Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1966, Blaðsíða 1

V
Ilögum siðmenntaðra þjóða
íru ákvæði um ábyrgð full-
orðinna á börnum og unglingum og
um þá ábyrgð, sem unglingar með
vaxandi þroska eiga að bera á sjálf-
um sér. Þar er kveðið á um forræði
foreldra yfir bömum og unglingum
og þá á byrgð, sem foreldrar bera á
barni sínu og verknaði þess. Þá er
í öðru lagi sérstaklega kveðið á um
ábyrgð, sem ungmenni frá tilteknu
aldursmarki beri á sjálfum sér og
gerðum sínum. Samkvæmt íslenzk-
um lögum eru ungmenni sakhæf 15
ára gömul, en ofan við þetta mark
metur dómsvaldið þó ungan aldur
til málsbóta og beitir því niðurfalli
sakar biðdómum og öðrum vægari
viðurlögum fremur við unga lög-
brjóta en hina, sem eldri eru. Þessi
tillitssemi gagnvart bernsku og ungl
ingsaldri er ætíð rökstudd með því,
að langt fram eftir unglingsaldri
hafi einstaklingurinn ekki öðlazt
þann þroska, sem nauðsynlegur sé
til þess að hann megi teljast ábyrgur
gerða sinna. Þannig er það almennt
viðurkennt í löggjöf og réttarfari
siðmenntaðra þjóða, að unglingar
geti ekki talizt fullfærir til að bera
ábyrgð gerða sinna, en það þýðir
aítur viðurkenningu á því, að ungl-
ingur þarfnist forsjár, uppeldis og
handleiðslu hinna fullorðnu. Sam-
kvæmt því ber foreldrum og öðrum
forráðamönnum unglinga réttur og
skylda til að halda unglingum undir
stjóm og aga, þangað til þeir mega
kallast fullþroska og ábyrgir gerða
sinna.
Á þessum grundvallarskilningi hvíldi
fslenzk uppeldisvenja um aldir. Langt
íram eftir unglingsaldri var ungmennið
undir óskoraðri umsjá foreldra sinna,
bjó að vísu við meira frjálsræði en
ungt barn, en varð eigi að síður að lúta
vilja foreldra sinna, hvar sem í odda
skarst. Að sjálfsögðu gat þessi uppeldis-
á að brjótast sem fyrst undan myndug-
leika foreldra sinna. Almennt stóð þó
sú venja óhögguð, að ungmennið var
undir stjórn foreldra heimilisins og því
fjárhagslega háð fram undir fullþroska-
aldur.
I þeirri snöggu byltingu, sem orðið
hefir í atvinnulífi og efnahag þjóðar-
innar á tveimur áratugum, hefir þessi
uppeldishefð raskazt verulega. Að ytra
formi helzt hún þó að því er snertir
ungmenni á barnsaldri. Fram að 12—13
ára aldri lúta börn yfirleitt stjórn for-
eldra sinna, viðurkenna myndugleik
þeirra, láta þau t. d. ráða fyrir námi
sínu og verða að sækja um leyfi þeirra
og peninga til skemmtana. Ef við slepp-
um útigangi og eftirlitsleysi barna x
Fyrri grein
stærri bæjum, sem stafar af ókunnleik
dreifbýlisfólks af hættum borgargöt-
unnar og veldur tíðum slysum á börn-
um, þá má segja að uppeldi ungra barna
sé ekki lakara hér á landi en með öðr-
um menningarþjóðum. En uppeldi ungl-
inga hefir mikill þorri íslenzkra foreldra
misst úr höndum sér, svo að þess finn-
ast truðla nokkur dæmi með siðmennt-
aðri þjóð, sem ræður yfir skipulegu
fræðslukerfi, að þvílíkt los, ringlureið
og erfiðleikar séu á uppeldi unglinga.
Þessa fullyrðingu mun ég nú rök-
styðja með nokkrum orðum og benda
jafnframt á ýmsar ástæður fyrir erfið-
leikunum.
Það er framar öllu atvinnubyltingin
og stórauknir tekjumöguleikar unglinga,
sem hafa raskað hinni fornu uppeldis-
hefð. Unglingur, sem enn sækir skóla
og hefir ekki lokið lögboðnu undir-
stöðunámi, getur nokkurn hluta árs
unnið fyrir kaupi, sem slagar hátt upp
í kaup heimilisíöðurins og fer jafnvel
fram úr því, ef heppnin leggst á þá sveif
Langt sumarleyfi skólanna og árstíða-
bundin eftirspurn eftir vinnuafli veldur
þessu. Ástandið er sérstakt fyrir okkar
þjóð og elur æ meira á þeim hugsunar-
Æskan og ábyrgð vor
Eftir dr. Matthias
Jónasson
háttur leitt til mistaka og erfiðleika.
Foreldrar gátu freistazt til að sveigja
unglinginn til jafn skilyrðislausrar hlýð-
T)i og hann hafði sýnt á barnsaldri, eða
Sjáifræðisfuilui' unglingur gat lagt kapp
hætti, að skólaæskan sé eins 'konar vara-
lið, sem eigi að vera tiltækt, ef mikill
afli berst að, svo að bjarga þurfi hon-
um undan skemmdum. Smám saman
færist þetta í aukana, þangað til vinna
unglinga takmarkast ekki lengur við
sumarleyfið, heldur flæðir óstöðvandi
inn í öll skólaleyfi og heimtar jafnvel
nemendur beint úr kennslu á aðgerðar-
plan fiskvinnslustöðvarinnar.
essi atvinna veitir unglingum
fjárráð, sem þeir hagnýta á mjög mis-
munandi hátt. Mörgum hagsýnum, efna-
litlum unglingi hefir hún orðið ómetan-
legur styrkur í námi, en hinir eru líka
ófáir, sem vegna auðfenginna peninga
og þeirra nautna og skemmtana, sem
hægt er að veita sér fyrir þá, hafa
rnisst áhuga á námi og hætt því í
miðjum klíðum. Slíkt er ósköp mann-
legt og auðskilið. Óreyndum unglingi
vex hæglega i augum uppgrip góðrar
vertíðar á síldarplani, bát eða í hrað-
frystistöð. Nám aftur á móti virðist hon-
um sem kauplaust strit, í bezta tilviki
innborgað sparifé, sem ekki fæst endur-
greitt fyrr en einhvern tíma í langri
framtíð. Hér sýnist því ólíku saman
að jafna, og í reynd fellur margur ungl-
ingur fyrir freistingu auðfenginna tekna
og slær þess vegna slöku við nám og
hvers konar undirbúning að framtíðar-
starfi.
Foreldrar taka ólíka afstöðu til þess-
arar atvinnuákefðar unglingsins. Marg-
ir hafa litla trú á gildi skólamenntunar
og þykir því ekki tilvinnandi, að ungl-
Framhald ó bls. 10.