Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1966, Qupperneq 14

ham svo orð: „Mér þykir vænt um
„Cakes and Aíe“, vegna þess að á síð-
um þessarar bókar lifir enn konan með
bjarta brosið, sem var fyrirmynd min
að Rosie Driffield“.)
Hann segir frá því með innileik, sem
snertir mig djúpt, hvernig hann kynntist
þessari konu (rétt nafn hennar er Nan),
hvernig hann komst 1 fyrsta sinn í kynni
við ástina, hvernig hann var þess full-
viss, og hún reyndar líka. að þetta væri
ástríðufuni, sem hlyti að brenna sjálf-
an sig til ösku á nokkrum vikum. í
þess stað stóð þetta samband þeirra í
átta ár samfleytt. Þá, — rifrildi og erf-
iðleikar og óákveðni, hvað viðveik
hjónabandi. Hún fer burtu og segir hon-
um ekki, hvert hún fari Að nokkrum
tíma liðnum hefur hann örvæntingar-
fulla leit að henni og rekur slóð hennar
tii Bandaríkjanna, til Chicago. Nú hef-
ur hann undirbúið allt, keypt hring, og
hann kemur til Chicago, finnur hana og
ber upp bónorðið. Hún vísar honum á
bug. Hann er furðu lostinn, trúir varla
sinum eigin eyrum. Hann heldur, að
þetta sé spaug, einhvers konar stríðnis-
leikur hjá henni.
Hún segir einfaldlega: — Ég get ekki
gifzt þér.
— Af hverju ekki? spyr hann. —
Ertu þegar gift?
— Nei, svarar hún, — það er ég ekki.
— Elskarðu einhvern annan?
— Nei.
— Elskarðu mig?
— Já. Af öllu hjarta mínu.
— Trúirðu því, að ég elski þig?
— Já.
— En af hverju þá?
— Ég get ekki gifzt þér.
Hann segir, að rökfærsla læknisins
hafi strax sett dæmið upp í huga hans
og fundið lausn á því, sérstaklega þar
sem hann vissi, að Chicago var hrjúf og
hörkuleg borg og hafði sjálfsagt ekki
góð áhrif á sálarlíf þeirra, sem hana
gistu.
Hann spyr hana í fullri einlægni: —
Ertu sjúk?
— Nei, svarar hún, — alls ekki.
— Viltu hugsa um þetta, endurskoða
afstöðu þína, ef það gæti breytt ein-
hverju?
— Ég get það ekki, segir hún þrá-
kelknislega.
Leyndardómurin óskiljanlegi gerir
hann óþolinmóðan og argan. Hann
hrópar að henni. Þau lenda i rifrildi.
Það gagnaði ekkert. Þau skildu.
Hann segir, að mörgum árum siðar
hafi hún sagt sér, að það, sem hafi
gerzt, hafi verið það, að loksins þegar
að þvi kom, að hann bað hennar, hafi
hún verið orðin barnshafandi af völd-
um annars manns. Óskáldlegt og slysa-
legt. En þannig var það.
Ég held, að ég hafi aldrei séð tár í
augum Maughams fyrr en í kvöld. En
þegar hann lýkur sögu sinni, eru augu
hans tárvot.
— Hún eignaðist aldrei barnið, segir
hann dauflega. — Hún missti fóstrið. En
okkar stund var glötuð. Já. Það eru
aðeins tvö eða þrjú ár síðan hún dó.
Eftir langa þögn segir hann: — Mér
verður oft hugsað til þess, hverja stefnu
líf mitt hefði tekið, hefði þessi örlaga-
r’ka staðreynd ekki komið til, einmitt á
þessum tíma.
*
Nizza, í júní 1958.
Hann segir: Ég átti nágranna í St.
Jean-Cap Ferrat, sem var að veslast
upp úr alls kyns kröm og eymd. Ég
gæti sagt þér, hvað hann heitir, en ég
ætla ekki að gera það. Þá munt brátt
sjá hvers vegna. Hann var orðinn gam-
alJ maður, nákvæmlega jafngamall mér,
og hann átti fremur unga konu. Hún gat
ekki á heilli sér tekið, henni fannst
það svo hræðilega ömurlegt að horfa
upp á lífsþrótt hans fjara út, smám
saman. Alls konar læknar komu til
hans og hver fyrir sig kom með nýja
sjúkdómsgreiningu, en þegar ég kom til
hans til að heilsa upp á hann, sá ég
ljóslega, að það sem þjáði vesalinginn,
var einfaldlega elli. Þar sem ég átti
það sameiginlegt með honum að vera
haldinn þessum sama sjúkdómi, vissi
ég allt um hann, einkenni hans og
hvernig þau lýstu sér. Ég ráðlagði
honum eindregið að fara til sjúkrahúss
dr. Niehans, eins og ég hef sjálfur gert.
Hann gerði þetta ekki strax, en þegar
allt annað virtist hafa brugðizt, fór kon-
an hans unga með hann þangað. Þú
ræður, hvort þú trúir því eða ekki, en
eftir mánuð var hann kominn á fætur.
frískur og sprækur. Hann sendi mér
fallega gjöf sem þakklætisvott, en unga
konan hans hefur aldrei talað við mig
síðan.
•k
London, í desember 1954.
H ann horfir á mig og segir
—Magi.
— Magi?
— Þetta eina orð hafði næstum hindr-
að útgáfu fyrstu skáldsögu minnar „Liza
oí Lambeth", og — hver veit? — hindr-
ur. á þessum tíma ævi minnar hefði get-
að dregið svo úr mér kjarkinn, að ég
hefði haldið mig við læknisstarfið upp
frá því.
Ef sú hefði orðið raunin á, gætir þú nú
hringt til mín, ef þú þyrftir á læknis-
hjálp að halda, ef þú þá gerðir það.
— Segðu mér frá „maga“, flýtti ég
mér að segja.
— Eftir því sem ég bezt veit. hafði
orðið aldrei verið notað í hefluðum,
brezkum skáldskap, a.m.k. ekki eins og
eg notaði það. Og útgefendur mínir, T.
Fisher Unwin, voru fremur íhaldssamir.
Sumir forráðamenn útgáfunnar voru
hatramir á móti því að prenta slíka sögu
sem mína. Aðrir voru því hlynntir. Um
síðir tókst þó samkomulag. Þeir gæfu
hana út, en i dvergvöxnu upplagi. Ég
man ekki nákvæmlega fjöldann, en það
voru áreiðanlega ekki nema nokkur
hundruð eintök. Safnarar segja mér, að
nú megi heita ókleift að ná í þau.
Á síðustu stundu var mér skipað að
strika út orðið „magi“. þó að handritið
væri þá þegar komið í próförk, — svo
að þegar bókin kom út, var það ekki
með.
__ Hvaða orð léztu koma í staðinn?
— Ég man það ekki. En um þrjátíu
árum síðar, þegar Unwin gaf söguna út
á ný, hafði ég stórkostlega ánægju af
því að strika út staðgengilinn, hvað sem
það nú var, og skrifa — ég man með
sérstaklega stórum stöfum — orðið magi.
Ég naut þess innilega að hafa orðið
lífseigari en .... bjánaháttur þessarar
ritskoðunar.
NJÓSNARI
Framhald ai bls. 4.
en lögreglan kom auga á hann. í marz-
mánuði 1962, flúði hann svo með betra
arangri, og komst til Vestur-Berlinar.
Hans Otto þráði unnustuna sína og
var orðinn örvæntingarfullur út af þess
ari dvöl sinni austantjalds, og einkum
leið honum illa, eftir að Mannfred hafði
tekizt að komast undan.
Varð að ráðast njósnari
Hann gerði aðra flóttatilraun, en
það fór eins og í fyrra skiptið að hann
var gripinn af lögreglunni. En í stað
þess að vera dreginn fyrir alþýðudóm-
stól, var hann nú fluttur til SSD. í lít-
illi skrifstofu í Normannenstrasse 22,
þar sem aðalstöðvar SSD voru, fékk
hann að vita, að í þetta sinn fengi hann
margra ára íangelsi. En honum var bent
á, að hann gæti með einu móti sloppið
við það: Með því að ráðast til njosna-
starfsemi fyrir kommúnista.
Eftir nokkurra daga dvöl í fanga-
klefanum, tjáði Hans Otto sig reiðu-
búinn til að gerast njósnari, og unair-
ritaði yfirlýsingu þess efnis. Hann fékk
leyninúmerið sitt og njósnanafn hans
var „Robert Kramer". Síðan var honum
tilkynnt fyrsta verkefnið: Hann átti
að ráða unnustuna sína, Antje, sem
njósnara! En hann átti einskis annars
úrkosta — hann var neyddur til þess
arna, og varð að gera tilraun til þess
að koma þessu í kring. SSD útvegaði
Antje heimsóknarleyfi, og hún kom,
glöð og ánægð, frá Vestur-Berlín. Hans
Otto sagði henni þegar, að hann hefði
neyðzt til að láta sig og bað hana að
gera slíkt hið sama. Hún svaraði því
hiklaust játandi. Líklega hefur hún
gert sér ljóst, að unnusti hennar átti
sér ekki annars úrkosta. Hún undir-
ritaði samdægurs njósnarabréf sitt og
fékk njósnaranafmð „Helge Schmidt".
Antje fékk skipun um að koma sér
inn i stúdentahópa í Vestur-Berlín, og
komast að því hvaða samtök það væru
sem helzt stæðu fyrir flóttatilraunum,
meðal stúdenta þar. Hans Otto átti að
hefja nám sitt aftur við háskólann
í Austur-Þýzkalandi, og njósna um
r.ámsfélaga sína, til þess að eyða þess-
um flóttamannasamtökum.
Þannig gerðist fallega
Antie njósnari
Æ ntje, sem var bæði ung og falleg
gerðist brátr afar vinsæl meðal stúdent-
anna í Vestur-Berlín. f ramkoma henn-
ar var blátt áfram og afstaða hennar
til kommúnista einbeitt, svo að brátt
eignaðist hún trúnað margra félaganna.
Hún játaði, að hún þekkti tilteknar per-
sónur, sem gætu útvegað henni falsað
vegabréf til sovezka hernamssvæðisins
og gaf í skyn, aö þetta gæti komið að
gagni við að hjáloa austur-þýzkum stúd
entum til að flýja vestur
Það leið ekki á löngu áður en heill
hópur stúdenta sneri sér til hennar
með beiðni um að bjarga frá Austur-
Berlín fimm stúdentum sem þar væru
og ættu bágt. Menn óttuðust, að þessir
fimm stúdentar gætu orðið handtekn-
ir, hvenær sem vera vildi.
Vitanlega tókst Antje á hendur að
kippa þessu í lag. Sama dag fór hún
austurfyrir og hitti umbjóðendur sína
í óryggislögreglunni Þeii útveguðu
henni nafnlaus eyðublöð með öllum
nauðsynlegum kommúnistastimplum á.
Stúdentahópurinn fyrir vestan varð
hrifinn og grunaði ekki neitt. Fimm
vegabréf voru útfyllt með réttum nöfn-
um og dagsetningum fyrir flóttamenn-
ina fimm, og Antje fór aftur austur fyr-
ir múrinn til að sækja þá. Allt var
þetta áður aftalað við SSD. Hún hitti
flóttamennina fimrn á fyrirfram ákveðn
um stöðum og fór með þá til eftirlits-
stöðvarinnar við múrinn. En þar hafði
næstum illa farið. Einn skyldurækinn
alþýðu-lögreglumaður fékk grun og
ætlaði að stöðva flóltamennina, en
SSD-foringjarnir, sem höfðu auga með
öllu ferðalaginu, gripu óðar fram í, án
þess að flóttamennina grunaði neitt,
að þeir væru neitt tortryggilegir. Þeir
komust allir heilu og höldnu til Vest-
ur-Berlínar. Antje hafði lokið verkefni
sínu með sóma. Það var lífsnauðsyn
fyrir njósnarayfirmann bak við járn-
tjaldið, að traustið á Antje yrði svo
óflugt í Vestur-Berlín, að henni yrði
trúað fyrir sem allra flestum leyndar-
málum samtakanna.
Þegar samtökin í '/estur-Berlín höfðu
tekið flóttamennina að sér til fullnustu
var Antje heiðruð sem hetja af náms-
félögum sínum. Hún hafði sýnt það
svart á hvítu, að hún gat hjálpað flótta-
mönnum örugglega vestur fyrir járn-
tjaldið. Hafj nokkur áður efazt um að
henni væri að treysta, var sá efi að
minnsta kosti horfinn nú.
Eftir skamman tíma þekkti hún flótta
mannasamtökin beggja megin út í æs-
ar.
Tíu andkommúnistar
handteknir
S kömmu síðar fékk Antje skipun
um að fara yfir til Austur-Berlínar m.ð
leynilegar nafnaskrár, sem skyldi af-
nenda tíu mönnurn í Austur-Berlín.
Þarna var um aö ræða tíu and-
kommúnista, sem voru trúnaðar-
menn austantjalds. Þeir höfðu fengið
ooð, eftir einhverjum leynigötum um
að hitta Antje í Austur-Berlín, og stað-
irnir þar sem þeir skyldu hitta hana
voru nákvæmlega tilteknir.
Antje fór enn austur, eins og í er-
indum vina hennar sem treystu henni
til fullnustu. í blaðaknæpunni við Fri-
edrichstrasse-járnbrautarstöðina í Aust
ur-Berlín, biðu njósnayfirmenn henn-
ar. Fyrst sagði hún þeim, hvert erindi
hennar væri í þetta sinn og fékk skip-
un um að fara tafarlaust á mótsstað-
ina og afhenda skrárnar, sem hún hafði
meðferðis. Það var engin tími til að
opna umslögin og ljósmynda skrárnar,
en njósnayfirmennirnir kölluðu til sín
sérfræðinga, sem skyldu elta Antje á
hvern stað, og var send skipun gegnum
talstöðvar að handtaka hvern mann,
sem tæki við bréfi hjá henni. Antje
fékk skipun um að tala sem allra
minnst við þá, sem hún hitti heldur
aíhenda umslagið jafnskjótt sem þeir
segðu kenniorðið og halda síðan áfram.
Hún mátti heldur ekki líta um öxl á
eftir þeim, sem hún hafði afhent bréf.
En Antje vissi mætavel, hvað gerast
myndi, er hún hefði snúið baki við
þessum mönnum, er hún hafði haft
samband við. Hún vissi, að þeir yrðu
tafarlaust handteknir, og þar með væri
allt þetta andkommúniska samband
uppleyst.
Antje komst auðvitað heil á húfi aft-
ur til Vestur-BerÞna,, hitti þar samcond
sín og tilkynnti þeim, að erindið austur-
fyrir hefði verið af hendi leyst. Ekkert
e.inasta svipbrigði varð til þess að koma
upp um hana. Vinirnir voru hreyknir
af henni.
Jafnvel er það fréttist eftir einhverj-
um leynilegum leiðum, nokkru síðar,
að flestir þeirra, sem Antje hafði hitt
og afhent hinar leynilegu skrár, væru
komnir í fangelsi, grunaði engan, að
Anije væri um að kenna.
Hans Otto fyrir sitt leyti fram-
kvæmdi hlutverk sitt austantjalds þann
ig, að yfirboðarar hans voru ánægðir
með hann. Hann hafði gefið skýrslur
um hugarfar manna og varað við þÁm,
sem höfðu flóttafyrirætlanir í huga.
SSD-foringjunum fannst nú, að Kans
Otto og Antje hefðu til þess unnið að
fá að búa saman vestantjalds, og hix-
uðu því ekki við að koma í kring
„flótta“ fyrir Hans Otto. Antje var
kölluð austurfyrir til þess að undirbúa
ílóttann. Hún stakk upp á því, að Hans
Otto skyldi einhverntíma síðla nætur
þjóta yfir múrinn. Vitanlega mundi a,-
þýðulögreglan sjá hann og skjóta á
hann, en hún skyi.di fá fynríram skipan
ir um að skjóta upp í loft. —
SSD samþykkti ekki þessa ráða-
gerð. Niósnaforingjarnii voru sannfærð-
ir um, að lögreglan vestan megin munai
ekki láta gabbast. Alþýðulögregian
hafði skotið marga menn við múrinn,
að lögreglan vestan megin mundi vita
hvað á sevði væri, ef einhver slyppi
yfir múrinn nú, án þess að verða skot-
inn. Nei, Hans Otto varð að komast
burt á sama hátt og fimmmenningarn-
ii forðum, sem Antje hafði hjálpað, rétt
eftir að hún var ráðin. Þetta varð ur,
og 13. apríl „flúði“ Hans Otto til Vest-
ur-Berlínar.
Þegar hann kom í flóttamannabúð-
irnar, hafði hann söguna sína tilbúna,
og amerisku foringjarnir gleyptu hana
hráa, að því er virtist, í fyrstu yíir-
heyrslu. Um kvöldið trúði Hans Otto
Antje fyrir því, að foringjarnir hefðu
verið nokkuð lengi að yfirheyra hann.
Hans Otto hafði rétt fyrir sér í þess-
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
,25. september 1966