Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1967, Síða 7

Bertrand Russell á yngri árum.
Rétt í þann mund, að Russell verður
sextán ára, er hann sendur til manns,
sem bjó unglinga undiir inngöngu í her-
skóla. Þarna var Bertrand yngstur nem-
enda, sem flestir voru á aldrinum 17
til 19 ára og þarna hugðu flestir að
sjálfsögðu á herskólanám nema Russell
og tveir nemendur aðrir, sem ætluðu að
taka vígslu. Þessir ungu menn höfðu
flestir haft náin kynni af vændiskon-
um, og megin-umræðuefni þeirra var
konan og var tal þeirra tíðum hæpið.
Einn þeirra hafði fengið sárasótt og
þótti hann frægastur manna í þessum
herbúðum.
Þessi ruddalega tjáning kynhvatarinn-
ar hrelldi Bertrand og hann varð mjög
„puritanskur11 í afstöðu sinni til ásta-
ílífs og hvarf enn lengra inní sjálfan sig;
félagar hans settust að honum, þar sem
þeir fundu þennan feimna ungling til-
vailið kersknisleikfang. Það varð Bert-
rand til lifs, að þarna kom annar ung-
lingur, sem varð þeim enn kærkomnara
tilefni aðhláturs.
Bertrand fór einförum, eftir því sem
hann fékk því viðkomið.
„Það lá götuslóði yfir akirana í New
Southgate, og ég reikaði oft einn um
þann stig og bollalagði sjálfsmorð. Ég
framdi það samt sem áður ekki, vegna
þess að mig langaði til að vita meira
um stærðfræði." Að liðnu hálfu öðru
ári við þennan undirbúningsskóla, hélt
Bertrand til Cambridge og þar skipti
um fyrir honum. Whitehead, vinur hans
og síðar samstarfsmaður, var prófdóm-
ari, lagði inn gott orð með honum og
bað menn að Hta til með honum og öðr-
um nemanda, sem kom um líkt leyti.
Sanger hét hann og lagði sá stund á
stærðfræði eins og Bertrand. Þeir urðu
ævilangir vinir eftir fyrstu kynni, þeg-
ar á daginn hafði komið, að Bertrand
var eini maðurinn, sem Sanger hafði
hitt, sem lesið hafði bók mikla, sem
hann átti, um andlega þróun Evrópu.
Þarna kynntist Bertrand fjölda
manna, sem síðar áttu eftir að koma við
sögu hans. Einn þessara vina hans var
McTaggart og segir Bertrand, að hann
hafi jafnvel verið enn feimnari en hann
sjálfur.
„Eg. heyrði að barið var að dyrum
einn daginn — mjög veikt. Ég kallaði
fram og bað gestinn að ganga inn, en
ekkert bólaði á honum og ég kallaði
hærra, það bar ekki heldur árangur,
svo að ég opnaði hurðina og sá McTag-
gart standa á dyramottunni.
Þeir urðu miklir mátar þessir tveir,
þó að leiðir skildi í heimspekilegum
efnum nokkru fyrir aldamótin, en al-
ger vinslit urðu ekki með þeim fyrr
en McTaggart bað Bertrand um að koma
ekki framar til að heimsækja sig, þar
sem hann gat ekki liðið skoðanir Bert-
rands á stríðinu, og svo römm var óbeit
þessa aldavinar hans, að hann gekkst
fyrir því, að Bertrand væri sviptur
starfa sínum sem fyrirlesari við há-
skólann.
að smáslaknaði á hömlunum með
hinum unga manni í hinu vingjarnlega
KAfLAR ÚR NÝRRI SJÁLFS-
ÆVISÖGU - ANNAR HLUTI
umhverfi við háskólann, sem var við
hans hæfi.
„Mér leið í fyrstu edns og ölvuðum
manni, þegar ég uppgötvaði, að ég gat
látið í ljós skoðanir mínar að vild og
það var hvorki dregið dár að mér né
heldur að skoðanir mínar vektu skelf-
ingu. Langa hríð fannst mér sem ein-
hvers staðar í heiminum myndi vera
raunverulegt hæfileikafólk, sem ég
hefði enn ekki hitt, en ég myndi
strax finna að væru andlegir ofjarl-
ar mínir, þegar ég rækist á það. Það
var á öðriu ári mínu í Cambridge, að
ég uppgötvaði, að ég hafði þegar kynnzt
mesta hæfileikafólki veraldar.
Þetta voru mér vonbrigði, en um leið
vakti það með mér aukið sjálfstraust.
Á þriðja ári mínu kynntist ég G. E.
Moore, sem þá var að koma til Cam-
bridge. Um nokkurra ára skeið fannst
mér þessi maður vera gæddur þeim
eiginleikum, sem ég taldi Eifburðamann-
inn eiga að vera gæddan. Moore var
á þessum árum fallegur og grannur með
næstum innfjálgan svip og hann var
eldhugi ekki ósvipaður Spinoza. Hrein-
leiki hans var einstakur. Mér hefux
aldrei utan einu sinni tekizt að láta
hann ljúga og það varð með brögðum.
Ég spurði: — „Moore, segirðu alltaf
satt?“ „Nei,“ svaraði hann og ég 'held
þetta sé eina lygin, sem honum hefur
■um munn farið. 1 heimi andans var
hann óttalaus og þyrstur í ævintýri, en
í hinu daglega lífi var hann barn.
Moore var likt farið og mér að því
leyti, að hann var undir áhrifum af
McTaggart og var því um tíma Hegel-
sinni, en hann slapp úr þeim viðjum
fljótar en ég, og það var að miklu leyti
fyrir áhrif frá honum, að ég hvarf bæði
frá Kant og Hegel. Þrátt fyrir að
hann var tveimur árum yngri en ég
hafði hann þannig mikil áhrif á heim-
spekiskoðun mína.
E in bezta skemmtun vina Moores
var að horfa á hann kveikja í pípu.
Hann kveikti á eldspýtu og byrjaði
að tala og rökræða og hélt þ.ví áfram
þar til eldspýtan brenndi fingur hans,
og þá kveikti hann á annarri og þannig
koll af kolh þar til stokkurinn var tóm-
m-. Þetta var vafalaust gott fyrir heilsu
hans því að þetta voru einu augnablik-
in, sem hann var ekki reykjandi.
Mesta ánægjan, sem mér veittist í
Cambridge, var bundin félagsskap, sem
meðlimirnir nefndu „The Society" (Fé-
lagið), en aðrir þeir, sem vissu af til-
veru þessa félagsskapar, nefndu 'bann
„postulana". Þetta var rökræðuklúbb-
ur, og voru félagarnir ýmist einn eða
tveir stúdentar af hverjum árgangi
■skólans og safnaðist þessi hópur saman
á hverju laugardagskvöldi. Þessi fé-
lagsskapur hefur verið starfandi síðan
1820, og hann hefur átt innan sinna
vébanda marga af gáfuðustu mönnum,
sem verið hafa í Cambridge. Þetta er
einskonar leynifélagsskapur að því
leyti, að þeir sem valdir eru hafa enga
hugmynd um, að það eigi að velja þá.
Það var á snærum þessa félagsskap-
ar, að ég kynntist sumum þeirra manna,
sem gildust ástæða var til að þekkja.
Það var grundvallaratriði í þessum um-
iræðum, að þar væri ekki um neina
bannhelgi að ræða né takmarkanir í
■hugsun. Við ræddum af ákafa aHt milU
himins og jarðar og vafalaust hefur
þar gætt eihhvers ungæðisháttar, en
málin voru rædd af þeim eldlega áhuga
og sjálfstæði í hugsun, sem sennilega
er ekki möguleiki að finna með full-
orðnara fólki.
að var sumarið 1889, sem ég bjó
hjá frænda mínum, Rollo, í húsi hans
í Hillhead. Það var einn daginn, þegar
við vorum á göngu um Föstudagshæð-
ina, í grennd við Fernhurst, að hann
sagði:
„Það er komið nýtt fólk þarna í
húsið og við verðum að fara og heilsa
uppá það.“
Feimni mín var svo megn, að mér
gazt mjög ilia að þessari hugmynd, og
ég bað hann þess lengstra orða að
dvelja þar ekki til kvöldverðar. Hann
sagðist ekki myndu gera það, en gerði
það samt og ég varð glaður yfir að
hann skyldi gera það.
Það kom á daginn, að þetta var
bandarísk fjölskylda, sem nefndist
Pearsall Smith. Þetta voru öldruð hjón
ásamt dætrum sínum tveim, og var sú
eldri gift og maður hennar í Frjáls-
lynda flokknum. Hann var hæfileika-
maður og átti sæti i borgarstjórn Lund-
únaborgar. Son áttu þau hjón í Balliol
og yngri dóttir þeirra hafði verið í
kvennaskóla í Pennsylvaníu.
Meðan við vorum að borða kvöld-
verð kom Costello, en svo hét tengda-
sonurinn, beint frá London og hafði
miklar fréttir að færa. Það stóð yfir
verkfall hafnarverkamanna og var
verkfallið álitið þýðingarmikið, þar sem
um var að ræða að rýra rétt verkalýðs-
félaganna frá því sem áður hafði verið.
Ég hlustaði með opinn munninn meðan
hann sagði tíðindin og mér fannst ég
hafa komizt í snertingu við raunveru-
leikann.
Sonur hjónanna mælti í spakmælum
og honum virtist öll þekking tiltæk án
fyrirhafnar. Það var samt yngri dótt-
irin, þessi sem hafði verið á kvenna-
skólanum, sem vakti mestan áhuga
minn. Hún var mjög fögur, eins og
marka má af eftirfarandi tilvitnun úr
Bulletin í Glasgow þann 10. maí 1921,
en þar segir:
„Ég minnist þess, að ég hitti frú
Bertrand Russell á einhvers konar borg-
arasamkundu (var það einhver sam-
kunda bindindismanna?) — fyrir tutt-
ugu árum. Hún var þá ein fegursta
kona, sem hægt er að hugsa sér, og
gædd tignarlegu yfirbragði ....“
Hún var sjálfstæðari en nokkur
önnur ung kona, sem ég hefi þekkt ....
og seimia komst ég að raun um, að
hún var náin vinkona Walts Whitmans
.... hún var vingjarnleg og mér hvarf
feimnin í návist hennar. Ég varð ást-
fanginn af henni við fyrstu sýn.“
Bertrand segir nú frá því, að næstu
Framhald á bls. 12
11. júní 1967
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 7