Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1967, Blaðsíða 7

Hinn 8. janúar 1791 skipaði Hannes
biskup Geir dómkirkjuprest í Reykja-
vík og vígði hann 11. september um
haustið. Þá var dómkirkjan enn í smíð-
um. Settist Geir að á Lambastöðum og
25. júlí 1792 kvæntist hann Sigríði ekkju
séra Guðmundar Þorgrímssonar. Hún
var þá 24 ára að aldri, en hafði verið
ekkja um tvö ár. Var Ólafur stiftamt-
maður svaramaður hans en Hannes bisk-
•up svaramaður hennar en séra Markús
í Görðum gaf þau saman.
í hans prestskapartíð var dómkirkjan
vígð, en hann sat ekki lengi að henni,
því að árið eftir var hann kvaddur til
biskups í Skálholtsbiskupsdæmi og vígð-
ur af Sigurði Stefánssyni Hólabiskupi.
Hafði þá ekki verið vígður biskup hér
í landi síðan Brynjólfur Sveinsson vígði
Jón Vigfússon til Hóla 1674. En árið
eftir vígslu Geirs biskups kom út kon-
ungsbréf (14. ág. 1798) um að íslenzkir
biskupar skyldu framvegis vígjast á ís-
landi, en það féll niður af sjálfu sér er
einn varð biskup yfir öllu landinu, En
það skeði þegar Hólastóll var lagður
miður og Geir skipaður biskup yfir land
allt 1801. Hafði slíkt ekki skeð síðan þá
leið fyrstu tvo íslenzku biskupana, ísleif
og Gissur, að einn væri biskup yfir öllu
Islandi.
Geir var manna bezt að sér, prýðilega
gefinn, manna orðheppnastur og ritfær-
astur, annálað valmenni og kallaður
Geir góði.
Brynjólfur Sigurðsson (1797—1813).
Hann var sonur Sigurðar yngra alþingis-
skrifara á Hlíðarenda og Helgu dóttur
Brynjólfs Thorlacius sýslumanns á Hlið-
arenda, Þórðarsonar biskups í Skálholti
Þorlákssonar.
Bryrijólfur fæddist á Hlíðarenda 13.
desember 1767. Hann missti föður sinn
þegar hann var 13 ára. Hafði hann þá
lært nokkuð heima og síðan hjá Helga
konrektor Sigurðssyni. Tekinn í Hóla-
vallarskóla 1787, stúdent 1788. Fór til
Kaupmannahafnar 1789, tekinn í háskól-
ann og lagði stund á guðfræði en tók
ekki próf. Kom út 1795 og var þá skip-
aður kennari við Hólavallarskóla í stað
Páls konrektors Jakobssonar. Geir bisk-
up setti hann dómkirkjuprest 22. ágúst
1797 og vígði hann þá um haustið, en
veitingu fékk hann fyrir embættinu 1798
og bjó síðan á Seli. Hann var hér dóm-
Ikirkjuprestur í 16 ár og átti jafnan
þröngt í búi. Honum er svo lýst, að hann
bafi verið álitlegur maður ásýndum, all-
vel gefinn og ættfróður, góður kenni-
imaður og raddmaður, vel látinn, snögg-
lyndur en manna hreinlyndastur og
raungóður. Á hans dögum var danska
kaupmannavaldið hér í essinu sínu og
hugðust kaupmenn geta kúgað hann
vegna þess að hann var fátækur en þeim
varð ekki kápan úr því klæðinu. Þó mun
Brynjólfi jafnan hafa þótt þröngt fyrir
dyrum hér, og sótti því um Holt undir
®yjafjöllum og fékk það 1813. Þar var
hann í 13 ár en fékk þá Útskála 1826
og var þar til dauðadags. Kona hans var
Steinunn Helgadóttir, ekkja Guðmundar
ÍÞórðarsonar tukthúsráðsmanns (og móð-
ir Helga biskups). Þau giftust 1805 og
íáttu saman sex börn, flest fædd á Seli.
IMeðal þeirra og elztur var Sigurður er
kallaði sig Sivertsen og varð prestur
eftir föður sinn á Útskálum og var mik-
ill fræðimaður.
Árni Helgason (1814—1825). Foreldrar
séra Helgi Einarsson á Eyri í Skutuls-
firði og kona hans Guðrún Árnadóttir
prests í Gufudal Ólafssonar. Var tekinn
í Hólavallarskóla 1795, stúdent 1799. Var
síðan heimiliskennari hjá Valgerði Jóns-
dóttur ekkju Hannesar biskups í Skál-
holti. Fór í háskólann 1804. lauk öðru
lærdómsprófi 1805 með ágætiseinkunn
og guðfræðiprófi 1807 líka með ágætis-
einkunn. — Hann fékk Reynivöllu 1810,
en dómkirkjuprestsembættið vorið 1814
og gegndi því til hausts 1825. Hann bjó
1 Breiðholti. Á þessum tíma gegndi hann
um tveggja ára skeið kennslu í Bessa-
staðaskóla, og biskupsembætti frá haust-
dnu 1823 til vors 1825. Séra Árni var
ágætur klerkur, hálærður maður og
kenndi fjölda manna skólalærdóm og
urðu margir stúdentar frá honum. Hann
var einn af stofnendum Bókmenntafé-
lagsins og forseti Reykjavíkurdeildarinn-
ar 1816—1848 en var þá kosinn heiðurs-
forseti. Hann var einnig einn af stofn-
endum Biblíufélagsins. Á alþingi sat
hann sem varaþingmaður Reykvíkinga
1845 og 1847. Hann vann margt að rit-
störfum um ævina. Eftir hann er Árna-
postilla og hann var ritstjóri Sunnan-
póstsins 1836 og 1838.
Hann fékk Garða á Álftanesi 1825 og
var þar síðan. Gegndi hann þá aftur
Ibiskupsembætti 1845—1846, og biskups-
nafnbót var hann sæmdur haustið 1858
og fékk þá um leið lausn frá prestskap.
Síðan hefir hann jafnan verið nefndur
Árni biskup. Hann var tvígiftur, en eign-
aðist aðeins einn son, sem dó ungur.
Guðmundur Bjarnason (1825—1827).
Hann var sonur Bjarna lögréttumanns
Halldórssonar, Bergsteinssonar í Skild-
inganesi, og bróðir Ragnheiðar konu
Björns Gunnlaugssonar. Hann varð stúd-
ent 1813 og lauk guðfræðiprófi við há-
skólann 1820. Mun hann þá hafa haft í
huga að setjast að erlendis og gerðist
kennari við Nikolaj-kirkjuskólann í
Kaupmannahöfn. Sumarið 1821 kom
hann í fundaferð til íslands og gerði það
þá að beiðni föður síns að setjast hér að.
Gerðist hann þá aðstoðarprestur séra
Markúsar í Görðum og gegndi því
embætti til 1826. Þegar Geir biskup and-
aðist var hann fenginn til þess að halda
húskveðju yfir honum, og er þessi hús-
kveðja til í Landsbókasafni. — Nú er
prestlaust varð við dómkirkjuna í
'Reykjavík, tók hann að sér að þjóna
Ihenni og gerði það um eitt ár. Síðan
varð hann prestur að Hólmum í Reyðar-
tfirði til æviloka. — Hann var talinn vel
að sér, kennimaður góður, stilltur og vel
látinn.
Gunnlaugur Oddsson (1827—1835).
Hann var sonur Odds bónda og smiðs
Oddssonar í Geldingaholti í Skagafirði,
og konu hans Rangheiðar Þorsteinsdótt-
ur prests að Vesturhópshólum, Eiríks-
sonar. Oddur var áður smiður á Hólum
hjá Gísla biskupi Magnússyni, var hag-
leiksmaður mikill og vandvirkur. Þau
Ragnheiður áttu 15 efnileg börn, og voru
alltaf fátæk því að við lítt annað var
að styðjast en smíðakaup Odds. Sam-
býlismaður Odds hét Erlendur Runólfs-
son, merkur maður í bændastétt. Kona
hans hét Guðlaug Sveinsdóttir. Hún var
Ijósmóðir og tók á móti öllum börnum
Odds. Gunnlaugur fæddist 9. maí 1786
og tóku þau Erlendur og Guðrún hann
að sér frá fæðingu, ólu hann upp og
gerðu vei við hann. Og þar sem skjótt
bar á gáfum hans, komu þau honum til
■náms í ýmsa staði, einn mánuð í senn,
því ekki höfðu þau efni á því að kosta
hann heilan vetur. En undir skóla lærði
hann hjá Jóni prófasti Konráðssyni á
Mælifelli.
Oft varð Gunnlaugur á yngri árum
að fara suður á land til sjóróðra að áliðn-
um vetri, til þess að létta undir með
fósturforeldrum sínum, en á sumrin var
hann hingað og þangað í kaupavinnu.
í þessU basli átti hann þar til hann kom
í Bessastaðaskóla 1805. Var hann þá orð-
inn svo þroskaður og vel vinnandi að
'hann fékk fullkomið kaup í sumarvinnu.
Eitt sumar var hann kaupamaður hjá
séra Birni Jónssyni í Bólstaðarhlíð. Þar
kynntist hann Þórunni dóttur séra
Björns og bundust þau heitum sín á
milli. En faðir hennar og ættfólk var
á móti þeim ráðahag og þóttist prestur
eiga að ráða mestu um giftingar dætra
sinna. Hafði hann ætlað Þórunni Bene-
dikt stúdent Jónassyni, síðar presti í
Hitarnessþingum. Af hlýðni við föður
sinn lofaðist Þórunn Benedikt grátandi.
En er frá leið varð hún sjúk af hugar-
stríði út af þessu og fékk óbeit á manns-
efninu. Þóttist Benedikt þá sjá, að það
yrði báðum til armæðu ef þau gengju
í hjónaband og leysti hana frá loforði
sínu, en fékk í hennar stað Ingibjörgu
systur hennar sem þá var ekkja (Sighv.
Gr. B.).
Gunnlaugur varð stúdent frá Bessa-
staðaskóla 1809 og næsta ár var hann
kennari hjá Bjarna Halldórssyni í Svið-
holti, og síðan skrifari hjá Castenskjöld
stiftamtmanni. Fór svo utan og var
næstu þrjú ár kennari hjá föður stift-
amtmanns. En í háskólann fór hann.1813
og lagði fyrst stund á lögfræði, en síðan
guðfræði og lauk embættisprófi 1821,
Jafnframt náminu var hann kennari í
stærðfræði og skrautritun við sjóliðsfor-
ingjaskólann, og styrkþegi Árnasafns.
Hann kom heim til íslands 1822 og gekk
þá að eiga Þórunni heitkonu sína, og var
brúðkaup þeirra 24. maí þá um vorið.
Dómkirkjuprestsembættið var honum
veitt 1826, en hann vígðist til þess 8.
júlí 1827. Átti hann þá fyrst heima í
Laugarnesi, en bjó síðan á Lambastöðum
■og andaðist þar 2. maí 1835. Var hann
grafinn í gamla kirkjugarðinum í
Reykjavík og legsteinn settur á leiði
hans. En þegar Schierbeck landlæknir
fékk kirkjugarðinn leigðan til að gera
þar skrautgarð, lét hann jafna mold
yfir öll leiði þar og hve’-n legstein á
sínum stað. Og er árin liðu gleymdist
það hvar var leiði Gunnlaugs Oddssonar
dómkirkjuprests. En fyrir fáum árum,
er verið var að grafa fyrir símastreng
í gegnum gamla kikjugarðinn, fannst
legsteinninn og þar má sjá hann enn.
Gunnlaugur varð mönnum harmdauði,
því að hann hafði verið valmenni og
lét sér mjög annt um heill sóknarbarna
sinna. Meðal annars fékk hann því til
leiðar komið að stofnaður var fyrsti
harnaskólinn í Reykjavík 1830. Hann
kenndi mörgum undir skóla og nokkur
ritstörf liggja eftir hann, svo sem orða-
bók um sjaldgæf orð í dönsku, almenn
jarðarfræði (tvö bindi) og íslenzkt orða-
safn óprentað.
Þau Gunnlaugur og Þórunn áttu fjög-
ur börn, sem upp komust: Gunnþórunn
Tngibjörg Ragnheiður var fyrri kona
séra Halldórs Jónssonar á Hofi í Vopna-
firði og voru synir þeirra séra Lárus
fríkirkjuprestur og Gunnlaugur faðir
Halldórs læknis í Vestmannaeyjum;
Ingibjörg Elísabet kona Þorsteins sýslu-
manns Jónssonar á Kiðjabergi og var
sonur þeirra Gunnlaugur á Kiðjabergi;
Erlendur Vilhjálmur Björn á Hellis-
fjörubökkum í Vopnafirði; Gunnlaugur
Eyjólfur á Ketilsstöðum í Jökulsárhlíð.
Nú var prestlaust í Reykjavík, en þá
var Ásmundur Jónsson, sonur Jóns
lektors Jónssonar á Bessastöðum, settur
til þess að þjóna söfnuðinum. Hann hafði
skömmu áður um vorið verið vígður
prestur til Breiðabólstaðar á Skógar-
strönd, en nú þótti meira við liggja, að
Reykjavík væri ekki prestlaus, svo að
hann hætti við að fara vestur. Gegndi
hann svo dómkirkjuprestsembættinu um
eitt ár, en fékk þá Odda á Rangárvöllum
og fór þangað.
Helgi G. Thordersen (1836—1845).
Hann var sonur Guðmundar Þórðarson-
ar tugthúsráðsmanns og fæddur í
„múrnum“ (nú Stjórnarráði) 1794. ólst
hann upp hjá foreldrum sínum þar til
faðir hans dó 1803. Síðan giftist móðir
hans séra Brynjólfi Sigurðssyni dóm-
kirkj upresti á . Seli og dvaldist Helgi
með þeim og lærði undir. skóla hjá stjúp-
föður sínum. Síðan fór hann í Bessa-
staðaskóla 1809 og útskrifaðist þaðan
1813 með ágætiseinkunn í öllum náms-
greinum nema einni. Vinnumaður hjá
stjúpa hans bauðst þá til þess að styrkja
hann til háskólanáms, en Bjarni riddari
Sívertsen tók hann á sína arma. Fór
Helgi utan 1815 og skráðist í stúdenta-
tfölu við háskólann. Lauk hann svo
■emibættisprófi í guðfræði 1819 með 1.
einkunn. Siðan fór hann alfarinn heim
og stundaði barnakennslu í Reykjavík
næsta vetur (1819—1820). Þá um vorið
•var honum veittur Saurbær á Hvalár-
völlum og var þar prestur um 11 ár.
Þá var honum veitt dómkirkjuprests-
embættið og fluttist hann til Reykjavík-
ur vorið 1836. Keypti hann þá Landakot,
reisti þar myndarlegt íbúðarhús og bjó
þar meðan hann var sóknarprestur.
Hann var hinn fyrsti prestur Reykvík-
inga sem átti heima í bænum sjálfum,
en síðan hafa allir dómkirkjuprestar
átt þar heima.
„Það mun hafa verið einróma álit
allra, sem kynntust honum, að hann
bæri af öðrum kennimönnum í skörung-
skap og hrífandi mælsku. Hann var
vænn að áliti og siðsamur. góður radd-
tmaður og hafði einkennilega hrífandi
framburð“. Hann hreif marga áheyrend-
ur sína og einn góður borgari gat ekki
dulið þá hrifningu en hrópaði tvisvar upp
í kirkjunni eftir predikanir séra Helga:
„Þinn andi er góður!“.. Þetta þóttu nú
helgispjöll þá og fékk maðurinn áminn-
ingu hjá lögreglustjóra Og varð að heita
því að gera þetta aldrei framar.
Þegar Steingrímur biskup andaðist var
Helgi skipaður biskup yfir áílt ísland
'25. september 1845. Fór hann þá utan til
vígslu og var vígður af Sjálandsbiskupi.
'Þegar hann kom heim, settist hann að í
Laugarnesi. Kona hans var Ragnheiður
dóttir Stefáns amtmanns Stefánssonar á
Hvítárvöllum. Þau eignuðust 10 börn, en
aðeins tvö þeirra náðu þroskaaldri: Ást-
riður kona Sigurðar Melsted prestaskóla-
kennara, og Stefán prestur í Kálfholti
■og Vestmannaeyjum, var hann faðir
Ragnheiðar konu Hannesar Hafsteins
ráðherra.
Sveinbjörn Hallgrímsson. Hann var
settur dómkirkjuprestur haustið 1845
þegar Helgi Thordersen fór utan til
'biskupsvígslu. Hann þjónaði embættinu
tfram á vor 1846. — Tveimur árum
■seinna stofnaði hann blaðið „Þjóðólf",
tfyrsta vikublað á íslandi og er kunnast-
ur sem ritstjóri þess.
Ásmundur Jónsson (1846—1854). Hann
var stúdent frá Bessastaðaskóla með
mjög góðum vitnisburði 1827, Sigldi svo
rtil háskólans og lauk þar guðfræðiprófi
1833 með 1. einkunn. Kom svo heim og
var eitt ár hjá foreldrum sínum í Lamb-
húsum á Álftanesi. En þegar séra Gunn-
laugur Oddsson féll frá. var honum falið
að gegna dómkirkjuprestsembættinu,
eins og fyrr er sagt, en fékk svo Odda
næsta ár.
Árið 1846 var h'num veitt dómkirkju-
prestsembættið og fluttist þá til Reykja-
Víkur. Keypti hann Landakot af Helga
hiskupi og bjó þar meðan hann var
prestur Reykvíkinga. Ekki varð hann
vinsæll hér og höfðu menn ýmislegt
út á prestþjónustu hans að setja, svo
sem að hann væri lágróma, hásmæltur
úg fljótmæltur. Var almennt talið að
xæður hans heyrðust ekki lengra en.
fram í miðja kirkju.
Framhald síðar.
14. maí 1967
LESBÓK LIORGUNBLAÐSINS 7