Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1967, Qupperneq 2

*
'7

voru hann og félagar hans gestir hjá í einkennisbúningi, og allir með helgi-
Trampe greifa, stiftauntmanninum, í dagssvip.“
merkilegri veizlu.
Dufferin lávarði farast vel orð um
gestrisni íslendinga, á meðan hann var
staddur í Reykjavík, en þetta var í júní
1856. Meðal annars var hann í boði hjá
stiftamtmanninum, Trampe greifa, þar
sem hann hitti nokkra helztu menn bæj-
arins, þar á meðal Bjarna Johnsen rek-
tor, Jón Hjaltalín landlækni, Þórð Svein-
björnsson háyfirdómara og Helga Thor-
dersen biskup. Lýsingin hans á boðinu
er hin skemmtilegasta.
Hann skrifar: „í gær — nei, var það
ef til vill í fyrradag? — Ég man ekki,
satt að segja, hvaða dag það var. Það
eina sem ég veit er þáð, að ég hef ekki
farið í rúmið síðan — en þá borðuðum
við hjá stiftamtmanninum. Þó er orðið
„borða“ allt of lítilfjörlegt til þess að
lýsa þessari skemmtun.
Hús stiftamtmannsins er byggt úr
timbri eins og önnur hús í bænum, og
stendur á hól einum. Eina virðingar-
merki þess er lítill kálgarðsblettur, illa
hirtur, er hangir fyrir framan það, eins
og óhrein svunta, niður að götunni. Á
dyrunum er hvorki lás, húnn, dyra-
bjalla, né dyrahamar, en þjónn einn kom
strax fram, er við nálguðumst, og vísaði
okkur inn í stofuna, þar sem Trampe
greifi beið til þess að taka á móti okkur.
Þegar við höfðum verið kynntir fyrir
konu hans, heilsuðum við hinum gestun-
um með handabandi, en flesta þeirra
þekkti ég þegar. Ég var því feginn, að
ekki skyldi vera talið nauðsynlegt á
íslandi að eyða tímanum, áður en mat-
urinn er reiddur fram, eins og gestimir
væru komnir saman til þess að fylgja
gestgjafanum til grafar, en ekki til
borðs.
Helztu virðingarmenn landsins voru
viðstaddir, eins og til dæmis biskupinn,
háyfirdómarinn og fleiri. Nokkrir voru
T ið borðið var Dufferin látinn
sitja á milli húsbóndans og rektors, en
á móti honum var landlæknirinn. Hann
viðurkennir því, að minningar hans um
veizluna séu ekki sem skýrastar. Eitt
atriði er honum þó vel ljóst, og það er
það, að honum hefði fundizt heiður sinn
sem írskur aðalsmaður og sonarsonar-
sonur langafa síns velta á því, að hann
léti ekki í minni pokann fyrir greifan-
um þar sem um skálirnar var að ræða.
Vinur hans, Fitzgerald læknir, skrifaði
niður eftirfarandi lyfseðil, að veizlunni
lokinni, sem virtist hafa verið skrá um
vínið, sem hann drakk sjálfur:
Bordeaux vín 3 flöskur
Kampavín 4 —
Sherry hálf-flaska
Rínarvín 2 flöskur
Ákavíti 8 glös
Og þá voru ræðurnar. Erlendu gest-
unum til heiðurs, hélt biskupinn ræðu
á latínu, og Dufferin tókst að svara á
sama máli, þótt stíll hans væri varla
talinn klassískur af latínufræðingum.
Ræða hans byrjar: „Viri illustres, insoli-
tus ut sum ad publicum loquendum, ego
propero respondere ad complimentum
quod recte reverendus prelaticus mihi
fecit ...“ (háttvirtir herrar, þótt ég sé
óvanur að halda ræður, ætla ég mér að
svara þeim lofsamlegum ummælum, sem
háæruverðugur biskupinn hefur mælt
mér. . . ).
Frásögn Dufferins lýsir bátsferð, sem
hann og Fitz fóru út til Engeyjar þessa
nótt, þar sem áhrifin af veizlunni gerðu
þeim ómögulegt að fara að hátta. Hann
skrifar: „Ég held, að ég gleymi aldrei,
hvað mér fannst yndislegt a'S halla mér
makindalega aftur í skutnum og hlusta
á öldurnar gjálfra við kinnunginn, er
báturinn skreið út að eyjunni. Lands-
lagið var sveipað þokumóðu — hvert
1 hafróti.
nes svaf hljótt og vært í annarlegrl bfrtu.
Miðnætursólin skein enn á tind Snæ-
fellsjökuls, þótt við sæjum hana ekki
lengur, og eldfjöílin* gnæfðu í kringum
okkur, hrikáleg og dularfull — allt þetta
lofaði okkur nýju lífi .,.“
En á Engey komst hann í kynni
við mjög einkennilegai skepnur. Hann
kallar þær kanínur.......er sátu mjög
hátíðlegar fyrir utan holur sínar, og voru
alhvítar, eyrnalausar og skærrauðar á
trýninu. Ég gerði nokkrar einbeittar til-
raunir til að handsama fáeinar þessara
kynjaskepna og komst mjög nærri einni
eða tveimur þeirra, en þá, þegar ég þótt-
ist viss áð geta náð þeim, spruttu vængir
á þeim með einhverjum óskiljanlegum
hætti og þær flugu burt. Þar að auki,
sýndist mér kanínurnar alltaf fljúga
tvær og tvær saman, en það getur verið
að sjónin í mér hafi verið eitthvað göll-
uð á sama hátt og hjá lækninum.
Kanínur með rauð trýni og vængi!
Aldrei hafði ég heyrt talað eða lesið um
þessa tegund fjrrr og var þessvegna mjög
ákveðinn í þvi, að ná í sýnishom þess-
ara sjaldgæfu dýra handa enska náttúru-
fræðingnum okkar. Með talsverðum erf-
iðismunum tókst okkur að handsama
fáeinar, sem höfðu hlaupið inn í holur
sínar, í stað þess að fljúga burt. Þær
bitu og klóruðu eins og villikettir og
örguðu eins og páfagaukar, enda varð
ég tilneyddur að kannast við það, að
þær reyndust við nánari athugun hafa
yfirbragð fugla, sem er ef til vill nokk-
ur skýring á því, að þær gátu flogfð.
Ég er þó enn í töluverðri óvissu um
það, hverskonar skepnur þetta hafi í
rauninni verið ...“
Kynjaskepnurnar voru sjálfsagt lund-
ar, sem Dufferin hafði efalaust séð ann-
arsstaðar til dæmis á Skotlandseyjunum,
en sennilega þá við ólík skilyrði.
af eir félagar komu aftur í bæinn
um níuleytið og borðuðu hádegisverð
hjá rektornum, þar sem Dufferin segist
hafa tekizt að gæta meiri hófsemi held-
ur en hjá stiftamtmanninum, með því
að hann ætlaði áð sýna dóttur rektors,
Ragnhildi, og vinum hennar nokkrar
skuggamyndir. Eftir þetta voru margar
kveðjuheimsóknir í bænum, og honum
leizt alls ekki illa á þann sið hjá Is-
lendingum að kyssast, þegar ungar og
fagrar stúlkur áttu í hlut.
Loks lagði leiðangurinn af stað, fyrst
til Þingvalla og þá til Geysis. Frá þess-
ari ferð verður ekki sagt hér, og ekki
heldur frá ferð snekkjunnar Foam í
Ishafið alla leið til Jan Mayen og Sval-
barða, og þá heim meðfram strönd Nor-
egs til Danmerkur og svo til Englands
— alls 6.000 sjómílna sigling. — En saga
hennar er bæði fróðleg og skemmtileg.
Aftur á móti, vil ég ljúka þessari
stuttu kynningargrein með því áð vitna
til orða Dufferins, þegar hann kvaddi
Sigurð, íslenzka förunautinn sinn. Þá
segir hann: „Samveran með honum hef-
ur verið bæði mér og Fitz til mikillar
ánægju alla ferðina ... Frá þeim degi, er
hann kom um borð, algjörlega ókunnur,
þangað til nú, er við skiljum sem beztu
vinir, hefur aldrei nokkumtíma verið
minnsta vitund af missætti milli okkar
— þrátt fyrir þau óþægindi og örðug-
leika, sem hefðu getað valdið skapraun-
um vfð slík skilyrði, þar sem við vorum
innilokaðir á litlu skipi í fjóra mánuði.
Þegar ég heyri Islendings getið eftir
þetta, mun orðið ekki hljóma í eyrum
mínum með kaldranalegum eða leiðin-
legum endurminningum. Þótt ég hafi
hingað til haft mest gaman af sögu þess-
arar sérstæðu eyjar frá liðnum öldum,
mun nútíð hennar vera mér hugstæðari
framvegis, og þetta á ég Sigurði að
þakka".
LeikhOs
Rscators
Eftir Lars Storléer
I hópi þýzkra leikhúsmanna er nú-
tíminn oft kallaður öld leikstjóranna.
Nöfn manna eins og Jessner, Fehling,
Martin, Hilpert, Engel, Berger, Falken-
berg, Weichert og Hartung mynda hom-
steina þess pýramída, sem Max Rein-
hardt, Bert Brecht og Erwin Piscator
krýna. Reinhardt var í upphafi hinn
mikli meistari, sem bæði Piscator og
Brecht tóku sér að læriföður, en smám
saman tók þróun þeirra ólíkar brautir.
Brecht var einnig lærisveinn Piscators,
sem hafði álíka djúptæk áhrif á leik-
stjórn og Brecht á leikritun vorra tíma.
Vinnubrögð Piscators báru í sérkenn-
um sínum einkum vott þeirrar skoðun-
ar, að nýja tegund af leikhúsi þyrfti til
að ná verulega til áhorfenda nútímans.
Leikhús, sem þróaðist tæknilega og líkt-
ist því, sem áhorfendur ættu að venjast
í hversdagslífi sínu. Piscator fann upp
margar tækninýjungar fyrir leikhús, en
í ennþá ríkara mæli vann hann braut-
ryðjendastarf með því að hagnýta fyrir
leikhúsið ýmsa tækni, sem notuð var á
öðrum list- eða þjóðfélagssviðum. Með-
al annars var hann fyrsti leikstjórinn,
sem notaði kvikmyndir í leikhúsi, —
en aðeins til uppfyllingar í því verki,
sem sýnt var. Þá notaði hann einnig
leikmyndir, sem kastað var á tjöldin úr
skuggamyndavélum, og hann útfærði
betur tækniáðferð Stanislavskis með
kynni eða kallara (eins og t. d. er not-
aður í „Marat/Sade“ eftir Peter Weiss).
Af öðrum tækninýjungum mætti minn-
ast á hreyfanlegt sviðsgólf og gagnsætt
sviðsgólf, sem hægt var að lýsa í gegn-
um. Auk þess tók hann upp þá aðferð
að draga tjaldið ekki fyrir í leikhús-
um, heldur láta hreyfa til og skipta um
leikmyndir, meðan áhorfendur fylgdust
með. Þá var hann einnig sá fyrsti, sem
hagnýtti sér hátalaratækni í leikhúsi
og notaði segulband. Notkun áletraðra
spjalda, heimildamynda, blaðaúrklippa
og talna var loks tekin upp í tækni hans,
sem fyrst og fremst miðaðist vfð að hafa
áhrif á stjórnmálaskoðanir áhorfenda
og bar mestan keim af áróðri á fjölda-
fundum.
I ljósi þessara heimilda er varla of-
mælt að segja, að höfundar eins og Rolí
Hochhut, Heinar Kipphardt, H. H. Kirst,
Gúnter Grass og Peter Weiss hefðu átt í
erfiðleikum með að koma á framfæri
boðskap sínum á þann hátt, sem þeir
gera nú, ef Erwin Piscator hefði ekki
verið búinn að leggja grundvöllinn að
þeim tjáningarmáta, sem þeir hagnýta
sér allir.
E rwin Piscator hóft leiklistarferil
sinn í Múnchen árið 1914, 19 ára gam-
all sem leikari við Hofteater. Eftir fyrri
heimsstyrjöldina skýtur hann upp koll-
inum í hópi dadaista, sem stó'ðu að hinu
fræga tímariti Aktion í Berlín, — þá sem
ljóðskáld, án þess þó að missa sjónar á
leikhúsinu. Eftir starf sem leikstjóri
víðs vegar um Þýzkaland, var honum
falin stjórn Central-leikhússins í Berlín,
árið 1923. Fjórum árum síðar, 1927,
fékk Piscator sitt eigið leikhús, Piscator-
Búhne í Berlín, og þá gat hann loks gert
tilraunir með „hömlulaust leikhús", —
fyrst með leikriti Ernst Tollers „Húrra,
við lifum.“ En á þessum tíma hafði
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. október 1967