Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1967, Síða 11

HUGREKKI HANS
Framhald af bls. 9
ætíð við brugðið. Hann er orðinn að
þjóðsögn. Hann kunni þá list að bíða
þolinmóðlega, því hann vissi að hvenær
sem í nauðir ræki, mundi verða leitað
til sin.
Löngu eftir að Erhard tók við af
Adenauer, hafði þessi gamli kanslari
tvær stofur í þinghúsinu til umráða. Um
hádegisbilið var sikrifstofa hans Xæst,
því hann vildi vera einn meðan hann
hvíldi sig. Þar hafði hann líka lítið eld-
hús, þar sem ráðskona hans matbjó
handa honum eftirlætisrétti hans.
Stundum gat hann haft það til að
sitja graflkyrr tímunum saman, fléttandi
greipar í sífellu. Við og við tók hann
íteyg af víni. Hvenær sem hann átti af-
mæli, komu öll börn hans, bamabörn og
barnabarnabörn — fjöruitíu í allt — í
heimsókn til hans. Skyldulið hans var
Jíf hans og yndi.
E g spurði hann einu sinni um álit
hans á Kennedy. Hann sagði að ætttfað-
irinn hefði ávalit haft hönd í bagga með
og ráðið ráðum fyrir fjölskylduna, hinn
elzta lét hann gerast stjórnmélamann,
hinn næstelzta lét hann stunda lang-
skólanám, hinn þriðji tók að sér að sjá
um hagsmuni fjölskyldunnar. En svo
deyr hinn elzti á stríðsárunum, og var
þá skipt um hlutverk milli bræðranna.
Tíminn líikist hjóli sem veltur án af-
láts, og því hraðar sem lengra líður. Á
hvaða tímabili sögunnar var það sem
iþeir opnuðu kaupstefnu í Köln, hann og
Friedrich Ebert? Hvenær átti hann við-
tal við Anthony Eden? Hvenær tókust
þeir í hendur, hann og Eisenhower?
Hún virðist vera frá í gær, þessi samn-
ingsgerð sem þeir gerðu sín á milli,
hann og Mendés-France, og þessi ljós-
mynd, þar sem þeir Krúsjeff og hann
sitja á tali ásamt Bulganin, eða þar sem
Adenauer situr í nánd við ruggustól
Kennedys, eða talar um fjármál við
IRobert Schuman. Og hér situr hann á
tali við Píus páfa XII, og tíu árum síð-
ar í sama húsi, Vatíkaninu, á tali við
Jóhannes páfa XXIII.
Þegar dauðastundin nálgaðist og allur
heimurinn vissi að hverju fór í húsinu
1 Röndorf á bökikum Rínar, þá skildu
menn, að hér var mikill heiðursmaður
að kiveðja.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 5
„Ég veit allt imi það,“ sagði sálfræð-
ingurinn,
„Heilinn minn vissi loksins meira um
Btjómmál en nokkur annar maður, Ja,
ég leyfi mér að kalla hann mann eftir
það sem gerðist.... “
„Hvað var það?“ spurði sálflræðingur-
inn.
„Það kemur á sínum tíma,“ sagði
maðurinn í bláu fötunum. „Þér megið
ekki van-meta gáfur mínar. Ég lét eng-
an komaist að því, að ég vann fyrir
&Ila. Þama voru ritstjórarnir og blaða-
mennimir dauðfegnir að fá skrifaðar
greinar og leiðara, sem báru af öllu sem
skrifað hafði verið á ísl'andi áður.“
„Já, blaðamennskan hefur batnað,'*
sagði sáHræðingurinn. Hann bætti á
blokkina sína: — Mikilmennskubrjálæðt.
„Blaðamennskan, úff,“ sagði maðiu-inn
f bláu fötunum. „Blaðamennskan hefur
batnað af því að heilinn minn sá um
hana. Loks neyddist ég til að kaupa
rafmagnsritvél. Svo leið að kosningum-
um núna. Hann las víst of mikið af
firéttumum, sem blaðamennirnir vildu tk
umiskrifaðar. Hann fór að heimta styttri
vinnutíma og laim.“
„Nú, hvað hafði hann að gera við pen-
inga?“ spurði sálfræðingurinn.
„Hann vildi ekki sjá peninga," sagði
Framhald á bls. 15
P ólitík hlýtur að vera ofarlega
í hugum manna um þetta leyti, svo
sem von er til, rétt áður en menn
ganga út í þá friðsamlegustu byltingu,
sem til er, það er að segja lýðræðis-
legar kosningar. Svo friðsamleg er
þessi bylting í vorum heimshluta, að
þegar menn koma til vor úr víðri
veröld þjóðanna, sem ýmist er full
af æsingi, ofsa og blóðugum bylting-
um, eða af þrúgandi kúgun, þá standa
þeir undrandi yfir aðförum vorum,
sem kjósum ýmist menn til hægri
eða vinstri eða þar í miðju, án þess
að úthella svo miklu sem blóði úr
einum hana. Liðnir eru nú tímar vík-
inga, Völsunga og Sturlunga, þegar
höfðingjar sigldu um höf og hetjur
riðu um héruð, drepandi bæði rang-
dræpa og réttdræpa menn. Niðjar
garpanna eru nú svo gætfir orðnir
að Kagawa gat sagt um Norðurlönd-
in að þau væru „bezt kristnu lönd
í veröldinni“. En dramb gæti verið
falli næst ef vér færum að hrósa oss
af þessu, enda erum vér í skuld, bæði
viff Gyffinga og Grikki — og má vera
að skuldin við Gyðingana sé öllu
meiri en við Grikkina þótt altalað
sé í Evrópu að Forn-Grikkir séu feður
lýðræðishugsjónarinnar. En margt
höfum vér af Gyðingum lært, sem
ekki var hægt að læra af Gri'kkjum,
þar á meðal að elska friðinn — og
náungann.
Nánari athugun sýnir að lýðræðið
var æði valt í sessi hjá þeim gömlu
Grikkjum, en sú sæmd skal ekki frá
þeim tekin að þeir hugsuðu meir um
stjórnun smáríkja en aðrir fornir
menn.
Aristóteles safnaði saman stjórn-
skipunarlögum eitt hundrað fimmtíu
og átta borgríkja og skráði sögu
þessara sömu laga. Þetta þrekvirki
Aristótelesar, skrifara hans og læri-
sveina, var að fullu og öllu glatað
öldum saman, unz menn endurtfundu
stjórnarskrá Aþenuborgar árið 1891,
en hún hafði skrifuð verið á papyrus-
vefjur og geymd öldum saman í
Egyptó, án þess að nokkur maður
vissi af henni í margar aldir.
x etta mikla verk var þegar
búið að vinna áður en Aristóteles reit
sifffræffi sína, en þessi siðfræði hafði
aíar mikil áhrif á Evrópumenn í
margar aldir. Þar á eftir skráði Ari-
stóteles sérstaka bók um stjórnmálin,
sem enn er varðveitt og lesin í há-
skólum austan hafs og vestan, enda
er bókin hin lærdómsríkasta um
bernsku og barnasjúkdóma lýðræðis-
ins. Má meira að segja fá þessa frægu
bók í pappírsböku fyrir álíka verð
og einn súpudisk líkt og margar aðr-
ar bækur, ágætar og heimstfrægar.
Með því að skegghýjungssinnar halda
svipaðri skeggsídd og Aristóteles og
freyjur vorar álíka sídd á pilsum og
Valkyrjan í Gerplu, væri hugsanlegt
að gagnlegt væri að getfa nokkurn
gftum að sumum hugmyndum í „póli-
tík“ Aristótelesar.
Jóhann Hannesson prófessor skrifar um:
BARNASJÚKDÚMA
LVÐRÆÐISINS
f stórum dráttum hugsar Aristót-
eles málin á þessa leið: Milli stjórn-
skipunarlaga, siðtfræði og stjórnar-
framkvæmda þarf að vera samræmi.
Hann gerir sér og öðrum Ijóst að lýð-
ræði getur ekki þrifizt vel hjá mjög
illa siðuðum mönnum. Forngríska lýð-
ræðið var viðkvæmt og brothætt, og
að vorum dómi var það líka gallað.
Aristóteles hefði ekki kallað það lýð-
ræði, sem vér köllum því nafni, nema
þegar beitt er þjóðaratkvæðagreiðslu,
því þar með eru tiltekin mál afgreidd
beint af lýðnum. Að kjósa menn á
þing, líkt og vér gerum í kosningum,
hefði verið nefnt „kjörið aristókrati“
eða því um líkt hjá Forn-Grikkjum,
enda töldu sumir þeirra þetta hið
ákjósanlegasta fyrirkomulag sem
hugsazt gæti, ef því yrði við komið,
enda eru sumir þingmenn Vorir úr-
valsmenn.
Af reynslu Grikkjanna er hins veg-
ar ýmislegt að læra, ekki sízt fyrir
oss, þegar svo virðist sem þjóðin sé
að klotfna, annars vegar í lítið, þétt-
býlt borgríki, en hins vegar í stórt
dreifbýlt svæði. Menn munu undrast
hvernig sum fyrirbæri, sem borgríkin
grísku þekktu fyrir meir en tvö þús-
und árum, skjóta upp kollinum í
vorri eigin samtíð. Þá voru t.d. uppi
lýðskrumarar, „demagógar“, mark-
lausir gasprarar og hártogarar, sem
gátu tælt lýðinn til fylgis við sig,
og vörðu dýrmætum tíma almennings
til að tala um alit annað en sannleika
póiitískra málefna. Demagógar gátu
stundum látið lýðinn gera samþykkt-
ir,sem þeir settu upp yfir öll stjórn-
skipunarlög. Þar með gátu þeir komið
sínum klækjum fram meðan lýðurinn
fylgdi þeim (Pól. IV,4). Og þeir gátu
annaðhvort orðið harðstjórar (tyr-
annar) eða komið harðstjórum til
valda.
A ður en lýðskrumarar eða harð-
stjórar tóku völd, var í forngrísku
borgríki málum skipað á þá lund að
sifffræffilegum códex var komiff fyrir
í lagacódex, og þessi lagabálkur skil-
greindi heildarramma þjóðfélags og
stjórnarfars. Borgararnir bjuggu viff
lög, og þau mótuðu þær siðakröfur,
sem gerðar voru til manna. Þetta
kerfi nefndu Forn-Grikkir POLITEIA
en síðari alda menn vestrænir nefndu
það „constitution" og vér stjórnarskrá
eða stjórnskipunarlög. Ungir borg-
arar urðu að læra þessi lög, því án
þeirra voru þeir ekki hæfir til að
búa í borg og gátu heldur ekki vitað
mun á réttu og röngu. Ungir borg-
arbúar voru aldir upp í lögum, sem
voru jafnframt félagslegir siðir, og
stóðu á mjög háu menningarstigi þeg-
ar lýðskrumarar og harðstjórar náðu
ekki tökum á þeim.
Þá er von að menn spyrji: Hvernig
stóð á því að lýðskrumarar og harð-
stjórar náðu tökum á mönnum, sem
voru í senn vel menntaðir, þroskaðir
og siðaðir? Til dæmis á Aþenumönn-
um, í samtíð Sókratesar og Platóns,
— og fjölmörgum öðrum? Hér skulu
ta!in örfá atriði.
1) Veilur voru í þjóðfélögunum sjálf-
um, því þrælar og konur nutu ekki
borgaralegra réttinda (né sæmi-
legrar menntunar) og töldust ekki
til borgara, ekki heldur ýmsir að-
komumenn. Að tala um „mennsku“
(humanitas) þræla og framandi
manna komst ekki í tízku fyrr en
með Stóuspekinni. Þetta var betra
hjá ísraelsmönnum.
2) Borgrikin þoldu illa styrjaldir og
sundrung, og þau þoldu mjög illa
fjárhagsleg skakkaföll. í stríðum
misstu þau mikið af ungum úrvals-
mönnum; þeir féllu, en þrælar,
konur og börn sátu heima. Kennsla
barna og ungmenna komst í hend-
ur þræla. Ríkiskassinn tæmdist og
grípa varð til harðræða eða beinna
ranginda til að ná fé í hann.
3) Lýðskrumararnir sem sögðu að
„allt væri afstæðilegt" buðust til
að bjarga málum, með því að
skjalla lýðinn og sniðganga lög,
siði, sæmd og sannleika og koma
losi á stjórnskipan ríkisins. „Ab-
súrdistar" aldarinnar prédikuðu
ólifnað og sjálfsmorð, svo að þau
komust á stöku stað í tízkiu, þegar
vel gefnir mælskumenn beittu sér
fyrir slíkum málstað. Siðferðisþrek,
viljaþróttur, staðfesta og flestar
fornar dyggðir soguðust burt úr
mannfélögunum, nautnasýki og
spilling óx, en framtak dvínaði.
4) IHarðstjórarnir komust til valda
með aðstoð vopnaðra fylgismanna,
og gátu fyllt ríkiskassann með því
að drepa menn og gera edgnir upp-
tækar. Til voru harðstjórar, sem
stjórnuðu vel, og Aristóteles rek-
ur sögu margra þeirra. En margir
féllu eftir fárra ára stjórn — og
af orsökum, sem oss finnast ein-
kennilegar og búumst ekki við.
Það var yfirleitt ekki hefndar-
hyggja annarra eða ágirnd, sem
kom þeim í koll, heldur ólifnaður
harðstjóranna sjálfra, nauðganir,
kynvilla og annað þess háttar.
5) Sum skáldin, ásamt sófistunum,
uppleystu átrúnað og siðferði, og
þrælar í kennarastöðum voru ann-
aðhvort mjög fáfróðir í siðfræði
og uppeldi, eða kenndu beinlínis
ósiði með því að gylla ólifnaðinn.
Menn hættu að þola gagnrýni og
gáfust upp við að hreinsa til í
ósómanum.
M
iíiargir þeir menn, sem hæst ber
í grískri menningarsögu, svo sem
Sókrates, Platón, Aristóteles — og
hvert mannsbarn kannast nú við —
lifðu og störfuðu til þess eins aff
endurreisa þaff bezta meff sinni þjóff.
Það tókst ekki, eins og vér vitum.
Skyldunnar þor og þróttur viljans var
ekki lengur til, en mikið af listrænni
snilld og bókviti, svo að Grikkir gátu
kennt Rómverjum, og á sínum tíma
sogað þá með sér niður.
Jóhann Hannesson.
4. júní 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11