Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1967, Qupperneq 12

Hvarf skuldar Brandur prestur hér?
Langholtskirkja í Meðallandi.
að rættist, sem spáð hafði verið
þegar prédikunarstóllinn valt. af hestin-
um oían í Skarðsá, að Meðallendingum
ir.undi ekki verða haldsamt á prestum
sínum. Voru prestar þar jafnan stutt —
stundum enginn — og brauðinu þá þjón-
að af nágrannaprestum. Einn af þeim
var sr. Brandur Tómasson í Ásum. Hann
þiónaði Langholtssókn þegar Jón Sverr-
isson var um fermingu. Hann er Jóni
næsta minnisstæður, bæði sem góður
maður með lítil efni en stórt hjarta og
tiiprifamikill og skörulegur klerkur, —
„einn berrans þjónn og eitt heimsins barn
með hjarta sem kunni að iðra“, —
eins og embættisbróðir hans á Mosfelli
forðum.
Jón minnist þess að eitt sinn kom
Brandur í húsvitjun, stóð úti og kallaði:
„Hann síra Brandur vill koma inn“. Var
þá skjótt til dyra gengið og prestur
leiddur í bæinn.
Jón var þá að Iæra kverið, kominn út
að 6. kaflanum, sem var bæði langur og
tornuminn um skyldur mannsins í sér-
hverri stétt, og kvörtuðu foreldrar hans
yfir því við prest hve illa það gengi. Enn
er Jóni í minni svar sr. Brands: „Verið
þ:ð alveg róleg. Þið skuluð ekki hafa
ábyggjur af þessum dreng. Hann Jón
litli spjarar sig“. —
Eitt dimmt haustkvöld kom sr. Brand-
ur að Grímsstöðum, þar sem foreldrar
Jóns bjuggu þá. Hann var að koma frá
að skira barn og bað um fylgd að Fjósa-
koti. Þar ætlaði hann að gista. Fór Jón
með honum. Prestur bað Jón segja sér
þegar þeir væru komnir móts við kirkj-
una. Þá fór sr. Braridur af baki, tók ofan
hattinn og bað heitt og innilega fyrir
guðshúsinu og söfnuðinum og fyrir þeim
báðum, Jóni og sjálfum sér. — Það var
fögur og eftirminnileg bænargerð, sem
steig frá hinu bljúga hjarta upp í haust-
myrkan himininn. Skal nú nokkru nán-
ar sagt frá sr. Brandi Tómassyni.
S íra Brandi var veitt Einholt á
Mýrum daginn eftir að hann hafði af-
lckið prófi á Prestaskólanum sumarið
18C2. Þar var hann í fimm ár. Þá fékk
hann Stað í Hrútafirði og siðan Prests-
bakka og þjónaði báðum brauðunum. En
þegar Staður var veittur sr. Páli Ólafs-
svni frá Mel, sótti sr. Brandur austur að
Asum í Skaftártungu. Það kall hélt
hann til dauðadags en þjónaði jafnframt
öðrum brauðum í Skaftárþingi þegar
þau voru prestslaus. Hann var stór-
skuldugur Staðarkirkju þegar hann kom
að r.orðan. Tók sú innheimta mörg ár
og kostaði miklar bréfaskriftir.
að mun hafa verið komið fram á
sumar þegar sr. Brandur kom austur og
prestsetrið í byggingu, enda hafði þá
verið prestslaust í Tungunni á annan
áratug. Það var því ekki fyrr en vorið
1881 að hann stofnaði til bús í Ásum,
keypti ýmislegt af búsmunum, „sem þó
ekki eru nærri til hlýtar einungis fyrir
fátæktar sakir“. Ein kýr fylgdi staðnum,
40 ær fékk hann á leigu en 60 keypti
hann með þeim skildaga „að borga þær
með 600 kr. á 3 árum, með 4% rentu“.
— Næsta sumar var grasleysi með ein-
dæmum og heyjaðist lítið í Ásum.
,.Ég varð meginhlutann að kaupa
niður til fóðurs, var allan veturinn
gangandi, því ekki gat ég haft reið-
hestinn heima, og kúnni, hinni einu,
varð ég að koma fyrir með einmán-
aðarkomu og sá varð endirinn að ég
missti meginhlutann af fénu og líka
talsvert af því sem í fóðrum var,
því hér í Leiðvallarhreppi var fellir-
inn greypilegur, einkum í Skaftár-
tungu, og það svo að talsverður skort-
ur er hér fyrirsjáanlegur á þessum
vetri og má búast við fullri neyð, ef
góðum Guði ekki þóknast að senda
björg af sjó, t.d. sílareka eða fiski-
afla, sem hér er þó sjaldgæfur“.
Af ánum lifa aðeins 20. Það eru 13
manns.í heimili og skorturinn markar
runir sínar á andlit fólksins.
Og nú rak hvert hallærisárið annað.
Vetrarharðindi og vorkuldar, grasleysi
og óþurrkar, basl og bágindi, en gjafa-
kornið bjargar svo að fólkið lifir: „al-
drei hef ég reynt annað eins eða séð,
en þó er fólk í mínu húsi í fullum mætti
og holdum og óskemmt, en spart hefur
maður lifað og það mjög, en maturinn
kjarnfæða, mest aðkeypt í vor, kjöt frá
vmnufólki, sem ég gat náð L“ Þannig
var lífsbaráttan, og Ásaheimilinu lagðist
fátt til liðs í þeirri baráttu enda þótt
árferðið skánaði eftir því sem leið á
áratuginn 1880-90.
ómegðin var mikil, bústofninn enginn,
skuldheimtumenn gerðu kröfur í lágar
embættistekjur og kaupstaðarferðir voru
ekki hollar efnahag þeirra, sem reyndu
að gleyma erfiðleikum lífsins yfir staupi
í Bakkabúð. Þessvegna var það, að efna.
hagur sr. Brands rétti aldrei við eftir
það þunga áfall, sem hann hlaut strax
á fyrsta búskaparári sinu í Ásum. Þar
kom til sá mannlegi breyskleiki, sem
mörgum hefur komið á kaldan klaka,
það var vínhneigðin. Hún var honum litt
viðráðanleg ástríða, þótt hann rækti
ensbætti sitt af einstökum dugnaði og
frábærum vaskleika eins og síðar mun
sagt verða.
Það hefur e.t.v. staðið í sambandi við
komu sr. Brands austur, að bindindis-
málinu er hreyft á fyrsta héraðsfund-
inum, sem bann sat í Vestur-Skaftafells-
prófostsdæmi. Báru þeir sr. Oddgeir á
Felli (síðar í Vestmannaeyjum) og sr.
Hannes á Mýrum (d. 1881) fram þá
uppástungu að prestar í prófastsdæminu
og sóknarnefndarmenn yrðu forgöngu-
menn að því að koma í veg fyrir óhóf-
lega nautn áfengra drykkja. „Þessa upp-
ástungu samþykkti fundurinn, en að
skuldbinda nokkurn til að ganga í al-
mennt bindindi var fundurinn mótfall-
inn“.
E n þessi fundarsamþykkt kom að
Þ'tlu hsldi í baráttunni við Bakkus. í því
stiíði beið hinn ferðafúsi Ásaprestur
marga ósigra. Dugðu þar lítt vinsamlegar
aðvaranir sóknarnefnda og föðurlegar
áminningar biskups. En upp úr öllu þessu
að því er virðist vonlausa stríði við
örbirgðina og ölhneigðina gnæfir persóna
sr. Brands, góðmennið, sem í fátækt
sinni gefur sóknarmönnum eftir lögboðin
gjóld, klerkurinn, sem prédikar af „and-
ríki og krafti, af hug og hjarta hinnar
stórgáfuðu, breysku trúarhetju", segir
Stefán í Litla-Hvammi í endurminning-
um sínum. Hann minnist fermingarföð-
ur síns af mikilli hrifningu. Hann segist
hafa kynnzt mörgum prestum á lifsleið-
inni, og að þeim öllum ólöstuðum taki
hann engan fram yfir sr. Brand. Svo
mikil hafi verið skyldurækni hans og
áfcyrgðartilfinning, að þrátt fyrir
drykkjuástríðuna vissi enginn til þess,
að hann svo mikið sem dreypti á víni
áður en hann gekk að prestverkum,
hvort sem það var messugerð, skírn eða
hjónavigsla, sem fram átti að fara.
c
O íra Brandur fermdi Stefán 1
Ásakirkju á trinitatis 1890 ásamt Bjarna
Jónssyni frá Leiðvelli. Kvöldið fyrir
fermingardaginn, að loknum spurning-
um, mælti prestur til fermingardrengj-
anna á þessa leið:
„Ég hef sagt ykkur það í kristn-
um fræðum, sem ég vissi sannast, og
lagt áherzlu á það er mér þykir mestu
varða. Þið eruð sjálfráðir að trúa eða
trúa ekki. Þið eruð alfrjálsir að velja
eða hafna. Aðeins vil ég að síðustu
ekki láta ógert að bæta við: Guð hef-
ur verið mér allt í öllu. Á bann treysti
ég í lífi og dauða. Það held ég að
ykkur og öllum sé og verði bezt.
Hann verndi ykkur alla ykkar ævi“
c
O íra Brandur Tómasson var prest-
ur í Ásum árin 1880-1891. En auk þess
hafði hann þjónustu í öðrum brauðum
Vestur-Skaftafellsprófastsdæmis sem hér
seg.r:
í Meðallandi árin 1881-1884
í Álftaveri — 1881-1888
í Mýrdal — 1885-1886
í Meðallandi — 1885-1888.
Á þessum árum voru 2 kirkjur í
Skaftártungu og 4 í Mýrdalnum.
Munu ekki aðrir prestar hafa haft
eriiðari prestsþjónustu á landi hér —
hvorki fyrr né síðar — en sr. Brandur
hafði þau misseri er hann þjónaði beggja
megin Mýrdalssands. Til að sýna hvern-
ig þessi þjónusta var rækt, skal hér birt
skrá yfir messur sr. Brands, frá trinitat-
is til eðventu 1885 og á útmánuðum 1886.
1885.
1. sunnud. e. trin.:
2. — - —
3. — - —
4. — - —
5. — - —
6. — - —
8. — - —
9. — - —
10. — - —
11. — - —
12. — - —
13. — - —
14. — - —
15. — - —
16. — - —
17. — - —
18. — - —
19. — - —
20. — - —
21. — - —
22. — - —
23. — - —
24. — - —
25. — - —
1. sunnud. í aðventu
Messað að Asum
— — Búlandi
— — Dyrhólum og Höfðabrekku
— — Þykkvafoæjarklaustri
Prestur í Reykjavík
Messað að Sólheimum
— — Búlandi
— — Ásum
— — Þykkvabæjiarklaustri
— — Reyni og Höfðaforekku
— — Búlandi og Asum
— — Þykkvabæjarklaustri og Höfðabrekku
— — Reyni og kom að Sólheimum fyrir
ákveðinn tíma, en varð ekki messað
af því að söngmenn vantaði. Mjög mik-
ið óveður
— — Búlandi og Asum
— — Þykkvabæjarklaustri
— — Reyni og Dyrhólum
Prestur í langferð
Messað að Ásum og Búlandi
Messufall Þykkvabæjarklaustri. Allir karlmenn
fjarverandi í fjallgöngum
Messufall Asum, sóknajrmenn margir nýfamir það-
an úr samkvæmi
Ekki messa. Prestur staddur í Mýrdal, varð ekki
messað fyrir kafaldsbyl.
Hvergi messað. Prestur á hreppsnefndarfundi.
Hann gegnir oddvitastörfum.
Messað að Reyni
— — Þy kkvabæj arklaustri
— — Ásum
— — Búlandi
1886.
3. sunnud. e. þrettánda
5. — - —
1. sunnud. í 9 vikna föstu
2. sunnud. í 9 vikna föstu
Sunnud. í fiöstuinngang
1. sunnud. í föstu
Messað að Asum
— — Búlandi
Ekki messað að Þykkvabæjarklaustri því að veður
var ófært — prestur til istaðar
Ekki messiað að Asum, prestur til staðar, gaddur
mikill og ófærð
Messað að Búlandi
— — Þykkvabæjarklaustri
— — Höfðahrekku
—• — Reyni
— —- Dyrhólum
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. júnl 1967