Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1966, Blaðsíða 11

IST wjf Jóhann Hannesson: /
im ÞANKARÚNIR
„Hún er svo mikill friðarvinur að engin manneskja í söfn-
uðinum er jafn herská“. Á þessa leið mælti góður kunningi
vor, biskup í anglíkönsku kirkjunni, við tedrykkju dag einn
fyrir síðasta stórstríð. Biskupinn var ekki að baktala sókn-
arbarn sitt, því að „hún“ stóð þar hjá og hlýddi á orð hans
með sætsúru, tvíræðu brosi, enda hafði hún mætur á biskupi
og fékk strax tækifæri til að tala máli hugsjóna sinna — svo
að hér var nánast um frekari kynningu að ræða. Hér voru
vissulega ógleymanlegar persónur. Biskupinn sagði síðar að
allir skólabræ'ður hans í collegíi einu í Oxford, utan tveir,
hefðu verið drepnir í fyrri heimsstyrjöldinni, svo hann vissi
vel hvað stríð var.
Friðarvinur er fagurt orð, enda segir i fjallræðu Jesú að
friðargjörendur (EIREENOPOIOI) séu sælir, því að þeir muni
Guðs börn kallaðir verða. Rennum augum yfir nafnalista
persóna og stofnana, er hlotið hafa friðarverðlaun Nóbels eftir
síðasta stórstríð, og vér munum finna Guðs börn af ýmsum
þjóðum og kynflokkum og hafa ástæðu til að fagna. Og
miklu fleiri eru þeir kunnu og ókunnu friðarvinir, sem engin
verðlaun fá, en í leyndum biðja og iðja, vona og vinna til að
upp megi renna bjartur og fagur friðardagur yfir milljónir
mannkynsins. Þótt oft fari of hægt, þá er árangurinn samt
stórkostlegur ef litið er á sögulegt samhengi aldanna. Miðað
við Sturlungaöld höfum vér, fáir og smáir, tekið talsverðum
framförum í friðarhyggju, og sama á við um ýmsa frændur
vora hverra forfeður höfðu mannvíg að daglegu brauði. Inn-
anlands ófriður er víða alveg úr sögunni, og það er ekki lítið
fagnaðarefni. Hins vegar búa sum þjóðfélög við innlenda eða
erlenda kúgun, sem jafngildir varanlegu stríðsástandi. Einn-
ig er það trúaratriði í sumum hugsjónakerfum að óbeint
stríðsástand, stéttastríð eða einræði eins flokks eða einnar
stéttar yfir öllum öðrum sé lífsnauðsyn, og að friðurinn sé
fólginn í harðstjórn réttra harðstjóra. Þá er aðeins um falsfrið
að ræða, því að kúgunin veldur látlausu striði inni í mönnun-
um sjálfum, bæði í kúgurunum sjálfum og í þeim, sem kúg-
unar „nióta“. En hugsjón lýðræðisins er maður með manni og
stétt með stétt í stöðugri sókn til betra lífs.
Friðarstarfið í veröldinni væri miklu lengra komið ef ekki
hefði komið til lífsiygin i fari sumra þjirra, sem kalla sig
friðarvini. Þetta á ekki sízt við um suma rithöfunda. Oft er
auðvelt að sjá gegnum falsfriðarhjúpinn — eins og biskupinn
sá í gegnum hann og lýsti í einum leiftursnöggum brandara.
G. B. Shaw var svo friðsamur að hann át ýurtafæði, en í verki
sínu, „On the Rocks“, tekur hann að sér að verja rétt ein-
ræðisherra til að útrýma óæskilegum mönnum. Fyrri hluti
forspjallsins að verkinu er helgaður þeirri íþrótt að afneita
helgi mannlífsins, en síðari hlutinn helgaður vörn fyrir
gagnrýnina, sem í hans augum er heilög, þegar hún kemur frá
réttum rithöfundum. Ef menn eru haldnir „incorrigible social
incompatibilitiy" það er „óleiðréttanlegri félagslegri ósam-
ræhiishneigð“, þá hefir sú rétta gerð af harðstjórum fulla
heimild til að útrýma þeim (Sjá Current Problems, 31. bindi,
bls. 78). Til sæmdar G. B. Shaw ber að geta þess að hann vildi
ekki taka upp mannát — kaus sjálfur jurtafæðu — en minni
sæmd var að því að hann fagnaði tíðindum af útrýmingu
rússneskra bænda og margra annarra saklausra manna. Hann
sló því föstu að starfsmenn Stalíns væru verkfæri í þjónustu
„Creative evolution“ með því að útrýma óbetranlegum mönn-
um, sem voru meindýrum líkir.
Hugsun sumra falsfriðarhöfunda getur snúizt upp í sjúk-
legt undirlægjuhatur á eigin þjóð og menningu, upp í von um
að „oss verði tortímt“. Friðarhugsun þeirra íklæðist vígbún-
aði óvina þeirra eigin þjóðar. Svik, njósnir og hugsjónafals
er heimilt í þessari „epífanisku“ baráttu. Eðlilegt væri að
reyna að draga úr ofsa vorra manna og vinna þannig að
friði, en það gerir ekki sá epifanski höfundur, heldur vill
hann magna ofbeldi annarra í von um að þeir tortími oss.
Þannig getur friðarvinurinn orðið herskáasta persónan í söfn-
uðinum. Ilann espar upp ósanngjarna menn og herskáa, en
verður til athlægis í augum sanngjarnra manna og skaðar
málstað friðarins, því að sá málstaður þarfnast umfram allt
raunsærrar hugsunar, skilnings á högum annarra manna, á lög-
málum lífsins, og velvildar í garð allra, einnig þessara furðu-
legu fífla.
Maður með manni, stétt með stétt, þjóð með þjóð, kynflokk-
ur með kynflokki, það er ekki aðeins hugsjón mannúðar og
lýðræðis, heldur einnig ástand, sem menn verða að sætta
sig við ef þeir vilja Guðs ríki erfa, eins og oss er opinberað
það. Því menn af öllum ilýðum og þjóðum, kynkvíslum og tung-
um munu byggja hina himnesku Jerúsalem. En stríð allra
gegn öllum er ástand skrælingja og óhæft bæði þessa heims
og annars. Þess vegna ber oss að elska friðinn og efla hann
þá stuttu stund, sem vér ferðumst á jörðinni.
A erlendum bókamarkaði
Saga
The Doctor and His Enemy.
Alan Wykes. Michael Joseph
1965. Verð: 25/—.
Rætur síðari heimsstyrjaldar
er ekki að rekja til atburðanna
í Sarajevó sumarið 1914 heldur
til húss nokkurs í Vínarborg og
lifnaðar, sem þar var stundaður
í aprílmánuði 1910. Þar bjuggu
þrír ungir menn við eina júðska
hóru, sem var með sífilis á háu
Stigi og smitaði þá þrjá. Áhrif
sjúkdómsins á þá voru mismun-
andi; einn þeirra var illa hald-
inn af heilasífilis, og einkennin
voru mikilmennskubrjálæði og
sjúklegt hatur á Gyðingum.
Þessi maður var Adolf Hitler.
Höfundur rekur sögu þessa
sjúkdóms, sem hefur haft gífur-
leg áhrif á gang sögunnar og
marga þá menn, sem fremst
hafa staðið í listsköpun. Þar má
nefna tii Schumann, Schubert,
Beethoven, Napóleon og Maupas-
sant. Áhrif þessa sjúkdóms voru
óhugnanleg, og menn voru varn-
arlausir gegn þessum vágesti
fram á þessa öld. Auk þess er
bókin einnig ævisaga læknis við
frægt sjúkrahús í London, sem
segir frá reynslu sinni og sér-
stæðum atburðum, sem hann
hafa hent sem lækni. Þetta er
mjög eftirtektarverð bók og vel
skrifuð.
Aber Gott war da. Ivar Lissner.
Walter Verlag. Verð: DM 25.—.
Höfundur rekur sögu manns-
ins sem trúarveru. Hann álítur
að trúin sé manninum meðfædd,
og rökstyður þetta ótal dæmum.
Hann hefur sjálfur dvalizt meðal
frumstæðra þjóðflokka í Mið- og
Norður-Asíu, sem lifa á mjög
frumstæðu stigi. Auk þess hefur
hann rannsakað lifnaðarhætti
frumstæðra þjóðflokka eftir
þeim heimildum sem gefast, og
kynnt sér flest það, sem varðar
þetta efni. Efnið er geysivíð-
tækt og margþætt og krefst mik-
illar vinnu og ástundunar og
framar öllu skarpleika. Höfundur
lýsir hinum ýmsu formum trúar-
bragða, fjölgyðistrú, forfeðra-
dýrkun, trú á stokka og steina og
galdri, sem er einn þáttur trúar-
bragðanna. Andadýrkunin er
það form, sem höfundur hefur
rannsakað af mestri nærfærni
með þeim þjóðflokkum, sem
hann dvaldist með í innlöndum
Asíu, og er sá kafli einna fróð-
legastur. Höfundur skrifar þessa
bók fyrir leikmenn og er henni
ætlað að vera bæði til skemmt-
unar og fróðleiks. Bókin er mjög
smekklega útgefin. Bókin er alls
354 blaðsíður, og henni fylgja
118 myndasíður; auk þess eru tíu
teikningar I texta og sjö upp-
drættir. Þetta er bæði saga um
þróun trúarbragðanna og menn-
ingarsaga. Höfundur er einkar
læsilegur. Hann hefur skrifað
nokkrar bækur varðandi menn-
ingarsögu og fornminjafræði.
Bækur hans hafa verið þýddar á
ýmis mál og eru mikið lesnar.
Bókmenntir
Berlin Alexanderplatz. Alfred
Döblin. Deutscher Taschenbuch
Verlag. Verð: DM 4.80.
Saga flutningaverkamannsins
Franz Biberkopfs hefur verið
mikið lesin, allt frá því hún kom
út 1929. Alfred Döblin fæddist í
Stettin 1878, af gyðingaættum,
sem höfðu stundað kaupmennsku
í marga liði. Hann lagði stund
á læknisfræoi og starfaði sem
læknir í Berlín. Hann hafði mik-
inn áhuga á bókmenntum og
komst í fremstu röð þýzkra rit-
höfunda með þessari bók. Þetta
er stórborgarsaga og sú merk-
asta, sem út kom í Þýzkalandi
milli stríðanna. Hjann flúði land
1933 og settist síðar að í Banda-
ríkjunum og sr.erist þar til ka-
þólskrar trúar. Hann setti saman
bækur á þessum árum. Eftir
stríðið flutti hann aftur til
Þýzkalands, en undi þar ekki og
settist að í París 1951. Þar lézt
hann 1957.
Þessi bók er fyrir margt
merkileg, sagan gerist á upp-
lausnarárum, og einkum meðal
neðri laga þjóðfélagsins. Höfund-
ur gerir tilraun til þess að lýsa
mannlífi stórborgarinnar, ótal
persónur koma hér við sögu og
höfundur leggur aðaláherzluna á
að lýsa breiddinni og spannar
þar með vítt svið. Örlög fjöldans
eru þungamiðja bókarinnar.
Hann hverfur frá hinum hefð-
bundna sálfræðilega róman, þar
sem fáeinar persónur eru þunga-
miðjan, og dregur upp marg-
þætta mynd fjöldans. Þetta er
fyrst og fremst þjóðfélagslýsing
fremur en persónulýsingar. Bók-
in kom út hjá Walter-Verlag og
er nú endurprentuð í dtv-útgáf-
unni.
The Night of the Generals.
Hans Helmut Kirst. Fontana
Books — Collins 1965. Verð 5/—.
Höfundurinn H. H. Kirst er
fæddur 1914. Hann tók þátt í
stríðinu sem soldáti, gerðist
siðar rithöfundur. Hann hefur
ferðazt víða um í Evxópu og
Afríku. Bók hans „núll, átta.
fimmtán", sem er stríðssaga,
varð mjög vinsæi og aðrar bæk-
ur hans eftir því. Hann er mjög
mikið lesinn og þýddur á mörg
mál. Þessi bók segir frá morði
pólskrar hóru í Varsjá 1942;
svipað morð gerist í París og
loks enn eitt í Dresden , 1956.
Rannsókn þessara morða bendir
til þess að einn þriggja herfor-
ingja séu við málið riðnir. Þess-
ir þrír menn starfa saman í
Varsjá og í París, en í Dresden
er aðeins einn þeirra, hinir eru
vestan tjaldsins. Sagan er jafn-
framt stríðssaga og koma margir
við sögu. Sagan er skemmtileg
og atburðarásin hröð.
GET 'fER COAT
ON, FLOj AN' I'LL
TAKEVERTO <
THE PICTURES/
ALL RIGHT.
ALL RIGHT.
- CUTTHE
COAAEOY/

;

_ Já hún er bezta stelpa, það er — Farðu í kápuna, FIo, ég aetla að — Fio?
bezt éfi meti það við liana. bjóða þér i bíó.
Allt í lagi! Hætiu þcssuin íeikaraskap.
-LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H
í
13. nóvember.