Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1966, Blaðsíða 4

Benvenuto di Giovanni: Kristur í gras garðinum. (Ríkislistasafnið í Wasíhington).
So! invictus, „hinn (Ssigraði Röðull**
með Rómverjum. Með því að helga Jesú
Kristi sólarhátíðina leggur kirkjan til
atlögu við „hinn ósigrandi". Og sigur
hennar varð ofan á eftir að ofsóknum
var lokið. En undir nfðri leyndist margt
heiðinna siða og minninga í samíbandi
við jólin öldum saman. Einn af þessum
heiðnu siðum er sá a3 gefa jólagjafir, en
hann fylgdi þeirra rómversku hátáð, sem
neíndist satumalia og var haldin þann
17. des. og síðar látin ná yfir sex daga
frá og með þeim degi. Sumir hinna
fyrstu kirkjufeðra töldu það yfirleitt
heiðinn sið að halda afmælisdaga há-
tíðiega — „þa'ð gerir enigin persóna Bihlí
unnar nema Heródes og Faraó,“ sagði
Oiigenes. Að hafa sérstakan jólamat var
einnig siður frá fornum átrúnaði. Örugg-
ar heimildir um kristin jól munu fyrst
fmnast frá árinu 354.
•Guðfræðileg rök fyrir því að minnast
fæðingar Jesú Krists voru hins vegar
þungvæg. „Orðið varð hold“, Guð gerð-
ist maður, það er kenningin um hold-
tekjuna var mjög mikilvæg, og án henn-
ar gat kirkjan ekki verið. Svo hefir
líka farið a'ð jólin hafa tfengið stórkost-
legt gildi, ekki sízt fyrir hina kristnu
fjölskyldu. í kirkjulistinni hafa þau ver-
ið mikilvæg. Sálmakveðskapur á mörg-
um tungum við viðburði jólanna og
áhrif 'þeirra á mannsh-ugann geymir bæði
stórfenglegan boðskap og fagra list. Allt
tfrá sálmi Amibrosíusar „Veni redemp-
tor gentium“ og „Puer natus in Betle-
hem“ (í Betlehem er barn oss fætt)
eftir ókunnan höfund, til Iiúthers og
vorra eigin jólasálma, getum vér fylgt
blessunaráhrifum frá konungi jólanna
kynslóð fram af kynslóð.
íCringum jólin hefir Heilög kirkja
raðað textum, hugsunum og minningum
af mikilli snilld. Aðfangadagur er dag-
ur Adams og Evu (Iþótt a'ðeins Adam
komist fyrir í voru almanaki), hinna
fyrstu manna Biblíunnar. Strax á eftir
jólunum — Kristsmessunni (Ohristmas)
— kemur messa Stefáns píslarvotts,
hins fyrsta, sem lét lífið fyrir boðskap-
inn um Krist. Þá kemur Jóhannes, læri-
sveinninn, sem Jesús elskaði. Svo kem-
ur „dagur hinna heilögu sakleysingja"
Holy Innocents Day“, barnanna sem
Heródes konungur lét drepa í þvi skyni
að deyða Jesúm með þeim. Minnumst
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
þess að börn þessi voru Gyðingalbörn —
og telj-ast þó til dýrlinga kirkjunnar. Þá
er einnig dagur Davíðs konungs, hins
fræga forföður Jesú.
En þa-r með eru ekki upp taldir allir
fulltrúar hins gamla sáttmáia, sem
rninnzt er á jólatímabili kirkjuársins.
Svo sem skiljanlegt er, stíga þau María
og Jósef fram á sögusviðið, fjárhirðarn-
ir í Betlehem, Jóhannes skirari og for-
eldrar hans og öldungarnir eiga sinn
fulltrúa, Simeon, í texta gamlárskvölds.
En Jóhannes og boðskapur hans skipa
veglegt sœti á jólafiöstunni.
Júlafastan er, svo sem skilja má,
yngri en jólin sjálf. Hún er undirbún-
ingstími jólanna og tekur ekki að þró-
ást fyrr en síðast á 5. öld á Spáni og
enn síðar á öðrum stöðum í kirkjunni.
Föstuihald var ekki eins strangt á jóla-
fóstu og sjöviknaföstunni, en þó er í
rómversku kirkjunni talsverður föstu-
blær yfir tímabilinu. Sleppt er Gloria
in exoelsis, þ.e. dýrðarsöng 'hinum meiri.
Sums staðar eru orgelin ekki notuð, og
einnig undan skilið ýmislegt fleira, til
að undirstrika að um er að ræða yfir-
bótartíma og undirbúningstíma undir
siórhátíð. Tala sunnudaga jólaföstunnar
var framan af á reiki, en niðurstaðan
varð sú að þeir skyldu vera fjórir, og
þar við situr. í vorri kirkju eru lexiur
úr Gamla testamentinu mjög fáar, níu
alis, þar af fjórar á jólaföstunni. Nú er
meðal kirkjumanna uppi hreyfing um að
hagnýta Gt. miklu meira í helgihaldinu
en gert hefir veri'ð í seinni tíð.
Mótun þeirrar hátíðar, sem vér nefn-
um jól, hlaut að hafa áhrif á gömlu
jóiin, epifaníuhátíðina, sem áður var get-
ið. Þó hélzt hún enn um nokkurt skeið.
Ambrós'íus kirkjufaðir segir að systir
hans hafi verið vígð nunna á fæðingar-
degi Krists, en á þá við þann 6. janúar,
þiettándann. En aðalguðspjöll jólanna
voru þegar um aldamótin 400 þau sömu
og nú, Lúkas 2 og prólógus Jóhannesar
guðspjalls í 1. kapitula. Mariía mey fékk
hms vegar sina aðalhátáð þann 25. marz,
en hún er nú hjá oss næsti sunnudagur
á eftir, boðunardagur Maríu. Minningar-
hátfð Jólhannesar skírara varð hins veg-
ar þegar eftir sumarsólhvörf, það er
Jónsmessan. Ágústínus kirkjufaðir get-
ur þess í ræðu hvaða hugsun hér býr
að baki: Honum ber að vaxa, en mér
að minnka, sagði Jóhannes sjálfur. Hátíð
'hans er á þeim árstíma sem þjartastur
er og sólargangur styttist dag frá degi,
en frá Kristsmessu lengist hann að sama
skapi.
V.
^•ð miða tímatalið við fæðingu
Krists var ekki tekið upp fyrr en með
Dionysiusi hinum Iitla (exiguus) er uppi
var í lok 5. aldar og snemma á 6. öld.
Dionysius var ekki neinn voldugur kon-
ungur, beldur munkur og síðar ábóti í
klaustri á Ítalíu. Taldi hann boldtekju
Drottins mesta viðbui'ð sögunnar, og
gerði ráð fyrir því að Jesús hefði fæðzt
753 árum eftir grundvöllun Rómaborgar,
en við hana miðuðu Rómverjar tímatal
sitt. Grikkir töldu út frá fyrstu Ólymp-
íuieikunum, þ.e. 776 f. Kr., en margar
aðrar þjóðir miðuðu við stjórnartíð kon-
ur.ga og konungsætta (dynasti), svo sem
Egyptar, Sýrlendingar, Kinverjar og
margar fleiri þjóðir. Að telja frá fœð-
ingu Krists var nýmæli, sem breiddist
mjög ihægt út og var aldir að festast í
sessi, en er ruú viðteki'ð um heim all-
an. Margar tilraunir hafa verið gerðar
til að taka upp aðra viðmiðun, en þær
hafa lagzt niður aftur, jafnvel í Kína.
En á dögum Dionysiusar var algengt a3
telja nýársdag þann 25. marz og víða
var hann talinn vera 1. marz. Núver-
andi jóladagur, 25. des., var vfða á mið-
öldum tahnn fyrsti dagur ársins. Upp-
Duccio di Buoninsegna: Kristur kveð ur Pétur og Andrés tii fylgdar við sig.
(Ríkislistasafnið í Washington).
24; desember 1966