Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1967, Blaðsíða 3

Fyrri tíma lýsingar
á jarðskjálftunum:
hrópsaSi
til fólksíns
að haldo
sér wið
rúmÍBi##
Eyjólfur í Hvammi, séra ÓI-
afur í Arnarbæli og fleiri
segja frá.
A ofanverðum Rangárvöllum urðu
miklar skemmdir á bæjum. Séra Skúli
Skúlason í Odda hefur lýst ástandinu
á efri hluta Rangárvalla á þessa leið:
„Það er eins og bæirnir séu kramdir
niður og svo er grjót og mold, viðir og
veggir, matvæli og fatnaður og húsgögn
í einum hrærigraut, hvað innan um
annað, og svo fólkið klæðHtið, húsvillt
og matarlítið og ófært um að bjarga því
litla, sem finnast kynni lítt skemmt und-
ir rústunum."
Séra Skúli taldi, að af 280 bæjarhús-
um og rúmum 1000 peningslhúsum í
Odda og Keldnasóknum hafi gjörfallið
um 70 bæjarhús og 330 peningshús.
I Landssveit var landsskjálftinn
mjög harður. Guðmundur bóndi í
Hrólfsstaðahélli sagði svo frá: „Á heim-
ili mínu voru allir sofnaðir, en kl. 10,20
vaknaði ég við hroðalegan brest og
hljóp upp úr rúmi mínu. Skall þá fram-
slafn baðstofunnar á mig ofan, og sá ég,
að allt lék á reiðiskjálfi, stafir og sperr-
ur brotnuðu og húsið seig niður af
veggjahruni. Ég hljóp þegar fram á nær-
klæðunum einum og hugði á undan-
komu. Slapp ég út um gluggatóft og
fólkið á eftir, hálf nakið og truflað af
ótta. Sáum við þá, að 'hús öll voru brot-
in niður og jörð sprungin mjög við
bæinn. Létum við svo fyrirberast í
tjaldi þáð sem eftir var nætur. Voru
þá all snarpir kippir við og við.“
T il er stutt lýsing á jarðskjálftan-
um eftir Eyjólf bónda í Hvammi og lýsir
hann honum á þessa leið: „Hinn voða-
legi landskjálftakippur komst því nær
1 einu vetfangi á sitt hæsta stig. Ég
fann glöggt þegar fyrsta aldan reið
yfir húsið, og gat ég ekki betur fundið
en að hún rynni frá landsuðri eða í
stefnu frá ÍHeklu. Þessi hreyfing varð
brátt svo voðaleg, að allt sem var í
húsinu, var á hendingskasti og hrærðist
hvað innan um annað. Ég hrópaði til
fólksins að halda sér við rúmin og tókst
það flestum. Hinax þungu leirpípur frá
eldavélinni hrundu niður og sneiddu hjá
rúmi þriggja barna án þess að þau
sakaði. Enda var ekki furðá, þó allt
lauslegt færi á hreyfingu, því húsið
hoppaði upp á milli þess, sem mér
fannst það eins og í rólu frá norðri til
suðurs. Engin leið var að fóta sig eða
hreyfa, meðan þessi ósköp gengu á.
En jafnskjótt sem því létti fór ég við
annan mann að litast um, hvað gerzt
hafði og var þá margt að sjá. Jörðin
hafði sprungið undir norðurenda húss-
ins og var eldavélin horfin þar ofan í
svo hvergi sást. Þessi sprunga reyndist
þó ekki mjög djúp. Skúrveggir voru
sundurtættir svo að ekki var steinn
yfir steini, hinn steinlímdi grunnur fyr-
ir suðurhlið hússins brotinn í smá-
mola en húsið hékk á nösunum nær
eina alin fram af grunninum. En það
var fleira og meira en þetta, sem var
að sjá nýstárlegt. Skarðsfjall, sem stend-
ur hér skammt fyrir austan bæinn,
hafði ekki þolað slíka hreyfingu. Auk
þess sem blágrýtisbjörgin sprungu í
sundur og hrundu í feiknastórum mol-
um niður á sléttlendið, dustaði fjallið
utan af sér hinar fögru grasigrónu
hlíðar, er lágu með líðandi halla upp
á brún þess. Þessar feiknaþykku gras-
hlíðar, sem flestar voru engjar hér
frá Hvammi, höfðu runnið líkt og þykk-
ur lögur væri niður á sléttar grundir,
sem liggja með fjallinu sunnar. Er
brúnin, þar sem jarðhlaup þessi hafa
numið staðar héf um bil 15 álnir á
þykkt, en surns staðar eru þau miklu
þykkri. Hlaup þetta hefur lagzt yfir
talsverðan part af túni sambýlismanns
míns. Hafði það numið staðar örskammt
frá hinum gjörfallna bæ hans. Eitt lamb-
hús hvarf alveg undir hlaupið.“
S amt voru ósköpin engan veginn
öll gengin yfir. Um morguninn eftir,
hinn 27. ágúst, kl. hálf 10, kom nýr
og mjög harður kippur, sem fannst
um allt Suðurlandsundirlendið og raun-
ar víðar. Harðastur varð sá kippur í
Hrunamannahreppi, í Biskupstungum,
Gnúpverj áhreppi og Landssveit. Margir
bæir, sem hangið höfðu uppi eftir jarð-
skjálftann kvöldið áður, hrundu nú al-
veg. f Landssveit var þessi kippur mjög
harður. Fólk, sem var úti við réð ekki
hreyfingum sínum, en slengdist niður
og veltist um jörðina, en jörðin gekk í
bylgjum og hár gnýr heyrðist í lofti.
Eftir þetta var tíðindalaust i rúma
viku, en laugardagskvöldið 5. sept. skalf
Suðurlandsundirlendið enn á ný af
feiknarlegum landsskjálfta og varð tjón-
ið engu minna en í fyrri skiptin. En nú
virtist svo sem hræringarnar ættu sér
upptök miklu vestar; lágsveitir Arnes-
sýslu og Rangárvallasýslu urðu fyrir
miklum búsifjum í þetta skipti.
í Flóanum féll fjöldi bæja til grunna.
Þessum landsskjálfta fylgdu dunur og
dynkir voðalegir og virtist svo sem
land og himinn ætlaði að rifna. Fólk
flýði hvarvetna úr húsum jafnskjótt og
hvinurinn heyrðist og dundi þá jarð-
skjálftinn samstundis yfir. Þutu menn
naktir upp úr rúmunum og út um dyr
og glugga. Víða var þó tæplega ráð-
rúm til að komast út, svo fljótt kom
kippurinn. Á Selfossi voru þá þrír bæir.
í þessum jarðskjálfta hrundi hvert ein-
asta bæjarhús þar á Selfossi, en á tveim-
ur bæjanna tókzt fólki að forða sér
út. Á þriðja bænum fórust bæði hjón-
in. Það voru Arnbjörn Þórarinsson og
kona hans Guðrún Magnúsdóttir. Bað-
stofan féll svo fljótt, að engin komst
út um dyrnar, en það fólk, sem af
komst, smaug út um rifu, sem kom á
þekjuna við fallið, en tveir drengir
voru sóttir inn síðar. Baðstofan datt
fram, en 'hjónin lágu fyrir framstafni.
Lagðist súðin ofan á þau !hjón í rúm-
inu og sperrukjálki lenti á þeim miðj-
um. Voru hafðar svo hraðar hendur á
að skera ofan af þeim þakið sem auðið
var í náttmyrkrinum, en þekjan álnar-
þykk eða meira. Heyrðust skamrna
stund stunur til Arnbjarnar, og nokk-
uð lengur heyrðist til konu hans, en
bæði voru þau örend, er til þeirra náð-
ist og dökkblá í andliti, þar sem þau
höfðu kafnað.
ÍCippurinn mun hafa staðið nálægt
mínútu. Þann tíma var hvergi stætt
nema menn héldu sér. Á Selfossi var svo
mikill öldugangur á jörðu, að mönnum
fannst húsin liggja framan í bratta.
Hvergi varð manntjón nema á Selfossi,
en gamall maður varð undir vegg í Smá-
dölum og meiddist talsvert. Kona á
Ragnheiðarstöðum hafði nýalið barn.
Hún var borin út, á meðan á lands-
skjálftanum stóð og fékk hnjaskið og
þessi voðaviðburður svo á hana að hún
dó. í Flóa fengu margir meiðsli af við-
um, torfi og grjóti, mörðust illa og
skáru sig á gleri, er þeir brutust út
um glugga.
í landsskjálfta þessum skemmdist Ölf-
úsárbrúin alvarlega. Svo virtist sem
landsskjálftaaldan kæmi úr útnorðri og
þá á annan enda brúarinnar, svo að hún
kipptist suður á við með þeim afleið-
ingum að akkerishleinarnar að norðan-
verðu brustu í sundur. Hliðarstrengirn-
ir að vestanverðu losnuðu úr stöplin-
um, fimm strengir brustu í sundur og
mörg smájárn aflöguðust. Var brúin
eftir þetta ófær öðrum en fótgangandi
mönnum. Þjórsárbrúin skemmdist líka>
en miklu minna.
A Skeiðum varð þessi kippur mjög
harður. Fjöldi bæja þar hrundi og marg-
ir stórskemmdust. í Holtum gerði kipp-
urinn enn meiri usla en hinn fyrri eink-
um í neðri hluta byggðarinnar. A Króki
í Holtum hrundi bærinn á augabragði
og sex manneskjur lágu berar í rúmun-
um undir torfþaki baðstofunnar, en
höfðu þó loft, því að súðin staðnæmd-
ist á rúmbríkum og stólpum.
I Biskupstungum var landsskjálft-
inn harður en þó ekki eins og neðar i
sýslunni. Ofan til í Grímsnesi var kipp-
urinn tiltölulega vægur en harðari sunn-
an til. í Grafningi neðanverðum varð
jarðskjálftinn ákaflega harður og gerði
mikinn skaða, einkum á bæjunum niður
með Ingólfsfjalli.
Alla nóttina milli laugardags og
sunnudags fundust ótal smákippir um
allt landsskjálftasvæðið og var Suður-
landsundirlendi á þessu tímabili á sí-
felldu ruggi og titringi. Á sunnudags-
nóttina klukkan tvö kom kippur, sem
varð geysilega snarpur, einkum í Ölfus-
inu. Þar gerði hann meira tjón en nokk-
ur hinna, sem á undan voru gengnir.
í þessu jarðskjálfta féllu í Ölfusinu 24
bæir til grunna eða því sem næst, en
20 urðu fyrir stórskemmdum. Það forð-
aði manntjóni í Ölfusinu, að fyrr um
kvöldið höfðu komið smærri kippir svo
að fólk hafði andvara á sér og höfðust
margir við utan húss sökum þess. Séra
Ólafur Ólafsson í Arnarbæli hefur sagt
svo frá þessum jarðskjálfta:
„Óttinn og hörmungin var enn
meiri fyrir það að svartamyrkur var
og blindþoka. Ölfusá ruddist fram
með óumræðanlegum ofsa; varð flóð-
bylgjan í henni, eftir því sem næst
verður komizt, um 16 feta há. HugS-
um vér, sem við hana búum, að hún
væri að koma yfir oss gínandi og
mundi sópa öllu burt, sem lífs hafði
sloppið úr landsskjálftanum. Dunurn-
Framhald á bls. 13
14. maí 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3