Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1966, Síða 11

Jóhann Hannesson:
Kg ÞANKARÚNIR o
>AÐ VAR einn af tíraumum alkymistanna að geta sett sam-
an úr efnum lítinii mann homunculus, sem hefði til að bera
mannlegt vit, en engan eigin vilja. „Vísindamaðurinn", sem
setti nann saman, átti að hafa allt ráð hans í hendi sér, en
þ irf'i enga ábyrgð sð bera á honum, með því að peðmenm
þetta vai uppleysanlegt í einstök efni og hlýddi hverri bend-
ingu r.usbónda síns. Þegar tii íslands kom, umbreyttist hom-
uncu'us ; meðaladrauga, er menn kunnu að senda til að taKa
hefndir a fjendum sínum eða búa þeim grand. Bók ein var
rituð á vorri tungu um einn þvílíkan draug, og efumst ver
um að hun eigi sinn líka í víðri veröld.
AlmeVmingur mun kannast betur við a'ðra drauma alkymista,
t.d. guligerðarlistina, sem átti að auka hagvöxtina, og ódáins-
veigarnar. sem áttu að veita mönnum langlifi. Konungar tóx x
alkyimsta i þjónustu sína, þar eð til mikils var að vinna, ef
áform þeirra kæmust í framkvæmd. Margir þreyttust þó a
svindli þeirra og klúðri, en samt kom ýmislegt út úr því annrð
en v:tleysa, því að menn fundu ýmis ný efnasambönd með
þessiim mörgu tilraunum ti: að gera gull. Aðferðir alkymista
teljast íiú óvísindalegar, en markmið þeirra eru í fullu f]on
og hefir sumum þeirra venð náð af raunvísindum. Vélheilar
geta nú unnið sumt, sem homunculus átti að framkvæma,
útvarp og sjónvarp annað Öiinur vandaverk vinna menn
pólitik einræðisríkja, þar sem leikin er sú list að gera menn að
viljalausum tækjum, sem enga ábyrgð þarf á að bera. Þegar
buið er að taka frá mönnum allar andlegar og veraldlegar
eignir er vandinn ekki mikill. í lýðræðinu reynum vér enn
að h-naa í mannréttindin, en hægt og sigandi ber straumurmn
oss út í svipaða hringiðu og finna má í einræðisríkjunum, þoa
menn átti sig ekki nema stöku sinnum.
Tímarit eitt íslenz.tt greindi nýlega frá manni, sem fékk fra
viðskiptaíyrirtæki tólf reikninga fyrir eir.um og sama hlut,
sem amier aðili vai búinn að greiða. Barst manninum reikning-
ur á manuði hverjum unz maðurinn greip til róttækra aðgerða
Mörg onnur dæmi fra Vesturheimi voru einnig nefnd, og matts
rekja xpi'tok þessi til vélheiia í þjónustu fyrirtækja. Þessir nýju
„homui.cuii" rukkuðu viðskiptavini látlaust fyrir gjöld, sem
buið ar að greiða, sbr „Úrval“ júli þ.á. Frá skaðræðisáhrifuhi
þessara reiknivéla á sáiarlíf manna, lánstraust þeirra,
mannoið og andlega heilsu var einnig greint í þessu sambandi.
En til annarra landa þurfum vér ekki að halda, því að vél-
arnar eru þegar farnar að hamast á mönnum vor á meðal ug
beita þá ofríki og rangindum. Unglingur einn fór til útlanda,
gerði upp alla skatta samkvæmt lögum og fékk kvittun, en
nokk.u siðar kemur heim til hans tilkynning um að árangurs-
laost lögtdk hafi ver’ð gert í „búi“ hans. Ekki voru lögráða
menn unglingsins látmr vita. Sams konar atvik eiga sér stað
í sögu skólafólks, sem er að leitast við að læra störf, sem
stóðugur skortur er a mönnum til að vinna: Lögtak hefir
verib gert 1 búi yðar — en enginn reikningur hefir áður borizt
Maður nokkur á tíu börn, en skattaheilinn telur honum að
eins eitt og krefur hann um hálft hundrað þúsund krónur í
umfr imskatt. Þetta má auðvitað fljótlega leiðrétta, hugsa
menr., þar sem börmn eru heil og lifandi. En það er öðru
nær Velai vorar eru undir sama lögmáli hér og í sínu eigin
föðu.-lándi „Vélheilar eru mjög dýrir, . . . . og að stanza þa
til að leíðrétta skexkjur kostar moð fjár“ Að leiðrétta eitt
núll virðist hér ætla að taka vikur eða mánuði og kosta
þúsundir króna, auk oþæginda.
Hvers vegna getur „vélheili" ekki verið réttlátur? Svar.
Hann kann enga sögu, þekkir enga mannúff, skilur engar
kringumstæffur, enga siffi og enga menningu, hefur engio
vilja. en kann affeins að vinna úr því, sem í hann er troðiff.
Og ef mei.nirnir, sem mata hann, eru eins — og það er ein-
kenm tæknikratanna að stefna í þá átt — þá er ekki á góðu
vjn Lppnaflega eru mistökin frá þeim komin, en engin ábyrgð
virðist á þeim hvíla Mistökin fará vaxandi ár frá ári og
verðt meir og meir óþolandi.
A pá a'ð gefa upp alla von? Nei, þéss gerist ekki þörf í
lýðraiðisriki — og þar skilur á milli réttarríkis og lögreglu-
ríkis Fólk í föðurlandi vélheilanna er þegar tekið að rísa upp,
og í Kaliforniuríki var í lög tekið árið sem leið, að það skyldi
teljast til glæpa, ef rangur reikningur væri sendur manni og
ekki Ir-ðréttur þegai í stað, er bent var .á villuna. Hlfðstæðuin
umbótum þarf að koma hér á, og geta inenn það með því að
standa saman. Fyrir ríkisstofnanir er þetta líka ávinningur
þvi að það er illt, et fyrsta ganga þeirra til unglinga, se.n
eiga _ð bera byrðar mannfélagsins í framtíðinni, sýnir au|-
ljósa rangsleitni og yfirgang, þegar þeir eiga sér einskis ills
von. Hlutverk laganna er ekki að búa til glæpamenn, heldur
að standa vörð um réttlætið, en með vélvæðingu skattheimr.u
og sumrar annarrar skrifstofuvinnu hefir þegar verið höggvið
í það svo stórt skarð, að það er sjáanlegt víða um lönd.
A erlendum bókamarkadi
v
Bókmenntir:
Everyman’s Library 1906-1966. —
í ár er „Everyman’s Library"
hin vinsæla og ódýra útgáfa
sextug. Joseph Malaby Dent
stofnaði til þessarar útgáfu 1906
ög gaf út fyrstu fimmtíu bindin
í febrúar það ár á sama ári gaf
hann út til viðbótar 105 bindi.
Þegar hann lézt 1926, höfðu verið
gefin út 762 bindi og salan hafði
þá náð tuttugu milljón eintökum.
Þúsundasta bindið kom út 1956,
þegar útgáfan var fimmtug.
Á þessu ári haír alls verið seld
fimmtíu milljón eintaka og 1957
var bætt við og endurútgefin um
tvö hundruð bmdi. Tilgangur
Dents með þessari útgáfustarf-
semi var að veita almenningi
möguleika til þess að eignast
ódýrar en vandaðar útgáfur.
flestra merkan rita eldri og
yngri. Fyrstu árm var verð bind-
anna einn shillmgur. Frá 1918
var verðið tven shillingar og
hélzt svo næstu tuttugu árin. Nú
er verð bókanna frá átta upp í
átján shillinga. Útgefandinn náði
tilgangi sínum, eftirspurnin eftir
þessurn ódýru en vönduðu útgáf-
um jókst ár frá ári og salan var
langt ■ í frá einskorðuð við Bret-
landseyjar.
í tilefni afmælisins hafa verið
gefin út sjö rit, fjögur rit í end-
urútgáfu og sex rit endurgefin
í stærra broti og er ætlunin að
framvegis verði allar bækur út-
gáfunnar gefnar út í átta blaða
broti. Höfundarnir, sem rit hafa
verið gefin út eftir í þessari út-
gáfu eru um fimm hundruð. Val-
in hafa veríð nt, sem almennt
eru álitin merkust og þýðingar-
mest. Grísku og rómversku
klassíkerarnir eru hér í vönduð-
um útgáfum, Grettis saga, Lax-
dæla, Njála og Heimskringla
hafa verið gefnai út í vönduðum
þýðingum og flestallir fremstu
höfundar bæði enskir og annarra
þjóða.
Everyman hefur gefið út al-
fræðiorðabók, fyrsta útgáfa henn-
ar kom út 1918-14 og á næsta
ári er væntanleg fimmta útgáfa
þessa rits, Everyman’s Encyclo-
paedia, í 12 bmdum. Þessi al-
fræðiorðabók inniheldur um 40
þúsund greinar og henni fylgja
tæplega 4 þúsund myndir. Þetta
rit er einkar handhægt og ódýrt,
en talið með vandaðri alfræði-
orðabókum. Aðaláherzlan er lögð
á vandað efni, band er sterkt en
án alls íburðai Auk þessarar
bókar hefur útgáfan látið ýmis
önnur uppsláttarrit frá sér fara.
Everyman hefur einnig gefið út
vasabrotsútgáfu. út hafa komið
um hundrað bindi og eitt þeirra
The Reader’s Guide to the
worlds greatest books er nú gef-
in út í nýrri útgáfu, í tilefni aí-
mælisins. Þessi leiðarvísir er
settur saman af A. J. Hoppé og
er nokkurskonar lykill að Every-
man’s Library. Hér eru taldir
upp allir höfundar og öll rit út-
gáfunnar í stafrófsröð. Einnig
þeir, sem eiga hlut að bókum
eða rita formála fyrir bókunum,
einnig útgefendur og þýðendur.
Getið er fæðingar og dánarárs
hvers höfundar og aðalinntaks
hvers rits. Þetta er mjög þörf
bók fyrir þá, sem eitthvað lesa
og ágætt dæmi um vandaða og
ýtarlega skrásetningu. Bókin kost
ar sex shillinga.
An Everyman Anthology of
excerpts grave and gay from
Evéryman’s Library to celebrate
its Diamond Jubilee MCMLXVI.
Introduced by J. B. Priestley.
Everyman’s Library No. 663.
1966. 15/-.
Þetta er annað rit, sem er gefið
út í tilefni afmælisins. Priestley
ritar skemmtilegan formála og
síðan eru teknir kaflar úr hinum
margvíslegustu ritum, sem gefin
hafa verið út af Everyman. Hver
kafli er heild í sjálfu sér og efnið
er mjög fjölskrúðugt. Þetta er
ágæt bók til þess að blaða í og
lesa í rúminu.
Collected Poems 1934-1952. Dyl-
an Thbmas. Everyman’s Library
No. 581. 1966. 15/-.
Þetta er fyrsta útgáfa ljóða
Dylans Thomas í Everyman.
Lengi vel var höfundur mjög
umdeildur en er nú viðurkennd-
ur, sem eitt mesta ljóðskáld
Breta á þessan öld. Hann varð
fyrir áhrifum af ljóðum Hopkins
og ljóð hans eru fyllt táknum og
táknmáli úr biblíunni og ritum
Freuds. Hann yrkir um lífið,
gróskuna og dauðann. Ljóðræn-
an er eitt helzta einkenni hans.
Fyrsta bók hans kom út 1934 og
safn ljóða hans 1953, sama árið
og hann lézt í New York. Hann
lifði alla tíð stormasömu lífi og
blaðurskjóður gerðu sér góm-
sæta rétti úr einkalífi hans.
25. september 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H