Lesbók Morgunblaðsins - 18.06.1967, Page 4

Fyrr í þessum mánuði kom út
íslenzk þýðing á „Goðsögu“, einni
merkustu Ijóðabók gríska nóbels-
skáldsins Gíorgos S'eferis. Sigurð-
ur A. Magnússon þýddi Ijóðin og
samdi jafnframt langan inngang
um skáldið, æviferil hans og ljóð-
list. Eftirfarandi kafli er úr þess-
um inngangi.
S ú kenning Platóns, að hin nátt-
urlega veröld skynfæranna eigi rætur
í yfirskilvitlegri veröld — að fegurðin í
mannlífinu eigi upptök sín í heimi hug-
myndanna — hefur varðveitzt í hinum
gríska heimi framá þennan dag, en að
mestu glatazt á Vesturlöndum, þó fyrir
henni djarfi í kristinni kenningu.
En það er ekki einungis fegurðin sem
vekur til lífsins minninguna í ljóðlist
Seferis. Hvarvetna í Grikklandi er
minningin vakin af vitnisburði um inn-
rás hins ósýnilega heims inní heim tíma
og rúms. Mannsandinn hefur á furðu-
legri för sinni um jarðkringluna tekið
sér bólfestu í hinu litla fjallalandi í
fleiri en einni mynd. Hann birtist þar
ekki aðeins í stórfenglegum leifum
fornaldar heldur einnig í minjum hins
glæsta býzanska skeiðs og í fjölbreyti-
legu lífi nútímans. Óvíða annarstaðar
£ heiminum hafa jafnmargar og sundur-
leitar hugmyndir fengið áþreifanlegt
form einsog í Grikklandi, og óvíða vekja
formin, sem eitt sinn voru fyllt mennsku
lífí. og sköpunarþrótti, jafnsára tilfinn-
ingu trega og hverfleika:
Við þekktum þá ekki
það var von í djúpinu sem sagði
að við hefðum þekkt þá frá bernsku.
Við sáum þá kannski tvisvar, síðan
héldu þeir til skipa;
farmar af kolum, farmar af korni, og
vinir okkar
týndir að eilífu handan útha&ins. ...
yinimir yfirgáfu okkur
kannski sáum við þá aldrei,
kannsk'i
hittum við þá þegar svefninn
flutti okkur ennþá uppað andandi
bárunni,
kannski leitum við þeirra afþví við
leitum annars lífs
handan við líkneskjurnar.
f öðru Ijóði tekur Seferis upp þetta
sama stef: örlög mannsins andspænis
slíkri sögu, andspænis hinni eilífu
hringrás fæðingar, dauða og endiu-fæð-
ingar meðal rústa og minja fortíðar sem
eitt sinn var lífi þrungin:
atfþví við gjörþekktum örlög okkar,
við sem reikuðum innanum brotna
steina í þrjú eða sex þúsund ár,
leituðum að hrundum húsum sem höfðu
kannski verið okkar eigin heimili,
og reyndum að muna ártöl og hetju-
dáðir ...
að er engin furða þó byrði sög-
unnar og minningin um fortíðina sé
einsog viðlag við alla ljóðlist Seferis.
í landi einsog Grikklandi, þar sem mað-
urinn hefur á ýmsum skeiðum sögunnar
reynt svo margt og komið svo miklu í
verk, til þess eins að sjá tönn tímans
vinna á því, er þungi sögunnar stundum
yfirþyrmandi. Hvað getur einstakling-
urinn — einn hlekkur í endalausri keðju
— gert sem nokkru máli skipti? Og
jafnvel þó hann leitist við að gera eitt-
hvað, hve lítilvægt verður það ekki
í samjöfnuði við hin miklu afrek for-
feðranna, og hve nagandi er ekki sú
tilfinning að einnig þau urðu tortíming-
unni að bráð.
En einmitt hér, þar sem örvænið er á
næsta leiti, brýzt fram nýtt viðhorf við
sögunni, nýr skilningur á örlögum
mannsins. Allar þessar rústir, öll þessi
eyðilegging, hvaða merkingu hefur það?
Af hverju stafar það? Hver olli því? Og
hvað merkir sjálfur tíminn?
Þegar nútímamaður litast um í Grikk-
landi og fyrir augu hans ber í senn
virkisvegg frá dögum Hómers, tyrk-
neskan mjóturn, brot úr leirkrús frá öld
Períklesar, helgirnynd af miðaldadýr-
lingi, símastaur á grýttu nesi, nýlega
kapellu á fjalistindi, steinsteypta ak-
vegi, þá verður hið venjubundna tíma-
skyn hans dálítið ankannalegt — það
raskast í rauninni algerlega. Hann fær
á tilfinninguna, að maðurinn sem reisti
virkisgarð fyrir 3000 árum sé jafnnálæg-
ur honum í tímanum og maðurinn sem
seldi honum appelsínur'á markaðstorg-
inu í morgun. Hann fer með öðrum
orðum að efast um, að tíminn sé annað
eða meira en yfirborðsleg vanahugsun.
Kústirnar og eyðileggingin, sem tíminn
hefur dreift umhverfis hann, brotin
súla, flísuð mósaíkmynd, rifið skart-
klæði, sem hann sér hvert sem hann
horfir, allt þetta hættir að vera tjáning
ákveðinna sögulegra tímabila og verður
í þess stað tjáning á veruleik, sem er
sínálægur og sínýr, veruleik sem hann
getur sjálfur átt hlutdeild í. Honum
verður ljóst, að hann er ekki einasta
hlekkur í langri keðju, heldur á hann
innra með sér sérstakan heim, þar sem
öll skeið sögunnar og veruleiki samtím-
ans lifa saman í eilífri nútíð. Hann
er ekki, einsog hann áleit, brot af
merkingarlausum heimi, heldur er hann
óháður heimur með eigin merkingu.
Innra með honum er veruleiki, sem er
stundlaus, en geymir jafnframt upptök
alls tíma. Ef hann gæti skoðað söguna
af sjónarhóli þessa innra veruleiks, þá
yrði hún ekki annað en spegilmynd af
því sem er hér og nú. Hann mundi með
öðrum orðum hafa unnið bug á þunga
sögunnar með því að taka fullan og
Virkan þátt í veröld, sem hefur söguna
aðeins að hverfulu ytra borði. Jafn-
framt yrðu öll minnismerki og rústir
sögunnar, öll hin brotnu og ónýtu ílát
mennskrar tjáningar, áminning um
óhagganlegt gildi heimsins, og mundu
örva jafnvel enn frekar en ósnortin
náttúrufegurð hina skapandi minningu
og hinn frjóa skilning.
etta viðhorf við sögunni vegur
upp á móti tilfinningunni um byrði for-
tíðaTÍnnar í Goðsögu. Náttúran, klapp-
ir, tré, höf, marmarabrot, fornir sögu-
staðir, fljót og hafnir, allt ber þetta
þögult vitni hinum irmra veruleik, sem
ljær því gildi og merkingu. Þessi fyrir-
bæri eru tákn, nokkurskonar híeróglýf-
ur, á tungu þessa veruleiks, hljómar í
máli hans — bergmál af hinu yfirskil-
vitlega máli sálarinnar. Og þar sem
þessi veruleiki hefur talað í skapandi
framtaki snillinganna, fyrir munn hetj-
unnar, spámannsins, skáldsins, dýrlings-
ins, vitringsins í fortíðinni, og þar sem
þessi mikilmenni hafa horfið aftur til
þeirrar tilveru sem þau opinberuðu
meðbræðrum sínum, þá má í vissum
skilningi kalla þessa tilveru heimkynni
feðranna, ríki hinna dauðu. Þannig
stöndum við þá andspænis þeirri þver-
sögn, sem er innsti kjarninn í ljóðum
Seferis, að ríki hinna dauðu sé hinn
eiginlegi og algildi veruleiki, og að við
getum aðeins komizt til skilnings á
okkur sjálfum og veröldinni með því
að hugleiða hann. Við verðum með öðr-
um orðum að fara til undirheima og fá
leiðsögn feðranna, einsog Ödysseifur
gerði, til að komast heilir á húfi á
áfangastað.
Það er þessi þversögn sem skapar
spennuna í Goðsögu. Sögumaðurinn lit-
ast um og fyrir augum hans verða:
Olíuviðirnir með hrukkur feðra okkar,
klettarnir með vísdóm feðra okkar ...
Hann sér:
trén sem anda svartri ró þeirra dauðu.
Hlekkjaður við klöpp staðar og stund-
ar, einsog Andrómeda forðum, spyr
hann: ~ „
Þessir steinar sem sökkva inní árin,
hvert munu þeir draga mig?
GOÐSAGA
Kafli úr inngangi Sigurðar A. Magnússonar
að íslensku þýðingunni á Ijóðabók Seferis
Teikning af Seferis eftir gríska málarann Nikos H. Ghika.
Þegar hann leggur upp í pílagrímsför
sína til hins eiginlega veruleiks, þegar
hann fer að vitja dauðraríkisins, veit
hann að dauðinn á
.... órannsakanlega vegi
og' sína eigin réttvísi.
Meðan hann berst við ótta sinn og
tregðu til að segja skilið við merking-
arlaust lífið sem hann hefur lifað,
losna undan valdi hinna hverfulu hluta,
svo þeir haldi honum ekki framar
föngnum, heldur geti hann frjáls gefið
sig á vald hinum sanna veruleik, þá
sér hann að forfeðurnir hafa
.... sloppið úr hringnum og endurheimt
lífið
og brosi í kynlegri ró.
(Hann harmar samt fórnina sem hann
verður að færa:
Ég harma að ég lét breitt fljót streyma
milli fingra mér
ánþess að drekka einn einasta dropa.
Örvænið grípur hann þegar hann
stendur augliti til auglitis við einsemd-
ina, sem hann verður að leggja á sig
til að vekja minninguna og safna saman
brotum sjálfs sín:
Hafi ég kosið einfarir, þá sóttist ég eftir
einsemd, ekki þessari óþreyju,
ekki þessari tvístrun sálarinnar við
sjónhring,
þessum línum, þessum litum, þessari
þögn.
Honum virðist ferðin sem hann á fyrlr
höndum vera einsog djúpt og ókannað
haf sem „breiðir út endalausa ró“, og
hann bergmálar hróp Klýtemnestru:
Hafið, hafið, hver gæti þurrausið það?
J. síðasta ljóðinu í Goðsögu er bein
tilvísun til ellefta þáttar Ódysseifskviðu:
Ódysseifur hefur kvatt Kirku og haldið
til undirheima, þar sem hann slátrar
fénu ofaní gröfina — gröf minningar-
innar — svo að hinir dauðu megi bergja
á blóðinu og tala til hans. Með þessu
gefur Seferis til kynna brottför sögu-
manns — sem einsog áður segir er
Ódysseifur nútímans — frá heimi hverf-
leika og ringulreiðar, og biður þess jafn-
framt að á sama hátt og hann hefur
minnzt látinna feðra sinna muni óborn-
ar kynslóðir minnast hans. Dauðir og
lifendur hafa gagnkvæma þörf hverir
fyrir aðra:
Hér lýkur verki hafsins, verki kærleik-
ans.
Þeir sem einhverntíma lifa hér, þar sem
okkur lýkur,
ef blóðið sortnar í minningu þeirra og
flóir yfir,
þá gleymi þeir ekki okkur, máttvana
sálum á Gullrótarenginu,
heldur snúi höfðum fórnardýranna mót
Myrkheimi.
Við sem ekkert áttum munum kenna
þeim reiðríka ró.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
18. júní 1967