Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1966, Blaðsíða 5
Hugsanir í stuttu máli
H. C. Andeisen frá annarri hlið
„mt að var einu sinni gamalt skáld
— svona gott, gamalt skáld“. Þanmg
hljóðar upphafið á aevintýrinu: „Brellni
drengurinn". En enda þótt ritverk hans
séu fimmtán bindi, kannast flestir okk-
ar ekki nema við lítið brot ai því, sem
hann hefur skrifað. Sannast að segja
líklega ekki nema svo sem tíu ævin-
týri, sem pabbi og mamma lásu fyrir
okkur í bernsku okkar, og seinna lásum
við þau sjálf í dönskubókum í barna-
skólanum. í efri bekkjunum kemur,
þótt undarlegt sé, „Andersen" ekki oft
fyrir á stundatöflunni, sem er yfirfull
af öllu öðru, milli himins og jarðar.
Hið indverska skáld, Rabindranath
Tagore, sagði einhvern tíma, er hann
var á ferð í Kaupmannahöfn: „Til
hvers er verið að hafa svona margar
námsgreinar í skólanum? f>ví að það
er ekki þörf á nema einni: H. C. AND-
ERSEN“. Enda þótt hér sé óþarflega
sterk* til or’ða tekið, þá mætti samt
fara fram á, að í sjálfu ættlandi skálds-
Eftir Ernest Philipson
ins hættu menn alltaf að líta á hann
sem „ó-barnalega skáldið barnaherberg-
isins“ — eins og stundum hefur venð
sagt — þar eð hann hefur samið skáld-
sögur, kvæði og ævintýri fyrir full-
orðna, sem eiga erindi við okkur — jafn
vel á þessari öld.
Undir mynd af sjálfum sér hefur And-
ersen skrifað:
„Þegar Andersen er horfinn,
eigum við þó verkin hans“.
J á, sem betur fer! Og úr verkum
hans er hægt að tína hin dásamlegustu
spakmæli — eða hvað við viljum nú
kalla það — sem sýna okkur að hann
hefði getað lagt blö’ðunum til ismeygi-
legar og fyndnar setningar í ríkum
mæli. Úr stóru safni höfum við tínt
H. C. Andersen 1836.
svo mikið, að nægja mundi í heila
síðu (eða kjallaragrein), og heilsum
um leið skáldinu með hans eigin orð-
um úr skáldsögunni „O. T.“: „Þér eruð
threinaste sálarfæða".
„Nú byrjum við. Þegar við erum kom-
in söguna á enda, vitum við meira en
við vitum nú“. (Snædrottningin).
Og svo er bezt að byrja strax á því
veraldlega, sem jafnan hefur verið þýð-
ingarmest í gæðasmjörslandinu okkar:
„Betra er að hafa belgfylli í lifanda
lífi, en að vera til skrauts dauður“.
(Dóttir Leðjukóngsins).
„Ar.nar verður að þræla sér til óbót.a
— hinn liggur á legubekk og fær kalk-
únasteik". (Óli lokbrá).
„Annar sækir hveitibrauð og kringl-
ur til hins, því að aðkomumatur er
gómsætastur". (Holgeir danski).
„Ég get ekki alveg sleppt ketsalan-
um — grautarins vegna“. (Jólasveinn-
inn hjá ketsalanum).
„Vertu ekki bakari, ef hausinn á þér
er úr smjöri“. (Murusóleyin).
Frá matnum er svo rétt að snúa sér
að hinum pólnum, sem öll tilveran snýst
um: Ástina! Og þar getur penni And-
ersens farið á kostum. Fyrstu tilvitnan-
ir eru einskonar brú milli matarins og
ástannnar. Eins og þessi:
„Þessar myndarlegu stúlkur, sem eru
laglegar en kunna samt að búa til mat“.
(Fiðrildið).
„Ástin er ekki sæla lífsins fyrr en
henni kemur vel saman við eldhúsið
og kjallarann". (Skáldi’ð talandi).
„Ástin er eins og skjaldbaka að því
leyti, að menn þekkja hana helzt ekki
nema í eftirlíkingu". (Óli lokbrá).
„í ást er lífið ætíð sætt“. (Úr brúð-
kaupskvæði).
„Þau höfðu afþakkað allt matarkyns,
af því að þau gátu lifað á ástinni einni“.
(Ævir-týrið ÓIi lokbrá).
„Eiginlega er fyrsta ást hverrar stúlku
á einhverjum leikara, en ef enginn leik-
flokkur er á ferðinni í bænum, bein-
ist hún að trúarbragðakennaranum".
(Óli lokbrá).
„Ástin er fegursta tréð í skóginum".
(Veizlan á Kenilworth).
„Ástin er þrá og þráin deyr, þegar
henni er svalað“. (Skáldið talandi).
„Ástin er eins og hvítöl með rúsín-
um i — hún verður að brjótast ut,
annars springur flaskan“. (Óli lokbra).
„Ástin getur gert bezta fólk vitlaust,
til þess eru mörg dæmi“. (Murusól-
eyin)
„Ást, hrein ást, . . . .deyr ekki af pen-
ingum, heldur þrífst hún bara enn bet-
ur! Hún þýtur upp“! (Óli lokbrá).
„Ástin kemur yfir mann eins og
hnerri". (Murusóleyin).
„Ættum við ekki að trúlofast, úr þvi
að við erum hvort sem er 1 sömu skúff-
unni?“ (Elskendurnir).
Rithöfundur af karlkyninu getur síð-
an viðeigandi snúið sér að kvenþjóð-
inni og athugað, hvað Andersen hef-
ur um hana að segja:
„Ég hefi ekki efni á að eiga konu.
Það er alltof dýr ánægja". (Skáldið
talandi).
„Það gera ekki aðrir en bjánar að
vera a’ð hugsa um aðeins eina konu“
(Skáldið talandi).
„Hún hafði bæði ritgáfu og talgáfu,
H. C. Andersen 1845.
(hún hefði vel getað orðið prestur,
eða að minnsta kosti prestskona“. (Jóla-
sveinninn og frúin).
„Hún gat ekki þolað, að vera kölluð
kona. því að vitanlega var hún jóm-
frú“. (Fiðrildið).
„Húr, var uppábúin, því a’ð hún var
í heimsókn“. (O. T.).
„Ég á einskonar systkinabarn, sem
er fiskimannskona og útvegar þremur
mernum blöðum skammaryrði". (Óli
turnvarðarins).
„Það er auðvelt að heyra, að það er
kvenmaður, sem hefur orðið: Það er
einhver hreingerningabragur: Það er
öllu“ (Kofortið xljúgandi).
Og án þess að sýna af sér sérstaka
ckurteisi, geta menn getið sér til, að
eftirfarandi sé einnig beint að kven-
þjóðinni:
„Endurnar skyldu ekki, hvað hann
sagði og svo gáfu þær hver annarri
olnbogaskot og sögðu: „Eigum við ekki
að vera sammála um, að hann sé
heimskur?" (Óli lokbrá).
Og þá erum við komnir að karlkyn-
inu, og auðvitað þarf Andersen líka
að beina að því nokkrum orðum:
„Dálítið meira þarf maður að slá um
sig, svo að það sjáist, að ma’ður sé
karlkyns“; (í Andagarðinum).
„Það mega þó karlmennirnir eiga,
að ÞEIR geta hugsað". (Maðurinn frá
Paradís).
„Hann er of stór og skrítinn, við vierð-
um að þuma að honum“. (Andarung-
inn ljóti).
í framhaldi' af þessum fáu athuga-
semdum um karlkynið, dirfast menn
kannski — og án þessa að gefa bláa blý-
antinum ritstjórans hornauga um leið
— að taka upp nokkrar athugasemdir
um blaðamenn, sem á tímum Ander-
sens voru allir karlkynsverur. Athuga-
semdirnar eru ekki alltaf sem vin-
samlegastar, og eiga auðvitað ekki við
blaðamenn nú á dögum!
„Blaðskrifarinn er ekkert blávatn,
hann er konungur yfir sínu eigin blaði
Fyrir nokkru endurvakti eitt
dagblaðanna tillöguna urn þjóðnýt-
ingu olíujélaganna. Þeir, sem ekki
styðja allsherjar þj óðnýtingar-
stefnu — en mundu samt ekki
mótmœla þessari tillögu, gerðu það
sennilega vegna þess, að þeir teldu
þjónustu olíufélaganna það laka,
að hún goeti varla versnað, jafnvel
þóM ríkið tœki við öllum rekstr-
inum.
Þjóðfélagsbygging okkar er slík,
að ríkisafskipti eru nauðsynleg að
vissu marki í atvinnulífinu. Æski-
legt vœri, að þau afskipti miðuðu
að því að styðja þróun sjálfstœðs
reksturs og stuðla að heilbrigðri
samkeppni fremur en að gera at-
vinnulifið meira eða minna háð
duttlungum opinberra lánastofn-
ana og pólitiskra yfirvalda. Alls
kyns höft og hömlur gera hug-
takið „frjáls samkeppni“ allt of oft
að merkingarlausu orðagjálfri —
og er dæmið um olíufélögin Ijós-
asti vottur þess: Félögin eru bund-
in sameiginlegum innkaupum, háð
ósanngjörnu verðlagseftirliti — og
beinlínis knúin til þess að snúa
saman bökum og koma fram sem
einn aðili. Þau hafa ekki lengur
neitt svigrúm og stjórnin er kom-
in í hendur bankanna. Það er víst
ekkert nýtt.
Stjórnarvöldin geta stundum
gengið einum of langt í björgunar-
aðgerðum sínum. Blástursaðferðin
er ágæt, en það er ekki sama hvern
ra
Big að er far-
ið. Það erlíka
hœgt að blása
sjúklinginn í
hel.
Sumir eru
þeirrar skoð-
unar, að rik-
ið eigi aðeins
að annast
þann rekst-
ur, sem ekki
skilar hagn-
aði. Þetta er misjafnlega sann-
gjarnt gagnvart skattborgaranum
og er þó ekki sama hvað um er
rœtt. En oft gœti hið opinbera sjálf
sagt komizt hjá að taka að sér tap-
rekstur með því að búa þannig um
hnútana, að hœgt væri að láta við-
komandi rekstur bera sig, styðja á
þann hátt við bakið á atvinnulíf-
inu fremur en að setja forstjóra
á forstjóra ofan og fá taprekstrin-
um eitthvert eilífðarform, sem
leiðir af sér endalaust tap.
í þessu sambandi hefur það oft
hvarflað að mér, að á upphafsár-
um flugs hérlendis hafi flugrekstur
inn sennilega ekki þótt vísasti veg-
urinn til auðs. Miðað við margt ann
að hefði það ekki verið óeðlilegt,
að hið opinbera hefði á sínum tíma
séð sig neytt til þess að taka mál-
ið í sínar hendur, taka sér einka-
rétt til flugreksturs — og látið
ríkisflugfélagið gera það, sem eng-
Framhald á bls. 6.
LESRÓK MORGUNBLAÐSINS 5