Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1966, Blaðsíða 6

hans. Hann hefur kafað dýpra og dýpra
í sálarlíf persóna sinna, og með aðstoð
afburðaleikara hefur hann oft náð frá-
bærum árangri. andlit leikarans, nær-
myndin er það sterkasta tjáningartæki,
og það hefur hann kunnað að nýta. í
blaðaviðtali s.l. vor kvaðst hann skil-
greina kvikmyndir sem andlit og andlit
leikarans væri stórkostlegt furðuverk. f
Persona situr andlitið svo sannarlega í
fyrirrúmi. Mikill hiuti myndarinnar er
nærmyndir, andlit leikandans undir smá
sjá áhorfandans. Bergman gengur jafn-
vel svo langt, að tvítaka eitt atriðið,
svo að áhorfandinn geti einbeitt sér að
svipbrigðum leikarans: Við sjáum andlit
frú Vogler, sem færist nær og nær
meðan Alma talar um móðurást hennar.
Að orðræðu hennar lokinni hefst at-
riðið að nýju, en nú er það andlit Ölmu
sem við fáum að grandskoða.
Oít minnir myndin á sálgreiningu,
en hér er hlutverkunum snúið við:
Sjúklingurinn er hlustandinn, „lækn-
andinn*' talar, rekur raunir sínar, verð-
ur æ háðari hlustandanum og sér að
lokum sjálfan sig í honum.
✓
I Persona tekur Bergman eins og
svo oft áður til meðferðar samband
listamannsins og njótandans, skyldur
(?) listamannsins, hlutverk hans, grímu,
hræðslu hans við afhjúpun, blekkingu
hans, þögn. Andspænis njótandanum er
hann þögull, felur sig undir grímu sinni
(listaverkinu), leikur listir sínar, en segir
sjálfur ekkert. Það er njótandans að
draga sínar ályktanir, að túlka lista-
verkið, sem eitt skal tala. Hér birtist
listamaðurinn ægilegri en nokkru sinni
áður, hann er orðinn mannæta.
Ástæðuna fvrir þögn Elisabetar Vogler
fáum við aldrei að heyra en kannski
,. sjáum við hana, smámsaman. Ef til vill
sér hún list sína sem gagnslausa og fá-
nýta í heimi, sem er eitt stórt leiksvið,
þar sem daglega gerast hroðalegri at-
burðir en hún fái nokkru sinni við
spornað. Við sjáum hana hlusta á fréttir
af hryðjuverkunum í Viet-Nam. Lömuð
og skelfingu lostin sér hún í sjónvarpi
búddanunnu brenna sig lifandi. íhugul
virðir hún fyrir sér póstkort, þar sem
nasistar reka hóp barna til slátrunar.
Ef til vill er það þess vegna, sem von-
leysið nær tökum á henni og hún snýr
baki við list sinni, vanmegnugri, hlægi-
legri, einskis virði.
Hinn þögla listamann hefur Bergman
áður fjallað ýtarlega um í sjálfskruín-
ingu sinni, ANDLITIÐ. Þar var það
töframaðurinn og dávaldurinn Vogler,
sem blekkti fólk og hélt því föngnu með
brögðum sinum og dáleiðslu, bar grímu
og klæddist búningi málleysingjans
gagnvart grimmd, fávizku og skilnings
leysi fjöldans. Bergman leggur áherzlu
á skyldleika þessara tveggja hlutverka
með því að nota sama nafn, Vogler.
Jj eikurinn er sem endranær í
myndum hans afburðagóður. Með tvö
örstutt augnablikshlutverk fara Gunnar
Björnstrand (eiginmaður frú Vogler)
og Margareth Krook (læknirinn). Norsk
leikkonan Liv Ullmann fær hér sitt
fyrsta stóra kvikmyndahlutverk og skil-
ar því mjög vel. Fögur er hún, og með
sviphrigðum sínum og atferli veitir hún
okkur trúverðuga innsýn i sálarlíf frú
Vogler, að svo miklu leyti sem unnt er
að túlka án orða þetta leyndardóms-
íulla hlutverk. Hlutverk Bibi Anders-
son er í raunini langt eintal. Sjálf telur
hún þetta sitt erfiðasta hlutverk til
þessa. Ekki ber að draga það í efa, þð
að hún hafi gnótt stórhlutverka að
baki. Þeim mun meira lof á hún skilið
nú. Túlkun hennar á Öimu er frábært
snilldarverk.
Persona er sterk, áhrifamikil kvik-
mynd, frábrugðin flestu, sem við höfum
séð á hvita tjaldinu. Naktari sjálfsjátn-
ingu en þá, sem Bergman leggur hér
fram, minnist ég ekki að hafa ség. Frá
tæknilegu sjónarmiði er kvikmyndin
einnig nýstárleg, einkum þó lýsingin,
sem oft er á yztu mörkum ljóss og
myrkurs, svo og hin ytri umgerð: upp-
hafs- og niðurlagsatriðin. Myndræn
bygging einstakra atriða er fögur og
yfirþyrmandi. Kvikmyndatökumaður er
Sven Nykvist, sem tekið hefur flestar
siðari myndir Bergmans. Tónlistin er
samin af Lars Werle og er veigamikill
þáttur í sköpun hins seiðmagnaða and-
rúmslofts, sem yfir kvikmyndinni hvílir.
F rumsýningar Persona var beðið
með mikilii eftirvæntingu. Nær þrjú ár
voru liðin síðan síðasta kvikmynd Berg
mans — Svo ekki sé minnzt á allar þess-
ar konur — var frumsýnd. Fékk hún
heldur dauflegar viðtökur, sem kannski
var vel skiljanlegt, þar var nefnilega
gert óspart grín að gagnrýnendum, sem
brugðust hinir verstu við. 1 þrjú ár
hefur Bergman svo setið í leikhússtjóra-
stól Dramaten, sænska þjóðleikhússins,
og unnið þd mikið og þarft verk, en
hann kvartaði sáran yfir skrifstofueðli
embættisins, kvað það hindra sig frá
allri listsköpun. Sem kunnugt er, hefur
hann nú fengið lausn frá embætti og
kastað sér tvíefldur yfir kvikmyndagerð
ina, fullur hugmynda. Hefur hann þegar
lokið töku nýrrar myndar, sem frum-
sýnd verður með vorinu.
Helztu ástæðurnar fyrir kvikmynda-
gerð sinni nefndi Bergman áður fyrr
„hungur“, nú forvitni „takmarkalausa,
óseðjandi og síbreytilega forvitni, sem
knýr mig áfram og lætur mig aldrei í
friði“. Við skulum vona að forvitni hans
verði ekki södd í bráð, því að Persona
sýnir, að hann er í sífelldri framför og
til alls vís. Að mínum dómi hefur Ing-
mar Bergmar með kvikmynd sinni Fer-
sona lagt fram einn stærsta skerfinn í
sögu kvikmyndalistarinnar.
Stokkhólroi 25. október.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
13. nóvember.