Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1967, Blaðsíða 2

Tvœr gagnmerkar aðalsœtiir standa að Bertrand Russell
þ.e. Russell-œttin og Stanley-œttin. Hann er borinn og
barnfœddur í því umhverfi sem heyrir til yfirstéttum
viktoríska tímabilsins
vegna einh.vers jafn kuldalegs og röik-
réttrar afstöðu.
Eftir að ég varð 14 ára, þá reyndust
takmarkanirnar á gáfnafari ömmu oft
þreytandi, og hinar púritönsku siðferðis-
ihugmyndir hennar fundust mér ganga
úr hófi fram, en meðan ég var krakki,
þá olli hin mikla ástúð hennar og um-
kyggja fyrir velferð minni því, að mér
þótti vænt um hana, og hún veitti mér
það öryggi, sem krökkum er nauðsyn-
legt, og ég minnist þess, ég var fjögra
eða fimm ára, að ég lá eitt sinn vakandi
og hugsaði um hversu hryllilegt það
væri, ef amma dæi
Þegar hún svo loksins dó, sem varð
nú ekki fyrr en ég- var kvæntur, þá
skipti það mig sáralitlu. Síðar á lífsleið-
inni hefur mér orðið ljóst, hversu mikil
áhrif hún hefur haft á líf mitt og lífs-
sjónarmið mitt allt. Óbtaleysi hennar,
mannleg samkennd hennar, fyrirlitning
hennar fyrir þægindum og ónæmi henn-
ar fyrir áliti meirihlutans, allir þessir
eiginleikar hennar hafa mér virzt eftir-
brevtniverðir.
Hún gaf mér Biblíu, sem hún hafði
ritað á eftirlætiseinkunnarorð sín, en
þau voru:
— Þú skalt ekki fylgja hópnum, ef
hann er á rangri leið.
Sú áherzla, sem hún lagði á þetta
atriði, hefur orðið til þess, að seinna í
lífinu hefi ég látið mig það minna
skinta en ella hefði orðið, þó að ég sé
í hópi minnihlutans".
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
B ertrand segir frá tiveimur Wode-
house-karakterum, frænda og frænku,
sem voru á þessu brezka höfðingjasetri,
en þau höfðu engin áhrif á hann, þó að
hann nefni þau í leiðinni. Frænkan
reyndi að kenna honum að lesa á ung-
um aldri, innan við fimm ára, en það
bar ekki annan árangur en þann, að
hann gat með harmkvælum lært eitt
orð undir hennar leiðsögu og það var
orðið „or“, og þar við sat, þrátt fyrir
góðan vilja frænkunnar. Frænkan hat-
aði konur bræðranna Bertrands og
Francis, svo lengi sem þeir bjuggu við
þær, en dáði þær mjög og syrgði, þegar
þeir voru skildir við þær.
Þegar Bertrand kom með aðra konu
sína í heimsókn, eftir að vera skilinn
við þá fiyrri, barst frænkan illa af, og
benti síðari konunni á stóra mynd af
fyrri konunni sem var þarna á áberandi
stað: „Ég get ekki að því gert að hugsa
til aumingja Alys og þess hvernig þér
muni líða, þegar Bertie yfirgefur þig —
sem ég vona að guð gefi að verði ekki
á næstunni".
Þó að frænkan væri fánaleg að jafn-
aði, gat hún átt það til að sýna af sér
klókindi og greind annað veifið, og
Bertrand telur ekki vafa leika á þvi, að
hún hafi orðið fórnardýr hinna viktor-
ísku diyggða ömmu hans, sem hafi talið
henni trú um að kynlíf væri syndsam-
legt.
Ekki lætur Bertrand mikið af matar-
æðinu á æskuheimili sínu.
„Að því er fæðuna snerti, þá bjó ég
alla æsku mína við mjög spartverskan
kost, í rauninni svo knappan, að nú
myndi það ekki talið vænlegt til góðrar
heilsu. Ég fékk enga ávexti, og nánast
engan sykur, en ógegnd af sódavatni.
Samt sem áður varð mér aldrei misdæg-
urt, nema ég fékk væga mislinga, þegar
ég var 11 ára. Eftir að óg sjálfur fiór að
fá áhuga á börnum, eða fylgjast með
heilsufari þeirra, hef ég aldrei þekkt
reinn krakka jafnheilsuhraustan og
siál'fan mig, en samt er ég viss um að
sérhver nútímabarnalæknir myndi telja
öruggt, að það barn sem hefði ekki
skárra fæði en ég hafði hlyti að þjást
af hinum og öðrum nærinarsjúkdiómum.
Kannski hefur það bjargað mér, hvað
ég varð leikinn í að stela eplum af
trj'ánum.
Það hefði ekki neitt smáræði gengið
á, ef sú iþrótt mín hefði orðið kunn“.
S’nemma fóru spurningar að leita
á þennan huga, sem átti eftir að valda
svo miklu róti með öðrum mönnum síð-
ar. Bertrand komst í kynni við fiski-
mennina í grenndinni og hionum þótti
furðulegt að skeljarnar skyldu límast
þéttar að steinum, þegar átti að rífa
þær lausar, og hann spurði frænku sína
hvort skeljar gætu hugsað. Hún sagðist
ekki vita það og þá varð snáðanum að
orði: „Þá verðum við að læra um það“.
Einmanakenndin sótti fast að þessum
unga sveimhuga og hann segir:
„Alla bernsku mína hafði ég sívax-
andi einmanakennd og jafnframt von-
leysi um að hitta nokkru sinni fyrir
fólk, sem óg gæti deiLt geði við. Náttúr-
an og bækurnar og (síðar) stærðfræðin,
forðuðu mér frá fullkomnu hugarvíli.
Þegar ég var 11 ára, byrjaði ég að
læra Euclid (faltarmálsfræði) og var
bróðir minn kennarinn. Þetta var einn
af merkisatburðum lífs míns, og næstum
eins yfirþyrmandi og hin fyrsta ást. Mig
hafði ekki órað fyrir að veröldin byggi
yfir slíkri dásemd. Þegar ég hafði lært
Fimmtu sönnunina, sagði bróðir minn
mér, að hún væri talin erfið, en ég hafði
ekki orðið þess var á nokkurn hátt. Með
þessum hætti varð mér fyrst ljóst, að ég
k.vnni að búa yfir einhverjum gáfum.
Frá þessari stundu þar til við White-
head höfðum lokið við Principia Mathe-
matica, og ég var orðinn 38 ára, var
stærðfræðin meginuppspretta lífsham-
ingju minnar.
Engin rós er án þyrna. Mér hafði ver-
ið kennt að Euclid byggði á sönnunum,
og það olli mér því vonbrigðum, þegar
ég sá að hann byrjaði á staðhæfingum.
Ég neitaði að viðurkenna þær, nema
bróðir minn gæti gefið mér einhverja
skynsamlega ástæðu til þess, en hann
svaraði:
„Ef þú tekur ekki staðhæfingarnar
gildar getum við ekki haldið áfram“.
Þar sem ég vildi umfram allt halda á-
fram nsyddist ég til að samþykkja þetta
'til bráðabirgða. Sá efi sem þarna læddist
strax að mér varðandi forsendur stærð-
fræðinnar fylgdi mér áfram og varð
crsök til verka minna síðar.
Mér veittist mun erfiðara að glíma
við frumatriði algebrunnar, en þar
kann nokkru að hafa ráðið um, að
kennslan hafi ekki verið nógu góð. Mér
var uppálagt að læra utanbókar:
Summa tveggja talna margfölduð með
sjálfri sér er jöfn summunni úr marg-
feldi þeirra hvorrar um sig að viðbættu
tvöföldu margfeldi þeirrar hvorrar með
annarri (A + B) (A + B) = A2 +
B2_+ 2AB.
Ég hafði ekki minnstu hugmynd um
hvað þetta þýddi, og þegar ég gat ekki
skilið orðin, grýtti kennari minn bók-
inni í hausinn á mér, sem örvaði ekki
Þeinlínis skilning minn.
Amma mín var alltaf hrædd um
eð ég ynni mér um megn og hafði því
námsstundir mínar mjög stuttar. Afleið-
ing þessa var sú, að ég reyndi að vinna
í laumi í svefnherbergi minu við kerta-
ljós. Þar sat ég við borð löngum stund-
'um á nóttum í köldu herberginu í nátt-
serk, reiðubúinn til að slökkva á kert-
inu, ef vart varð minnsta hávaða.
Strax og mér skildist, að ég myndi vera
gáfaður, þá ákvað ég að vinna einhver
andleg afrek, ef þess væri nokkur kost-
ur, og alla æsku mína stefndi ég hik-
iaust að því manki.
Bernska min var, þegar á hana er litíð
í heild, hamingjurík og brotalaus og mér
þótti vænt um flest af því fullorðna
fólki, sem ég þurfiti að búa við. Ég minn-
ist þess að mjög veruleg breyting varð
á mér, þegar ég náði þeim aldri, sem
nútímasálarfræði nefnir „tíma duld-
anna“. Á þessu stigi byrjaði ég að hafa
ánægju af óvönduðu málfari, þóttist
engar tilfinningar hafa, og reyndi að
sýnast mannalegur. Ég byrjaði að fyrir-
líta fólkið mitt, að verulegu leyti af
hinni ofsalegu skelfingu þess við óvand-
að málfar og hinum fjarstæðukenndu
hugmyndum þess um hættuna af að
klifra upp í tré.
S vo margt var mér bannað, að ég
vandist á að blekkja, og hélt þeirri
venju til 21 árs aldurs. Það varð mitt
annað eðli að ímynda mér, að hvað sem
eg hefðist að, þá væri bezt að geyma
það með sjálfum mér, og ég hefi aldrei
algerlega losnað við þessa tilihneigingu
t.:l að leyna gerðum mínum. Ég hefi enn
löngun til að fela það, sem ég er að
itsa, ef einhver kemur inn í herbergið
til mín, og einnig til að þegja um hvar
ég hafi verið, og hvað ég hafi aðhafzt.
4. júní 1967