Oxford og Cambridge og
British Museum, sem var stofnað að
tilhlutan enska þingsins 1753. Þetta
safr. jókst mjög á 18. öld, bæði að bók
um og handritum, merk einkasöfn voru
keypt og þingið og konungur hlynnti
að safninu. Safnið hefur fengið skyldu
eintök frá 1757 af öllu því, sem prentað
var á Bretlandseyjum og í nýlendunum.
Uér hafa verið taldir fáeinir af
merkari einkasöfnurum Englands á 17.
og 18. öld. Það þurfti mikið fé til þess
að safna verulegu magni bóka, þekk-
ingu skynsamlegs vals og góðan smekk
á prentun, pappír og bókband og auk
þess víðtæka almenna bókfræðilega
þekkingu. Þetta allt fór oft saman hjá
ýmsum söfnurum af enska aðlinum og
verk þeirra verður seint fullþakkað,
aýrmætustu bækur í opinberum söfn-
urn eru flestallar komnar úr einka-
söfnum, einkasafnarar fyrr og síðar
safna bókum af meiri vandfýsi og á-
huga en gerist um forstöðumenn opin
berra safna, þvi var brezk einkasöfnun
grundvöllurinn að flestum merkari
epinberum söfnum á Englandi.
Frakkland er eitt stórvelda Evrópu
á 17. og 18. öld. Jsut giæstasta timaoil
franskrar sögu er valdatíð Búðviks
XIV. Frönsku konungarnir söfnuðu að
sér bókum um aldir og bókasöfnun
eykst mjög á Frakklandi á 16., 17. og
18 öld. Bokasöfnun kemst í tizku um
daga Lúðvíks XIV, mikil áherzla er
lógö á glæsilegt bókband og fögur ein-
tök, kröfur um prentun og vandaðan
pappír móta útgáiustarfsemina og bók-
bandið verður ein grein listiðnaðar.
Eitt með eldri einkasöfnum, var safn
Jacques Auguste de Thou, sem var
franskur stjórnmálamaður á síðari
hluta 17. aldar, hann erfði nokkurt
safn eftir föður sinn. Sonur hans með
sama nafni, sem var sendiherra í Haag,
erfði þetta safn og jók það um helming,
en varð að afhenda það lánardrottnum
sínum 1669. Safninu varð þó ekki tvístr-
að, því að Menars markgreifi keypti
safnið. í þessu safni var töluvert hand-
rita og mikið af fáséðum bókum. Ann-
ar safnari á þessum árum, var Segu-
ier kanslari, sem var frægur lögfræð-
ingur og bókasafnari. Franska Aka-
demían hélt fundi sína í húsi hans í
París, en hún var stofnuð 1634. Segu-
ier safnaði bæði evrópskum og aust-
urlenzkum handritum og bókum, hann
átti einkum gott safn grískra og aust-
urlenzkra handrita og um 20 þúsund
bindi prentaðra bóka. Þetta safn var
síðar varðveitt í klaustri í París og
1793 brann mestur hluti prentaðra bóka
safnsins, 1794 komust handritin í eigu
Bibliotheque Nationale í París.
Frakkakonungar höfðu margt ágætra
manna í sinni þjónustu, og margir þess-
ara ráðgjafa ef ekki flestir voru frá-
brugðnir nútímastjórnmálamönnum um
það, að þeir sköruðu fram úr um mennt
un og góðan smekk á listaverk, bækur
og bókmenntir. Þótt þeir hefðu bók-
fróða menn í þjónustu sinni, þá voru
þeir sjálfir smekkmenn og fóru að eig-
in mati I vali boka og listaverka og
vuiou maign uneinju ie lii iisiaverKa-
kaupa og bokakaupa. Þeir höíðu flestir
vanist í uppvexti þvi andrúmslofti, sem
er íorsenua lyrir guðum smeKk og skiln
ingi á bokmenntum. Þeir liiöu og hrærð
ust i listsköpun sinna tima og rugluðu
ekki saman bóKmenntum og listum
annarsvegar og poiitik hinsvegar. Þeim
var fátt sameiginlegt með politískum
blaðurskjóðum, sem nú sitja þmg og
kunna engan mun á Piccasso og Braque.
E inn merkasti ráðgjafi Frakka-<
konunga var Jules Mazarin, kardínáli
og ráðgjafi Lúðvíks XII og Lúðvíks
XIV. Hann hóf feril sinn, sem liðsfor-
ingi í varðliði páfanna, varð síðar séndi-
fulltrúi páfa við frönsku hirðina og
kynntist Richelieu kardínála og tekur
við af honum, sem helzti ráðgjafi kon-
ungs 1642. Hann hafði ekki prestvigslu,
en þrátt fyrir það er hann gerður kard-
ínáli 1641. Mazarin var mikill bóksafn-
ari og þegar hann er neyddur til þess
að selja fyrra safn sitt, taldi það um
45 þúsund bindi. Aðstoðarmaður hans
við bókasöfnun var Gabriel Naudé,
sem setti saman bók um bókasöfnun
„Advis pour dresser une Bibliotheque“,
sem kom út í París 1672, Naudé þessi
hraktist til Svíþjóðar, eftir fall Mazar-
ins, en undi ekki meðal þeirrar þjóðar
Svía og varð þeirri stund fegnastur
þegar húsbóndi hans náði aftur völd-
um og kallaði hann heim 1653, en hér-
vistardagar hans voru taldir og hann
deyr sama ár. Fyrra safn Mazarins
dreifðist og strax og hann hafði náð
völdum á nýjan leik hóf hann aftur
söfnun og keypti meðal annars safn
Naudés, sem þá taldi 8 þúsund bindi.
Þetta safn varð síðar deild úr franska
þjóðbókasafninu. Meðal kjörgripa þessa
safns er Gutenbergsbjblían sem er dýr-
Framhald á bls. 13
4. september 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7