Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1966, Blaðsíða 7

HagaSagckir'
Ringulreið í upprisunni
Þair Þórður alþm. í Hala vildu
færa kirkjuna frá Háfi, og var sagt
að Þykkbæingar hefðu mjög mótmælt
því, enda hafði þeirra fólk verið jarð-
að þar frá ómunatíð; báru þeir það
helzt fyrir, að bein hinna framliðnu
mundu við það komast á ringulreið,
svo að lítið vit yrði í upprisunni(l).
Fórst það og fyrir.
(Matth. Joch.: Sögukaflar).
KJARNKLJÚFUR
Framhald af bls. 12.
stærðarauka í lífeðlisfræðirannsóknum,
raieindasmásjánna. Þar er straumi af
rafeindum beint að viðfangsefninu á
sama hátt og ljósgeisla. Dreifing raf-
endanna að viðfangsefninu (eins og
dreifing ljóssins við venjulega sjón)
,,gerir myndina."
Þegar rafeindageislinn hefur orku
sem svarar 20 BEV, verður framköllun
myndarinnar mjög flókin. Agnaljós-
molar, sem geta týnt fram agnir með
vissri orku, verða að sveiflast kringum
markið, til að sjá hinar dreifðu agnir
frá ýmsum hliðum. Þrem slíkum vél-
um er komið fyrir í byggingunni.
Hinn tröllaukni agnaljósmælir, sem
vegur 3000 lestir getur tekið agnir upp
í mestu orku 20 BEV, en hann er svo
stór að honum verður aðeins snúið í
lítinn boga. Hinir speglarnir eru minni
og er hægt að snúa þeim í stærri boga.
Endastöð B mun verða notuð við til-
raunir þar sem rafeindageislinn fram-
leiðir hliðstæðar agnir fyrir ýmsar
rannsóknir. T.d. verður geislunum beint
að koparþynnu, seglar munu draga
vissar agnir úr úrganginum og beina
þeim að öðrum skotmörkum (svo sem
tönkum með fljótandi vetni), og gagn-
verkanir munu verða skráðar af vold-
ugum flokkunarvélum (neista-klefum
og bólu-klefum).
NÁTTÚRA EFNISINS.
Þ átttakendur þessa fyrirtækis eru
oft spurðir, hvaða árangurs megi vænta.
Þeir verða að viðurkenna, að þeir vita
það ekki. En þeir benda á, að náttúra
efnisins sé svo mikið undirstöðuatriði
allra vísinda, að dýpri skilningur á
því, geti haft djúptækustu þýðingu.
Uppgötvun kjarnorkunnar er bezta
dæmið. Hin stöðuga spurning um stöðu
þyngdaraflsins í heimi hlutanna er önn-
ur. Ekki svo að skilja, að þessi vél
varpi ljósi á þá hlið málsins. Það verð-
ur kannske leyst á 10 dollara töflu.
En á því er enginn vafi, að hraðallinn
mun opna nýjar leiðir.
Forstöðumaður hans, Dr. Wolfgang
K.H. Pankofsky, hefur sagt: „Oll önn-
ur eðlisfræðivísindi, og sennilega öll
lífsvísindi munu að lokum hvíla á upp-
götvunum í frumstæðri agna eðlisfræði
.......Við höfum ekki ráð að þekkja
ekki hina frumlegustu byggingarteg-
und, sem allt annað hvílir á.
LEIÐRÉTTING
f „Mansöng fyrir rímu“, sem birtist
í siðustu Lesbók, urðu fjórar prent-
villur — og leiðréttast þær hér með:
3. erindi 1. línu:
Orga sum og óþægð núna ekki spara;
5. erindi 1. línu:
Það uppstælir þeirra geð og þrjózku
veldur
14. erindi 1. línu:
Hirting barna ýmsir eftir iðrun taka,
22. erindi 3. línu:
þar af heimskur oft sig stærir.
Sovézkur landbún.abur.
Það er erfitt
að búa í sveit
I hinni marglofuðu sameiningu
bænda og verkamanna, sem bolsje-
visminn lætur mest af, virðist það
alltaf vera bóndinn, sem býr við
skarðan hlut.
Lífið hjá þorpsbóndanum í Sovét-
ríkjunum hefur verið miður ábata-
samt allt frá baráttunni fyrir sam-
yrkjubúunum, laust fyrir 1930, eins
og henni er lýst hjá rithöfundinum
Michail Sjolokov, gegnum hallærin,
hvert af öðru, þegar Stalin merg-
saug sveitirnar til þess að fæða þétt-
byggðu borgarsvæðin, allt til daga
Krjúsjeffs, fyrrum forsætisráðherra,
með öðrum forskriftunum um sveita-
lífið — en hann hélt því fram, að
kenningar Marx og Lenins væru
gróðrinum gagnlegri en þekking
bóndans sjálfs á landinu.
DEYFÐ OG DRUNGI.
]\ ýjasta tölublað af bókmennta
tímaritinu Novoj Mir ber fram nýj-
ar sannanir um drunga þann, sem
yfir sveitalífinu var, og þegar er
viðurkenndur. Þarna er smásaga
eftir litt þekktan höfund, sem segir
með sjúklegum lýsingum nákvæm-
lega frá þrældómnum, vesældarleg-
um ábata í aðra hönd, og ráðríkum
smá-embættismönnum, sem gerðu líf
samyrkjubóndans lítið betra en
þrælavinnu. Lýsingar hans ná yfir
árin 1943 til 1956.
Forustan eftir daga Krúsjeffs
virðist viðurkenna, að ástæðan til
áframhaldandi vesaldóms sovézks
landbúnaðar sé að mestu leyti lífs-
kjör þau, er bændunum standi til
boða. Nýja forustan, Bresznev —
Kosygin, hefur hafið meiriháttar
baráttu fyrir því sem þeir kalla
„að mjókka bilið“ milli lífskjara
borgar og sveitar-.
Þegar talað er um kjör sovézkra
bænda — „sveitamaður" er ekki leng-
ur vinsælt orð — er umræðuefnið ekk
ert smáræði: 46% af sovétþjóðunum,
þ.e. 107.1 milljónir manna eru tald-
ir lifa undir þessum skilyrðum víðs-
vegar um ríkin. Og hver eru svo
þessi skilyrði?
Foringi kommúnistaflokksins í
Azerbajian hefur skýrt frá þorpum
á valdasvæði sínu — 2000 þeirra
með innan við 100 íbúa — þar sem
engir voru skólar, lækningastofur,
hressingarklúbbar, vatnsveita eða
upphitun. A kostrómasvæðinu, sem
er í Rússlandi, tilkynnti flokksem-
bættismaður, að skólabörn yrðu að
ganga 11 — 19 km. i skólann og það
á vondum vegum!
BÖRG GEGN SVEIT.
S veitirnar nota aðeins 2% af
rafmagni því, sem ætlað er til heim-
ilisnota, samkvæmt nýjum tölum. A
síðustu 13 árum keyptu borgarbúar
— á mann — um fjórum sinnum
meiri neyzluvörur en fólk í sveitum.
Hvað snertir þjóðarhaginn í heild
hefur á síðari árum verið þannig
ástatt, að aðrar greinar hafa sogið
til sín 360 milljarða króna
virði frá sveitunum, sér til góða.
Bændabýlin fengu að blæða. Er
kommúnistaþjóðfélag saklaust af
arðráni?
Merki um byrjandi breytingar,
eftir tíma Krúsjeffs, sjást af lýsingu
ungs manns á erfiðleikum móður
sinnar í sambandi við einkablett
hennar á samyrkjubúi í nágrenni
Smolensk.
„Hún varð að selja alla kjúkling-
ana sína, af því að við höfðum
ekkert að éta, og svo neyddist hún
næstum til að selja einu kúna sína,
af því, að henni var bannað að heyja
fyrir hana“. Þetta var á Krjúsjeffs-
árunum.
Og ungi bóndinn hélt áfram: „Jafn
skjótt sem Krúsjeff var farinn frá,
fékk mamma aftur einkablettinn
sinn, og henni var gefið hey, svo að
nú getur hún haft beljuna sína og
auk þess hænur og kjúklinga, fá-
einar gæsir, kindur og nokkur svín“.
Eftir Peter Grose
Á fundi æðstaráðsins í Moskvu
í síðastliðnum mánuði, var rætt um
ráðstafanir til að „mjókka bilið“,
með því að koma á fót „stórfelld-
um þjónustu- og menningarstofn-
unum um sveitirnar“, að því er
Pravda hermdi.
ÞREFÖLD AUKNING.
Húsabyggingar á að þrefalda
á samyrkjubuunum á næstu fimm
árum — en j_fnvel þetta nægir alls
ekki til að bæta úr húsnæðisvand-
ræðunum. Vatnsveitur, almenmngs-
böð, þvóttahús, brauðbúðir og smá-
söluverzlanir eru einnig ráðgerðar,
en jafnvel stórtækustu úrbætur
virðast ekki munu verða nema rétt
í byrjun í samanburði við stærð
verkefnisins. Og forustan hefur
ákveðið aðrar ráðstafanir: sam-
yrkjubændur eiga að fá tryggt mán-
aðarkaup, svo að tekjur þeirra kom-
ist meir í nánd við iðnverkamenn
eða ríkisstarfsmenn.
Ríkisbú eru rekin eins og verk-
smiðjur, sem ríkið á, og starfsmenn-
irnir taldir vera í þjónustu ríkisins
og fá kaup samkvæmt því, en sam-
yrkjubúin eru eldri stofnanir, þar
sem verkamennirnir „eiga“ búið í fé-
lagi og skipta „arðinum", sem ríkið
skammtar þeim, hlutfallslega.
Áður en lágmarkslaunatrygging
kom til sögunnar, 1. júlí, fékk miðl-
ungs-verkamaður á samyrkjubúi 1280
kr. á mánuði, en annar á ríkis-
búi 2400 og algengt kaup í iðnaðinum
var 3680 kr. á mánuði.
Verðlaunagreiðslur fyrir uppskor-
ið korn, sem afhent er innkaupa-
stofnunum ríkisins og fer fram úr
ákveðnu magni, virðist þegar hafa
haft áhrif á bændurna: yfirstand-
andi uppskera hefur verið fram-
kvæmd aí dugnaði — á vestrænan
mælikvarða reiknað — og uppskera
þessa árs virðist ekki í neinni hættu
að skemmast fyrir hroðvirkni við
uppskeruna.
Fjárfesting, sem ætluð er sveitun-
um á fjárlögum, nemur um 22% af
heildarfjárfestingunni næstu fimm
árin. Á undanförnu 7 ára tímabili
fékk landbúnaðurinn aðeins 15% af
heildarf j árf estingunni.
Hættan af skorti slíkrar fjárfest-
ar fyrir landbúnað Sovétríkjanna
hefur lengi legið í augum uppi.
Flokksforingi í Pskov, benti á hana
fyrir heilu ári: tala verkfærra manna
í héraði hans, hafði lækkað úr 200.000
árið 1958 í 110.000 árið 1964. „Með
sama áframhaldi næstu 10 árin,
mundu engir verkfærir menn verða
eftir á samyrkjubúunum", sagði
hann.
En eins og svo margt annað í Sovét-
ríkjum nútímans er þetta vanda-
mál margra kynslóða. Leonid I.
Breszhnev reyndi að hvetja ungu
mennina í Ungkommúnistasamband-
inu (Komsomol), til að afsala sér
þægindum borgarlífsins og fara að
vinna á ökrunum. En til þess að sú
hvatning hans beri árangur, þurfa
að gerast raunverulegar breytingar.
HVATNING TIL DRAUMA.
„E f við ætlumst til að ungur
maður snúi heim til þorpsins síns
eftir að hann sleppur úr gagnfræða-
skólanum, verður að hvetja hann til
að dreyma um að fórna öllu lífi sínu
fyrir þorpið sitt, og það frá blautu
barnsbeini“, sagði einn flokksforingi
í einu héraðinu. Þess vegna er einn
þáttur áætlunarinnar auknir smá-
barnaskólar.
í engu landi hefur þetta vandamál
verið raunverulega leyst. En seint
og um síðir eru Sovétráðamennirn-
ir farnir að viðurkenna erfiðleikana
á því að halda ungu mönnunum
kyrrum 1 sveitinni eftir að þeir hafa
séð Moskvu.
25. september 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7