Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1966, Side 12

var giftur dóttur John D. Rockefeller
jr.s., Abby (systur Nelsons). í>að eru
sumir arkitektar, sem rekja velgengni
Harrisons til Rockefellerfjölskyldunnar,
en Philip Johnson, t.d., hlær að þeirri
hugmynd. „Rockefeller sambönd hafa
ekki hjálpað Wally neitt meir en
Zeckendorf sambönd hafa hjálpað
I.M.Pei. Fólk er alltaf að segja eitthvað.
En Harrison hefur alltaf staðið fast á
sínu sem leiðtogi stéttarinnar".
Rockefeller Center, sem tók sjö
arkitekta frá þrem firmum og 10 ár að
ljúka, var Harrisons fyrsta tilraun til
þess, sem hann kallar „flokkáætlun" —
nefndarfyrirkomulagið í arkitektónisk-
um efnum. Eins og önnur flokksáætlun
Harrisons, með Le Corbusier í aðal-
stöðvum Sameinuðu Þjóðanna hafði
Rockefeller hópurinn einnig áberandi
náunga: Ray Hood, sem teiknaði The
News og McGraw skýjakljúfana.
„Mér fellur ekki að vera hluthafi í
teikningu“, segir Harrison. „Það er alltaf
of mikið af ágreiningi". Hópurinn verð-
ur að deila og diskútera, komast að sam-
komulagi og skera úr — með meirihluta
atkvæða, ef enginn nefndarformaður
hefur úrskurðarvald í ágreiningsmálum.
Við Rockefeller Center var enginn mað-
ur formlega útnefndur með slíku valdi,
svo að umræður urðu miklar.
„T.d.“ segir hann, „vildu margir nefnd
armenn fá stóra byggingu á Fimmtu
braut. Ég vildi einingu, tvær bygging-
ar, sína í hvorri samstæðu. Ég hafði
betur í þeirri snerru. En á stóru bygg-
ingunni, R.C.A. tapaði ég fyrir Ray. Ég
vildi byggja hana beint upp, og ég
hafði rökin mín megin. En nú er ég
glaður yfir því að ég skyldi tapa, því
að ég held að hún líti betur út inn-
dreginn, eins og hún er nú“.
Þegar þetta allt var hjá liðið, kom
Harrison út úr Rockefeller Center reynsl
unni með það álit að hann væri róleg-
ur samstarfsmaður og duglegur sann-
færandi. Þar sem hann starfar ekki út
frá beinhörðum, fræðilegum lögmálum
í arkitektur, er hann ekki sálfræðilega
nauðbeygður til að verja eigin teikning-
ar gegnum þykkt og þunnt, eða ráðast
á teikningar starfsbræðra sinna með
siðferðilegu offorsi. „Ég hef oftar ea
einu sinni gert samkomulag vegna bygg-
ingarinnar", segir hann. „Ég held að
maður byggi byggingu eins og maður
byggir járnbraut — fet fyrir fet.
S amvinnuþýðleiki Harrisons var
mjög reyndur af hinum heimsfræga Le
Corbusier, er aðalstöðvar Sameinuðu
Þjóðanna skyldu reistar. Þótt Harrison
væri útnefndur sem forstjóri áætlunar-
innar af hinum þáverandi ritara,
Tryggve Lie, og hafði vald til að kveða
upp endanlega úrskurði, þá vissi hann
betur en svo, að hann færi að bolast
um of innan um þetta stjömuger af
viðræðendum frá 10 þjóðum, þar á
meðal Corbusier.
Hópurinn kom sér saman um í upp-
hafi, að ritarabyggingin yrði að vera
skýjakljúfur, þar sem staðurinn var
hiutfallslega þröngur. Corbusier vildi
hafa hana á stultum, en eftir miklar um-
ræður, beygði hann sig fyrir andstæðu
áliti nefndarinnar. Mesta deilan varð
um þriðju bygginguna, sem hafði nefnda
herbergj og fundarsali.
„Corbu sagði að hún yrði að ganga
eftir endilöngu á einni hæð, en ég var
því ekki sammála. Ég hugsaði að löng
bygging mundi hafa í för með sér of
miklar göngur fyrir það fólk, sem ætti
að nota hana“.
Andstætt fyrri ágreiningsatriðum, sem
samkomulag hafði náðst um, þá stóð nú
hnífurinn í kúnni. Corbusier, sem áleit
að hann hefði átt að vera útnefndur
sem nefndarformaður strax í byrjun,
vildi ekki beygja sig. „Ég hef aldrei
samið um stefnuskrá mína“, sagði Cor-
busier við Harrison. Corbusier bað
Harrison um að setja ágreiningsatriði-
in undir atkvæði, að því er virtist af
því að hann var vongóður um sigur. En
Harrison var á móti atkvæðagreiðslu af
Hluti af höll vísindanna á heimssýnin gunni í New York í fyrra, eftir Harrison
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
járnsteypu. Þegar hann var 14 ára dó
móðir hans og faðir hans fékk lost og
bilaði algjörlega. Harrison var skyndi-
lega skilinn eftir á eigin spýtur. Hann
datt út úr gagnfræðaskóla og fékk vinnu
sem skrifstofudrengur hjá lóðasala, sem
réði honum til að leggja stund á búskap,
heldur en byggingar, ,,því að það er þar,
sem peningarnir eru“.
í byrjun virtist sem lóðasalinn hefði
á réttu að standa. Eftir tvö ár vann
Harrison sér inn 9 dollara á viku. En
hann var líka að fá arkitektaþjálfun.
Hann óx upp í að verða „yngri“ teiknari
og síðan varð hann námsmaður í bygg-
ingafræði við Worchestar tekniska skól-
ann.
Tuttugu ára gamall, með 35 dollara
í vasanum, kom hann til New York
City. Eftir að hafa boðizt til að vinna
fyrir ekkert — og eftir að hafa gert það
nokkurn tíma — var hann ráðinn til
McKim, Mead & White, frægasta arki-
tektafirma þeirra tíma, sem teiknari
fyrir 20 dollara á viku. Það var dásam-
legur tími, eins og Harrison minnist
bans nú. Hann hungraði í listir, uppeldi
og menningu, og New York City bauð
upp á endalaus úrræði. Hann varð ást-
fanginn af borginni — og er enn.
Meðan Harrison vann fyrir McKim,
Mead & White, gerðist hann nemandi
í atelieri hins þekkta arkitekts, Harvey
Willy Corbett, í von um að fá nokkra
viðbót frá hinum þekkta meistara. f
fyrra striði vann hann á kafbátaspilli.
Eftir að hann afskrifaðist tók hann að
lifa á Vinstri Bakka Signu í París, og
stúderaði arkitektur við Ecole de Beaux
Arts allan daginn, talaði um arkitektur
alla nóttina og vandi komur sínar á
veitingahús, sem voru svo „ódýr, að
Fransmenn vildu ekki einu sinni líta
við þeim“. 1920 fékk hann Rotch-ferða-
styrk, og gat ferðast um Evrópu og
Austurlönd, með höfuðstöðvar í Ame-
rísku Academiunni 1 Rómaborg.
Kominn heim aftur 1922, gekk
Harrison inn í arkitekta firmað Bert-
ram Goodhue og gerðist einn af fremstu
teiknurum þess. 1927 var horium boðinn
félagsskapur hjá gamla vini hans,
Harvey Corbett.
En í millitíð hafði Harrison gifst
Ellen Hunt Milton, en bróðir hennar
ingin í New York 1939. Þetta var verk
Harrisons.
SVIPMYND
Framhald á bls. 2
að ná því marki. Ég vildi óska að ég
hefði getað gert það betur. Ég hef veika
von um að það geti verið fullkomið. En
ég óttast mjög að það sé ekki jafngott
og fyrr. Grauturinn er ekki fullreyndur,
fyrr en búið er að gefa hann í nokkurn
tima.
af ótt Harrison sé fullkomlega
heima í glæsilegu umhverfi, þá er það
áunninn hæfileiki, ekki erfður.
Hann er fæddur 1895 í Worchester,
Massaschusetts. Hann átti drengskaparár
sín með gasljósum, á þeim tíma, þegar
maður „ekki þekkti götumar frá móun-
um“. Faðir hans hafði yfirumsjón með
þeirri einföldu ástæðu, að „ég áleit að
atkvæðagreiðsla mundi kljúfa nefndina
svo mjög ,að framtíðarverk hennar væri
í hættu. Ég ályktaði sem svo, að það
væri betra að allir yrðu á móti mér, svo
að ég sagði: „Ég er aðalmaðurinn í
þessu. Einhver verður að bera ábyrgð-
ina svo að ég ákveð þetta“. Og ég kom
byggingunni á tvær hæðir". Og hann
bætti við dapurlega: „Corbusier fyrirgaf
mér aldrei allt til dauðadags“.
Þau orð, sem oftast eru notuð til þess
að lýsa Harrison af arkitektum og sam-
verkamönnum, eru „bezti maður“ eða
„stólpa drengur“, — orð, sem að sjálf-
sögðu segja mjög lítið um hann. Gordon
Bunshaft, t.d. segir: „Ég hef þekkt
Wally í langan tíma. „Ég veit að hann
er einlægur, trúverðugur list-arkitekt.
En ég veit ekki mikið um hann. Ég á
við að hann er dularfullur á vissan
hátt“.
Harrison er ávallt auðmjúkur og ó-
framsækinn, en hann er góður 1 djúp-
þættum, siðfræðilegum skilningi, eins
og einfaldur persónuleiki sem heldur
fram einföldum sannindum, þrátt fyrir
flóknar niðurstöður nýtízku lífs og list-
ar. En Harrison hefur líka hið traustlega
yfirbragð manns, sem umgengst hina
beztu menn, sem ávallt veit að Nelson
Rockefeller tekur símann þegar hann
hringir.
Hinn sjötugi arkitekt Harrison fer á
fætur kl. 7,30 og á skrifstofuna kl. 9,30.
Á skrifstofunni eru tvö löng teikniborð,
full af teikniáhöldum, sem standa horn-
rétt hvert á annað. Á veggnum hangir
löng tafla með teikningum, uppköstum
og myndum.
Dagurinn fyrir Harrison fer í að líta
á byggingarlóð, samræður við samstarfs-
mann sinn eða félaga um byggingar,
sem hafa verið áætlaðar eða eru í bygg-
ingu, og þá að teikna uppdrætti eða til-
raunamynd af verki í byrjun. Hann
borðar venjulega hádegisverð á skrif-
stofu sinni og eyðir mestu af tímanum
við teikniborðið.
Ui 5,30 fer hann heim, þar sem
íbúðin er full af listaverkum og fær sér
einn drykk og hlustar á tónlist. Hann
lýsir óperusmekk sínum sem „ægilega
lágreistum: Rosenkavalier og Puccini".
Eftir kvöldverð mála gjarnan bæði
hjónin. Hann kallar verk sín „kubistisk".
„Og ég mála ver og ver með hverju
ári“.
Harrison þykir gaman að tala um list
og fagurfræði, en er ávallt ljósir hinir
praktisku raunveruleikar.
Fyrir ekki mjög löngu var hann að
tala um þessa hluti meðan hann var
að vinna í skrifstofu sinni.
„Einn af þessum hlutum varðandi arki-
tektur — og það er það sem er að flest-
um þessara ágætu fræðikenninga — er
það, að þér finnst þetta aldrei vera rétt.
„Til dæmis borgir. Ég elska borgir.
Ég elska þessa borg. Mér finnst hún vera
bezta borg í heimi. Eftir því sem ég
eldist og held meir og meir kyrru fyrir
í henni af því að það verður erfiðara og
erfiðara fyrir mig a'ð komast lun, pá
finnst mér að hún verði meira spennandi
— hafi meir að bjóða.
„Þegar þú nú ert að byggja í stórborg
þá kemstu alltaf að punkti, þar sem þér
verður ljóst, að þú ert ekki frjáls mað-
ur. Þér mundi líka lág þyrping af dreifð-
um húsum. Segjum að þau séu til íbúð-
ar. Þú villt ekki skýjakljúf: hvernig er
hægt að hafa götulíf í himninum? En
samt verður þú að búa á lóð, þar sem
þú veröur að byggja upp í loftið. Hvað
gerir þú þá? Þú verður að byggja —
annars er ekki kostur. í góðri byggingu
nútimans, verðurðu að byrja á hinu vís-
indalega og praktiska, og síðan koma að
því fagurfræðilega.
„Það er erfitt“, andvarpaði hann.
„Mjög erfitt“.
Einr. aðkomumaður spurði hvenær
hann hefði hugsað sér að draga sig í hlé.
„Hvers vegna?“ vildi hann vita, og fór
sfðan að fást við uppdráttinn að nýja
Mall safninu í Albany.
(New York Times).
4. september 1966