Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1966, Blaðsíða 2

S— ataaemla„ hetur *
J>essu ári valið einn nýjan meðlim
til að taka sæti sem losnaði. Valinn
var einn af athyglisverðustu yngri
rithöfundum landsins, Lars Gyllen-
sten, sem nú um 10 ára skeið hefur
verið í fremstu röð sænskra rithöf-
unda. Lars Gyllensten hefur einnig
vakið mikla athygli sðustu ár fyrir
skeleggar greinar um bókmenntir
og menningarmál í blöðum og tíma-
ritum. Gagnrýni hans er djúptæk
og markviss og háðið beitt. í>essi
nýjasti meðlimur Sænsku akademí-
unnar er auk þess læknir að mennt
og dósent við Karolinska sjúkra-
húsið í Stokkhólmi.
Ij ars Gyllensten er fæddur árið
1921 og því yngstur meðlima akademí-
unnar, en sjaldgjæft er ef ekki eins-
dæmi að menn veljist í þá virðulegu
stofnun undir fimmtugu. Hann gekk
menntaveginn á eðlilegan hátt í æsku,
lauk stúdentsprófi og innritaðist í lækna
deild og mun þá ekki hafa verið auð
velt að sjá fyrir, að hér væri á ferð-
inni einn af væntanlegum öndvegis-
höfundum þjóðarinnar og meðlimur
hinnar virðulegu akademíu. En skáld-
skaparþráin hefur verið til staðar einnig
l»á, og brauzt fram eitt sinn á þessum
árum á alleftirminnilegan hátt. Við
annan læknanema, sem sjálfsagt hefur
einnig verið þreyttur á anatómíulestri,
settist Lars Gyllensten niður til þess að
yrkja ljóð í eina bók. Þeir félagar byrgðu
sig upp af öli og vínarbrauðum og luku
við bókina á tiltölulega skömmum tíma.
tJtgefanda leizt verkið útgáfuhæft og
þegar þessi bók, Camera obscura, kom
fyrir almenningsjónir hlaut hún góðar
viðtökur og ritdómarar fóru um verkið
viðurkenningarorðum. En brátt sprakk
blaðran. Stúdentarnir gáfu sig fram og
skýrðu frá því, að þeir hefðu sett bók-
ina saman á skömmum tíma yfir öl-
glasi. Þessi yfirlýsing verkaði sem reiðar
slag á alla þá, sem heyrðu hana og sáu
og var tekin sem órækur vottur þess
að ritdómurunum hefði skjátlazt og
þeim væri vart lengur treystandi, en
bókin var talinn rugl eftir að yfirlýs-
ingin kom fram. Þessi saga er vel kunn
hér á landi og er ekki ýkja langt síðan
vitnað var til hennar af manni, sem
vildi sanna gildisleysi nútímaskáldskap-
ar og dómgreindarleysi gagnrýnenda.
Hitt mun þó sönnu nær, enda þótt það
hafi h'tt komið fram, að þau tilþrif,
sem Lars Gyllensten hefur sýnt síðar á
rithöfundarferli sínum, hafi rofað í
þegar í Cainera obscura.
IV æstu bækur Lars Gyllenstens,
þær sem hann gaf út undir fullu og
réttu nafni, vöktu ekki verulega athygli
fyrst í stað. Moderna myter var fyrst
í röðinni og kom út árið 1949 og ári síð-
ar kom Det blá skeppet. Þá kom Barna-
bok 1952 og Carnivora 1953. Nú varð
þriggja ára hlé, en að því loknu komu
út tvær bækur, sem ómótmælanlega
skipuðu Lars Gyllensi.en í fremstu röð
samtímahöfunda. Voru það Senilia 1956
og Senatorn 1958. Báðar þessar bækur
eru að meginefni til hugleiðingar, sem
einstakar frásagnir vaipa ljósi á. Var
sagt um þær á sínum tíma, að „erfitt
væri að skipa þeim í ákveðinn flokk
skáldskapar en hjá Gyllensten
færi saman óvenjuglögg skáldsýn og ó-
venju næm skáldskynjun“. (Wizelius).
Næsta bók Gyllenstens var Sokrates
död, er út kom 1960. Þar segir í aðfar-
arorðum:
Þessi saga segir frá dauðsfalli. Það
var mjög frœgt og athyglisvert dauðs
fall og því hefur oft áður verið lýst.
Höfundurinn, sem nú hefur tekið sér
penna í hönd, hafði ekki tœkifæri til
að vera viðstaddur, fremur en aðrir
sem sagt hafa frá þessu fyrr. Megi
þær kringumstœður vera helzta af-
sökun hans og uppörvun.
Gyllensten má vel við una árangur-
inn. Það sem hann gerir fyrst og fremst
er að hann skapar fólk umhverfis Sókra-
tes, fjölskyldu, sem lifir og finnur til.
Sókrates tapar engu á þessu, en athafnir
bak. Þessar tvær bækur eru þannig
hvor annarrar andstæður. Sömu
persónur við mismunandi aðstæður
og viðhorf, og frábrugðnar lýsingar
svipaðra fyrirburða gera þessar andstæð
ur enn skýrari. Þannig hefjast báðar
bækurnar á haustlýsingu, en litamunur
þessara tveggja hausta er gagnger. í
undirtitli Juvenilia segir að bókin fjalli
um endurholdgur. og útrekstur illra
anda. Því er lýst hvernig maður leitar
að hlutverkum og gervum, sem lýsa
bezt raunverulegri reynslu hans, þannig
að hún verði þýðingarmikil og árangurs
rík fyrir hann sjálfan. Hann reynir
ýmsar persónur og lætur þær tjá sig
eins og þeim virðist eðlilegt. En mað-
urinn að baki hlutverkunum verður
einnig stöðugt að vera á verði gegn
þeim eigindum, sem í hverju hlutverki
búa, að þær ekki setjist að í líkama hans
sjálfs. Þess vegna þarf hann einnig stöð
ugt að vera að vísa þeim á bug á svip-
aðan hátt og illir andar voru út reknir
fyrrum. Bókinni lýkur með þessum
orðum:
—• Ó frelsa mig frá kærleikanum
að þeir gleymdu erindi sínu og ástvin
um. Ekkert skiptir þá lengur máli ann
að en velsæla lótusétsins. Ódysseifur
neyddist til að færa þá burt með valdi
og binda þá yið þófturnar meðan siglt
var á leið. Því er lýst nokkru aftar í
kvæðinu, hvernig ódysseifur kemst nið-
ur í Hades, heimkynni dáinna, og
bvernig framliðnir svífa þar um sem
sorgmæddar máttlausar og viljalausar
vofur. Sé nú lótus skeytt við Hades kem
ur fram mynd af lífinu á Vesturlöndum
í dag, að því er Gyllensten telur, og
þannig ber að skilja nafn bókarinnar.
Lotus í Hades er prósaljóð, sem Had-
esarminnið eitt heldur saman, því að
raunverulegur söguþráður er enginn.
Vertpn bregður fyrir í hálfrökkri, sem
eiga orðastað sín á milli og stíga öðru
hverju upp í heim hinna lifandi. Og öðru
hverju er komið inn á svið evrópskrar
samtíðar. „Þessi nýja bók er margbreyti-
leg og margræð, einföld og djúp í senn
eins og allt sem Gyllensten hefur skrif-
að“, segir Hans Lyngby Jepsen í BT
um þessa nýju bók. Óg Olof Lager-
crantz segir í Dagens Nyheter: Bck
Gyllenstens er verk snillings", og enn-
fremur: „Hann slær pennan úr hön-i-
um okkar og dreifir smánöglum í ritv I-
arnar. Nú þegar fjarstæðurnar í lífi
okkar hafa verið ákvarðaðar þannig
— og þar getum við víst allir stutt að
•— virðist ekki öðru verkefni ólokið
en að gera sig höfðinu styttri".
LEIBRÉTTING
LEIÐRÉTTINGARINNÁP
Tilvitnun birt í bréfi mínu til
Kára Marðarsonar prentuðu í
Lesbók Morgunblaðsins 23. okt.
þ. á. hefir verið ekki leiðrétt,
þótt svo væri tilætlazt, heldur
rangfærð.
Erindið vissi ég flutt á tvennan
hátt og taldi endurskoðuðu útgáf
una af ljóðum Sveinbjarnar Egils
sonar öruggari frá hendi þeirra
manna, er unnið höfðu, heldur en
frumútgáfuna og skrifaði því er-
indið upp eins og það stendur
þar á bls. 107.
Ályktunin um traustleika síð-
ari útgáfunnar hefir staðizt, þar
sem eiginhandarrit Sveinbjarnar
er enn til og sýnir þá gerð, er ég
birti. Það er geymt í Landsbóka-
safninu og merkt Lbs. 310 okt.
og þannig finnanlegt þeim, er
vita vilja.
Að svo mæltu þakka ég þann
áhuga sem blaðið sýndi fyrir
réttum flutningi ljóðmæla og
styð hann eftir mætti með þess-
ari leiðréttingu leiðréttingarinn-
ar. Frumrit höfundarins leitaði
Grímur M. Helgason cand. mag.
uppi fyrir mig og skal þess
hvorki ógetið né það óþakkað
látið.
Sigurður Jónsson frá Brún.
Framkv.stj.: Slgías Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason tré Visux
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arni GarSar Kristlnsson.
Ritstjorn: Aðalstrætl 6. Simi 224S0.
Otgetandl: n,t Arvakur. Reykjavnt.
Lars Gyllensten
hans og ákvarðanir koma fram í nýju
ljósi. Ákvörðun hans snertir ekki hann
einan eins og menn höfðu öldum sam-
an vanizt við að ímynda sér; syrgjandi
aðstendur eru hér einnig framarlega á
sviðinu.
/lf öðrum bókum Gyllenstens á
síðari árum má nefna Desperados 1962,
Kains memoarer 1963, sem kom út á
dönsku hjá Gyldendal nú í haust, og
Niliilistiskt credo 1964. í Kains m» no-
arer er manninum lýst sem föllnum
bróðurmorðingja, er ber fórn sína fram
árangurslaust. Með tilvísun til bókar-
innar Nihilistiskt credo hafa ýmsir vilj-
að skilgreina Gyllensten sem níhilista
en aðrir segja, að jafnvel þó hugtakið
sé tekið jafnsveigjanlegt og Nietzsche
gerði, verði slík skilgreining þó alltof
þröng.
Juvenilia, sem kom út 1965, er á viss-
an hátt tengd Senilia, sem út kom níu
árum áður og þykir sízt standa henni
að baki. En munurinn er sá, að þar sem
Senilia fjallaði um ónýti ellinnar er
Juvenilia á sinn hátt lýsing, saga
og hugsun þeirrar æsku, sem sögu-
hetjan hefur þó að mestu séð á
til mannanna! Ég er ofsóttur af hon-
um — eins og af grjótkasti; sársauki,
sem væri óbœr ef hann varaði lengi,
fer í gegnum mig eins og stífur fingur
í gegnum svamp; hann fer um mig
eins og krampaflog; ég engist í orð-
vana, fánýtum hreyfingum án þess
að geta snert við rótum hins illa. Ég
má mín einskis gagnvart þessu, sem
er stœrra en ég og breiðir úr sér hvar-
vetna þar sem ég nœ aldrei til.
En þegar ég get nú ekki komizt
fyrir sjúkdóminn og læknað meinið,
sem veldur verkjum og eyðileggur líf
mitt, hver hefur þá rétt til að ásaka
mig, þó ég reyni að minnsta kosti að
frelsa sjálfan mig frá verkjunum?!
Ni
lú í haust heíur enn komið út bók
eftir Lars Gyllensten, sem nefnist Lotus
i Hades, (Bonniers). Bókartitillinn er
sóttur í atburði Ódysseifskviðu. Sem
kunnugt er segir frá því í níundu kviðu
er mönnum Ódysseifs var gefið af lótus-
ávöxtunum, sem gerðu það að verkum
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
13. nóvember.