Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1967, Qupperneq 1

íCröfur lýðsins uin fjölbreyttari
skemmtanir urðu til þess að Júlíus
Sesar innleiddi slíka leiki, með að-
fengnum nautum og mönnum frá íber-
íu- (Pyrenea-)skaganum, ca. 95-46 f.Kr.
1 ritinu „Ævir keisarans segir Sveton-
ius m.a.: „Á árunum 41-45 (e.Kr.) hóf
Tiberius Claudius leiksýningar þar sem
att var saman villtum dýrum; þar voru
Þessalískir hestamenn sem öttu bolum
á hringleikjasviðinu (circus) og þreyttu
svo nautin, að þeir gátu stokkið á bak
þeim og snúið þau niður á hornunum.
Einnig koma þar fram Iberar sem nota
skinnklseði sín eða yfirhafnir til að
bægja frá sér síendurteknum áhlaup-
um hinna viiltu nauta, unz þeir að end-
ingu drepa þau.“ — Til að verða við
kröfum lýðsins, lét Ágústus keisari
byggja „Statilus Taurus“ (Nautaats-
leikvang), sem — eins og nafnið bendir
til — var hinn fyrsti hringleikvangur
Rómverja sem sérstaklega var ætlaður
og útbúinn fyrir hinar aðfluttu íberísku
sýningar „Taurilia" sem með tímanum
úrkynjuðust og urðu sýningar þar sem
afbrotamönnum og þeim, sem ekki að-
hylltust ríkistrúna, var fórnað hinum
villtu dýrum.
EFTIR EGGERT Ö. PROPPÉ
autaat nútímans er efcki
íþrótt frekar en t.d. li&t-
dans er talinn til ílþrótta. En ballett
er sú listgrein sem einna skyldust
er nautaatinu eða áþekkust þvi
Nautaat heitir „Corrida de Toros“
á spænsku, af „correr“ = hlaupa,
renna, og „Toro“ = naut. Bolar þeir
sem att er í „Corridas“ eru ekki af
venjulegu holda- eða mjólkur-kyni
algengs nautpenings, sem flokkast
undir húsdýr, heldur eru þeir af
aigjöriega villtum kynstofni (með
vísindaheitinu Taurus L., til að-
greiningar frá Bos Taurus eða
tömdum alinautpeningi).
Bardagar við naut og sýningar á þeim
var algeng skemmtun fólks á Krít til
forna, einnig á Þessalíu og í Róm keis-
aratímans, en byggðist á því eðli ali-
nautpenings að hopa undan árásaraðil-
um eða kvölurum sínum; hið skýra auð-
kenni í eðli hins villta íbersía (spænska)
kynstofns er aftur á móti hræðsluleysið
og viðvarandi hneigð nautsins til árás-
ar á mótstöðuaðilann, án minnsta til-
efnis af hans hálfu.
Forsaga nautaatsins
Fyrir daga púnversku styrjaldanna
þekktu Kelt-íberarnir sérkenni og eðli
hins villta nautpenings sem ráfaði um
merkur þeirra og skóglendi og höfðu
þjálfað veiðar þessara dýra upp í leik
eða sport; einnig hafði þeim tekizt að
handsama nautin lifandi með aðstoð
tamins nautpenings sem eins konar tál-
beitu, og hagnýttu þeir sér hin villtu
naut sem hjálparaff í styrjöldum og
bardögum, þar sem menn færðu sér
i nyt grimmd og baráttuhug dýranna,
Þannig var það t.d. að Karþagó-her-
foringinn Hamilkar Barca, eftir að hafa
lagt grundvöU að verzlunar- eða mark-
aðsplássinu Barkinon (Barcelona) árið
228 f. Kr., fór herför tU Hicíu og hélt
þeim stað í herkví. Með alinautpening
sem agn smöluðu verjendur mikiUi
hjörð villtra hornóttra nauta, beittu
þeim fyrir stríðsvagna og festu logandi
kyndla við hornin. í orrustunni sem á
eftir fylgdi féU Barca og her hans var
þurrkaður út. Karþagómenn og Róm-
verjar, sem bitust á um yfirráðin 1 hin-
um þá þekkta heimi, urðu sem þrumu
lostnir er þeir fréttu um afdrif Barca
og manna hans. Jafnundrandi urðu þeir
yfir sögum af leikjum sem háðir voru
í Bética (nú Andalúsía), þar sem kapp-
ar sýndu leikni, fimi og hugdirfsku, unz
þeir að endingu veittu hinni grimmu
og villtu stórhornóttu skepnu banasár-
ið með exi eða spjóti.
Vandalar, Svabar, Gotar og síðan
Vestgotar lögðu undir sig íberíu-skag-
ann hver af öðrum og settu stimpU sdnn
á hegðun og kröfur lýðsins. Um þriggja
alda skeið (410-711 e.Kr.) þróaðist —
undir yfirráðum Vestgota — nautaatið
í það að sýna krafta eða yfirburði
manns yfir nauti („forcados" eða „pega-
dores“ — fyrirrennarar „picadores"
(lensu-menn) nútímans. Seinna tóku
Lúsítanar (Lúsítanía = núverandi
Portúgal) þetta form upp, og er það
enn í dag í höfuðatriðum sérkenni sýn-
ingarforms Portúgala, sem ekki leggja

líf nautabanans í hættu, gagnstætt
Spánverjum. Márar frá Alríku (Serk-
ir) sem flæddu yfir Andalúsíu (Suður-
Spán) árið 711 e.Kr. tóku að iðka þsssi
öt, og smátt og smátt tvinnuðu þeir fín-
gert og þokkafullt máraflúr (arabes-
que) ásamt dulrænum austurlenzkum
brögðum saman við hinn hellenzk-róm-
verska kraft og hrynjandi (rythmus).
En þar eð Serkir voru miklir hesta-
menn og listamenn í reiðmennsku, krafð
ist sómatilfinning þeirra og stolt, að
þeir legðu niður spjót og lensur og
eftirlétu hinum lægra settu af nauta-
banaliðinu — „peones“ — sem ekki
voru á hestbaki að stýra nautinu þann-
ig að „meistarar“ þeirra gætu á sem
listrænastan hátt átt við dýrið af hest-
baki. Nautaatssvæðin í Sevilla, Cór-
doba, Toledo, Tarragona, Mérida og
skreytt og fegruð á ýmsan hátt. Settar
Cadex (Cádiz) voru endurbyggð,
voru á svið burtreiðar milli márískra
höfðingja og kristinna íberískra riddara,
og — að undanteknum stærri borgum
sem áttu sín hringleikjasvæði (arenas)
— fóru flestir hátíðaleikir fram á bæja-
eða þorps-torgunum, „plazas", og af
því er enn í dag dregið nafn nautaats-
svæðanna eða hringanna, „Plaza de
Toros“ (eiginlega ,,nautatorg“). Einn-
ig voru háð nautaöt á opnum svæðum
utan bæja og þorpa.
Fyrsti Kastilíu-maðurinn (Kastil-
ía var upphaflegur kjarni spænska ii’k-
isins), sem álitið er að hafi stungið naut
af hestbaki, var Rordrígo Diaz de Vivar,
frægur undir nafninu „E1 Cid Campea-
dor“ eða bara „E1 Cid“ (1043-’&9). —•
Eftir að Ferdínand og Lísabella drottn-
ing höfðu hrakið hina múhameðsku
Serki frá Spáni 1492, héldu slík öt —
með lensum sem beitt var af ríðandi
mönnum — áfram að vera uppáhalds-
íþrótt yfirstéttar og aðals. Á yfirráða-
timum austurrísku keisaranna á Spáni
voru slíkir leikir orðnir óhjákvæmileg-
ur þáttur allra skemmtana og hátíða
við hirðina, og Karl keisari V varð afar
vinsæll hjá þegnum sinum, er hann í
eigin persónu tok þátt í nautaati á
hátíð er haldin var í tilefni af fæðingar-
degi sonar hans, Filipusar II. Á stjórn-
ararum Filipusar IV var lensan lögð
niður og upp tekið „rejoncillo" (stutt
spjót), og þá var einnig byrjað að nota
legghlifar sem vörn íyrir fæturna (og
eru þær enn n&taöar af „picadores” á
hestbaki). Þegar kvisaöist um frækni
aðalsmanna í þessari íþrótt, var þeim
boðið að taka þáU í kappleikjum utan
hirðarinnar, víósvegar um ríkið. Okunn-
leiki aðalsmanna á eðli og viðbrögð-
um annarra nauta en þeirra eigin vai'ð
oft til þess að lægra settir nautaatsmenn
áunnu sér meiri reynslu og frama en
yfirmenn þeirra. Um aldamótin 1700 var
þróunin orðin slík, að meistararnir áttu
við nautin á fæti, og undirmenn
þeirra, komnir í lægri ,klassa“ sem
„picadores" á hestbaki.
Snemma á 18. öld voru nautakyn-
bætur og uppeldi orðinn arðbær at-
vinnuvegur og heilar hjarðir aldar með
sérstakt eðli og viðeigandi sérkenni
fyrir augum. Konungshirðirnar á Spáni,
Frakklandi, Portúgal og ítalíu, jafnvel
kaþólska kirkjan á Spáni, háðu harða
samkeppni um að kynbæta og ala upp
sem fullkomnast nautakyn til þessara
hluta. Farið var að nota „banderillas“
(tré-örvar með agnhaldi eða göddum
á stáloddi) og „perros de presa“, tegund
Framhald á bls. 6