Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1967, Side 3

Erwin Piscator, helzti lærifaðir Brechts og síðar allra hinna mö rgu höfunda og leikstjóra, sem fást við ýmiss konar flutn-
ing heimilda og að einhverju leyti sannsögulegra atburða á leiksviði.
hann þegar kynnzt því leikhúsi, sem
mörgum árum síðar varð siðasti og
merkasti vinnustaður hans, Freie Volks-
biihne í Berlín.
Árin 1932 og 1933 dvaldist Piscator
í Sovétríkjunum og vann aðallega að
kvikmyndun. Næstu tvö ár var hann að-
stöðarleikstjóri hjá Alfred Neuman við
kvikmyndun stórverks Tolstoys „Stríð
og friður“ í París, þar til hann sigldi til
New York til að taka við stjórn Drama-
tic Workshop, þar sem hann setti á svið
ýmisskonar leikrit allt til ársins 1951,
er hann lét konu sína taka við stjórninni
og hélt aftur til Evrópu. Auk vinnu
sinnar sem stjórnandi Freie Volksbuhne
i Berlín, tók Piscator að sér leikstjóm
sem gestur við ýmis leikhús um alla
Evrópu, m. a. á Norðurlöndum.
S kilyrðin fyrir því leikhúsi, sem
Piscator vildi koma á fót til að ná því
takmarki sínu að vekja alla til stjórn-
málalegrar me'ðvitundar með aðstoð
leiklistarinnar sköpuðust þegar árið 1889
hjá Antoine í París. Fordæmi þessa leik-
húss, „Théatre Libre“, var fylgt í Ber-
lín strax 1889 með Freie Búhne, — á
sama hátt og London fékk Independent
Theatre og Moskva Listaleikhúsið. Með-
al þeirra manna, sem lögðu fram sinn
skerf til þróunar þessarar hugmyndar,
voru Stanislavski, Reinhardt, Craig,
Copeau og Granville-Baker. En áhrif
þýzks leikhúss hafa sjálfsagt mátt sín
meira hjá Piscator þótt hann fylgdi í
meginatriðum alheims-„hreyfingunni“.
Piscator kvað þá staðreynd, að það
brást að vinna áhorfendur á band mál-
staðar hans, vera að kenna því, að leik-
húsið hefði ekki enn búi'ð sig þeim með-
ölum, sem þyrfti til að ná til skoðana-
myndunar almennings. Þann dag, sem
leikhúsið hefði náð því marki á braut
sinni til móts við almenning, mundu
einnig skjóta upp koUinum rithöfundar,
sem skrifuðu fyrir hið nýja leikhús.
Þegar útséð var, að hin róttæka
hreyfing, sem Piscator fylgdi að nokkru
á árunum eftir fyrri heimsstyrjöldina í
Þýzkalandi, flutti ekki með sér annað
en argasta frauðmeti, upphófst um 1930
tímabil „nýrrar heimildastefnu í leik-
húsi“, en án Piscators. Hann skrifaði
hins vegar ni'ður kenningar sínar í bók-
inni „Politisches Theater", sem síðan
hefur orðið mjög fræg, og hélt áfram
að vinna í expressionistískum stíl, —
til þess að öðlast betri reynslu og ná
á vald sitt þeim tæknimeðölum, sem
voru skilyrði þess, að hin nýja heim-
ildastefna næði tilgangi sínum. I dag
hefur þetta heppnazt. — Jafnvel eftir
að rússneska leikhúsið lét af fyrri stefnu
sinni og tók til við nýraunsæisstefnuna
(neorealismann), hélt Piscator áfram að
fara sínar eigin leiðir.
A. runum í Rússlandi og París
fylgdi svo hið annríka skeið Piscators
í New Yorks, þegar hann hafði m. a.
nemendur á borð við Marlon Brando og
Tennessee Williams. Fjarlægðin milli
hans og Brechts, sem hann hafði áður
haft náið samstarf við, styttist ekki á
þeim tíma sem þeir störfuðu báðir í
Bandaríkjunum, og þótt þeir töluðu báð-
ir mjög vinsamlega og af fullri virðingu
hvor um annan, þá aftóku þeir að hafa
samvinnu um uppsetningar og umskrift-
ir á leikhúsverkum, — þrátt fyrir þá
staðreynd, að Brecht hafði sótt alla sína
kunnáttu í leikhústækni og flestar hug-
myndir sínar í vinnubrögðum og stíl og
efnivi'ði til Piscators.
G rundvallarþróunarskeið Piscators
voru árin 1923 til 1929, þegar hann var
að reyna „að sameina sannleikann og
raunveruleikann á sviðinu. Það kom
aldrei til greina að skapa hreint áróð-
ursleikhús, — eins og hjá Brecht. Pisca-
tor vildi skapa leikhús, þar sem hverju
leikriti lyki með umræðum, — ekki með
dynjandi lófaklappi. Leikrit átti að láta
fólki í té sjónarmið og grundvöll til
að skiptast á skoðunum, — með leik-
túlkun, myndrænni uppbyggingu og
þeim efniviði, sem borinn var á borð.
Til a'ð fullkomna möguleika leikhúss-
ins að hafa áhrif á þennan hátt, gerði
hann tilraunir með tækni.
Kvikmyndir eru notaðar í leikhús-
tækni til að sýna samtímis orsakir og af-
leiðingar, t. d. þegar lögð eru á ráðin
um byltingu í tali á sviðinu og kvik-
myndatjaldið fyrir ofan sýnir, hvernig
byltingin brýzt út. Einnig má nota þær
til að bregða upp táknrænum andstæð-
um, t. d. milli hirðlífs og eymdar al-
múgans, eða til að láta í ljós spádóm:
Keisarafjölskyldan hefur móttökuveizlu
á sviðinu, en á tjaldinu er sýnd aftaka
hennar. Auk þess tók Piscator a'ð nota
kvikmyndir (og kyrrar myndir) sem
leikmyndir (þ. e. a. s. í stað leiktjalda)
og til að sýna fjarlæga atburði á sama
tíma, eins og þegar marskálkarnir Haig
og Foch tala saman á herskipi á öðru
tjaldinu, en á hinu sést, hvernig stríðið
geisar á vesturvígstöðvunum.
Ásamt arkitektinum Gropius hugðist
Piscator reisa leikhús, sem var mjög ný-
stárlegt og hefði valdið talsverðri bylt-
ingu á þeim tíma. M. a. átti í þessu
nýja leikhúsi þeirra að vera lárétt keðja
strengd yfir sviðið til að auðvelda svfðs-
breytingar og komast hjá ókostum
hringsviðsins. Hann ætlaði einnig að
hafa leikhúsið hringlaga og nýta allari
hringinn með því að sýna kvikmyndir
í samhengi við atburðina á sviðinu, á
veggjunum (með 12 sýningarvélum sam-
tímis). Þessi áform urðu aldrei að veru-
leika hjá Piscator, en hafa verið tekin
upp af ö'ðrum brautryðjendum leikhús-
tækni. Yfirleitt var Piscator ekki hrædd-
ur við að hagnýta sér tæknibrögð, jafn-
vel þótt hann efaðist um varanlegt nota-
gildi beirra. En honum þótti vera lífs-
nauðsyn fyrir leikhúsið að halda áfram
tilraunastarfinii til að fá yfirsýn yfir
möguleika þess. j
]VIeðal spurninganna, sem hann
lagði fyrir sjálfan sig, voru: Er sviðs-
gólfið í rauninni nauðsynlegt? Getur
ekki eitthvað komið í stað þess, sem er
breytilegra og hæfir betur mismunandi
leikhúsverkum? Hvað höfum vi'ð eigin-
lega að gera við þá tvo þriðjuhluta af
sviðsopinu, sem eru ofan við höfuð leik-
aranna? Hvernig eigum við að fara að
því að sýna áhorfendum sömu nærmynd-
irnar og þeir hafa vanizt að sjá í sjón-
varpstækjum sínum? Hvernig eigum við
að halda athygli áhorfenda óslitinni,
meðan við neyðumst til a'ð skipta um
svið?
En mikilvægasta spurningin var
kannski þessi: Þarf ekki fullkomna leik-
listarháskóla og rannsóknarstöðvar fyr-
ir leikhús, þar sem hægt er að vinna
á vísindalegan hátt að því að finna svör
við þessum spurningum?
„Die Kunst ist, wie die Technik, im
hohen und höchsten Sinne dienstbar dem
Menschen, seinem Wollen, seinem Kön-
nen, seiner Weiterentwicklung. Eins
durch das andere, keins ohne das an-
dere. Nur was diesem Ziel dient, gilt.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3

Nína Björk Árnadóttir:
Segðu mér hvert þú ferð
Segðu mér hvert þú ferð
þegar flótti er óhjákýæmilegur
og fokið er í öll skjól
segðu mér hvert þú ferð.
Á þessum stundum veit ég ekki
hvert ég get farið
því Gijð er réttlátur
og rödd hans í mér
ekki þögnuð.
8. október 1967