Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1967, Page 9

„Almenningur“. Hið upprunalega matborð og bekkir á miðju gólfi.
um yfirvöldum. Nýlendurnar vestra heyrðu undir
biskupsdæmið í London, en biskupinn þar neitaði að
senda presta vestur.
Þá tók Wesley málið í sínar hendur og skipaði
þrjá menn sem yfirmenn hinna nýju safnaða vestra,
og einn þeirra, Francis Ashbury, sem biskup
Meþódista í Ameríku með fullum réttindum biskups.
Þar með var síðasti hlekkurinn slitinn til fullkom-
ins aðskilnaðar við ensku kirkjuna. Þetta gerðist ár-
ið 1784.
Charles, bróðir Johns, var sem þrumu lostinn yfir
þessu atferli bróður síns. í tilefni þessa orti hann
einn af sálmum sínum, þar sem hann biður Guð
fyrirgefningar á atferli bróður síns. Þetta var einum
of mikið, fannst honum. Hann vissi, að bróðir hans
hafði áður virt að vettugi fyrirmæli kirkjunnar, en
þetta var ekki hægt, enginn gat skipað biskup nema
vígður biskup, og það var John Wesley ekki.
S jálfur setti John Wesley þarfir mannanna öllu
öðru ofar. Hann vildi sjá menn breytast til hins
betra fyrir boðskap sinn, en hann vissi að hann gat
ekki prédikað fyrir fólki með árangri, án þess að
líta líka til líkamlegra þarfa þess, og þar voru ótal
verkefni. Það þurfti ekki nauðsynlega að fara til
Kingswood til þess að sjá hið auma líf fátæklinganna;
þeir voru víða í Bristol í daunillum og óheilnæmum
grenum, hiungraðir og margir sjúkir. Til þessa fólks
vildi John Wesley ná. Sumir af fylgjendum hans
voru betur á sig komnir, og komust betur af. Meðal
þeirra safnaði hann gjöfum til þess að hjálpa hinum
sem í mestri neyð voru. Veturinn 1740 var harður og
kaldur og litla vinniu að fá. Margir fátæklingar liðu
hungur. Fyrir peninga, sem John Wesley safnaði,
keypti hann brauð og aðra matvöru, sem hann deildi
út til þeirra, sem verst voru settir. Á þann hátt brauð-
fæddi hann þennan vetur 100-150 manns á dag. 36
árum síðar var hann látinn gefa yfirlýsingu um
eigur sínar til skatts. Eignaskýrsla hans var á þessa
leið: „Ég á tvær silfur.skeiðar í London og tvær í
Bristol. Þetta er allur borðbúnaður minn nú sem
stendur, en ég ætla ekki að kaupa meira meðan ég
veit af svo mörgum í kringum mig, sem vantar
brauð“.
Enginn skildi betur þarfir fátæklinganna en hann,
og enginn var fúsari þeim til hjálpar en hann. Eng-
in furða þótt hann ætti hug þeirra allan.
Hin mikla fátækt og eymd fjölda manna leiddi til
ýmiskonar glæpa. En svar yfirvaldanna við því var
á einn veg: að reisa fleiri gálga umhverifs borgina
sem hræðilega viðvörun til hins hungraða lýðs, sem
freistaðist til að stela. En engin miskunn var sýnd,
jafnvel ekki börnum. Fangelsin voru full af fólki,
sem ekki gat greitt skuldir sínar, og þar varð það að
dúsa, án þess að hafa nokkra möguleika til þess að
greiða skuldirnar. Wesley var tíður gestur hjá þess-
um föngum og gerði það sem hann gat fyrir þá.
Iðulega heimsótti hann þá, sem dæmdir voru til
dauða og bjó þá undir dauða sinn. Hann hvatti og
vini sína til þess að gera slikt hið sama. Þetta var
aðeins byrjiunin, en með því hafði hann stigið ör-
lagarík spor yfir mörkin sem aðgreindu hina ríku
frá hinum fátæku, 'hina „saklausu" frá hinum „seku“,
og það átti betur eftir að koma í ljós síðar. Meðan
Jöhn Wesley gaf sig að hinum fátæku og föngum í
fan-gelsum kom það sárasjaldan fyrir að hann maetti
andúð eða mótspyrnu, en það varð annað uppi á
teningnum þegar hann fór að skipta sér af hinum
„betri borgurum", sem mest höfðu hagnazt á
þrælasölunni í Ameríku og safnað með þeim hætti
miklum auði. Þetta var meinsemd, sem Wesley réðst
gegn og vildi uppræta. Hann hafði verið í Ameríku
sem ungur maður og séð þar meðferðina á svert-
ingjum, sem seldir voru af hin-um ríku þrælasölum
í Bristol — hvernig fjölskyldum var tvístrað sinni í
hverja áttina og farið með hið svarta fólk verr en
skepnur. En hinir ríku kaupmenn, sem mest höfðu
hagnazt á þrælasölunn-i, ætluðu ekki að líða neinum
að ráðast á verzlunarhætti sína eða spilla arðvæn-
legri atvinnugrein með slúðri, og þeir tóku til sinna
ráða. Þeir söfnuðu saman sínu harðsnúna liði og
gerðu árás á húsið, þar sem John Wesley var að
prédika. Sjálfur lýsti hann því á þessa leið 1 dagbók
sinn-i: „Það var um það bil í miðri ræðu minni.
Dauðaþögn var í salnum og fólk hlýddi ræðu minni
með mikilli athygli. Þá allt í einu kvað við ein-
hver ógnarhávaði, enginn gat áttað sig á hvað um
var að vera. Óttinn og glundroðinn sem fylgdi var
óskaplegur. Það var einna líkast því sem borg væri
tekin með skyndiáhlaupi. Fólk ruddist um, bekkir
voru brotnir, pústrar, slagsmál og hrindingar, allir
virtust gripnir einhverri ógnarskelfingu".
etta gerðist í „Nýju stofu“, fyrstu og elztu
kapellu Meþódista í heiminum. Hús þetta byggði
Jo'hn Wesley árið 1738. Hinn 9. apríl þ. á. keypti
hann landsskika við Horsefair fyrir 50 sterlings-
pund í þeim tilgangi að byggja þar lítið samkomu-
hús, en þó nægilega stórt til þess að rúma trúfélögin,
sem hann hafði stofnað í Nicolasarstræti og Bald-
winstræti. Þetta skyldi vera þeirra guðsþjónustu-
hús, en jafnframt íbúð Wesleys og samastaður fyrir
aðstoðarmenn hans. 12. maí lagði Wesley sjálfur
hornsteininn að húsinu og nefndi það „Nýju stofu“.
Hornstein þennan er enn hægt að sjá í norðaustur-
horni hússins. Húsið var tekið í notkun 3. júní s. á.,
en árið 1748 var það stækkað í það horf sem nú er
með „almenningi" og svefnherbergjum og vinnustof-
um prédikaranna á efri hæð hússins.
í húsagarðinum fyrir framan húsið, þeim megin
sem snýr að Broadwead, er mjög vel gerð stytta af
John Wesley á hestbaki, eins og hann var svo oft á
ferðum sinum. Nærri aðalinngangi hússins er lítið
sérstakt hús, hesthús Johns Wesleys og félaga hans,
en að baki hússins, í garðinum sem snýr að Horse-
fair, er stytta af Charles Wesley, sálmaskáldinu,
'bróður Johns.
Það fyrst sem au-ga manns mætir þegar inn kemur
í „Nýju stofu“ er allstór salur, sem meira líkist sam-
komusal en kirkju (enda kallaði John Wesley þetta
aldr-ei kirkju, í mesta lagi kapellu) með svölurn lil
beggja hliða og uppi yfir inngangi. Bekkjaröð er eftir
miðjum salnum og undir svölum til hliðanna. Gegnt
aðalinngangi rís hár og mikill ræðustóll, og annar á
efra palli beint upp af hinum. Það mun hafa verið
venja í tíð Johns Wesleys að hafa ræðupúlt tvö.
Hið neðra fyrir þann er las úr Heilagri ritningu
(einsk. Lectari), og hið efra fyrir ræðumanninn.
Það vekur athygli í „Nýju stofu“ að ekki er unnt að
komast í ræðustólana úr salnum, svo sem venja er,
heldur einungis af efri hæð hússins. Þetta var eðlileg
varúðarráðstö'fun og skiljanleg, ef það er haft í
huga, að Jo'hn Wesley mætti mdkilli andúð frá yfir-
stéttum borgarinnar og átti jafnvel á hættu líkam-
legar árásir. Af sömu ástæðu er það og skiljanlegt,
að engir gluggar eru á neðri hæð hússins. Þetta var
líka varúðarráðstöfun, gerð til þess að eiga síður á
hættu grjótkast af götunni inn á ræðumann og
isöfnuð. Þó er ekki dimmt í salnum. Birta kemur inn
um glugga á efri hæð hússins og niður um mikinn
loftglugga á miðju lofti salarins. Ef óaldalýður rudd-
ist inn á samkomur Meþódista, sem fyrir kom oftar
'en einu sinni, var auðvelt fyrir ræðumann að komast
út um efri hæð hússins. Þetta voru róstusamir tímar,
og það var aldrei logn umh'verfis John Wesley.
Fyrir framan ræðupúltin tvö getur að líta látlaust
18. aldar borð, sem þeir bræður notiuðu við altaris-
göngur í kapellunni (að hætti Anglíkönsku kirkjunn-
ar). Frá þessu einfalda borði, sem fer vel við ein-
'faldleik kapellunnar, útdeildu þeir bræður heilögu
altarissakramenti til mörg hundruð manna stundum.
T
A il hægri handar -við kapelluna, þegar komið
er inn, er lítið dimmt herbergi, sem John Wesley
notaði sem einskonar skriftaherbergi fyrir þá, sem
„frelsuðust“ og gerðust Meþódistar. Þar voru líka
haldnar ráðstefnur leiðtoga Meþódista fyrstu árin
undir forsæti Johns Wesleys.
Einn af dýrgripum kapellunnar er lítið pípuorgel,
sérlega hljómfagurt, eitt hið minnsta pípuorgel, sem
ég hefi séð. Það var byggt 1761 af þýzka orgelsmiðn-
um John Snetzler. Það er aðeins eitt nótnaborð, án
fótstigs og er enn notað.
Að svölum kapellunnar liggja tröppur upp í íbúð
húsvarðar og þaðan inn í „almenninginn“ og vistar-
verur hinna fyrstu Meþódista.
„Almenningur", sem þeir kölluðu svo, er stórt við-
kunnanlegt herbergi um það ’bil 30 fet á lengd, málað
í ljósgrænum lit með kremgulum hurðum, lofti og
gluggum. John Wesley notaði þetta herbergi sem
kennslustofu. Hér kenndi hann ungum prédikurum
guðfræði, æfði þá í ræðuflutningi og tilvitnunum í
iHeilaga ritningu. Jafnframt var þetta notað sem mat-
stofa. Þar er ennþá hið upphaflega matborð þeirra
■á miðjiu gólifi og setubekkir sinn hvors vegar. Skáp-
ar eru með einum vegg stofunnar, upphaflega
áhalda- og matarskápar, en eru nú notaðir sem bóka-
iskápar. Þar er að finna ágætt safn bóka um upphaf
Meþódismans og ævisögur frumherjanna. Mestu dýr-
gripir þessa safns eru bænabók Johns Wesleys og
sálmabók Söru Wesleys, konu Charles.
Tvö góð málverk eru í stöfu þessari. Annað af
„Heilaga félaginú* í Oxíford, en hitt af húsbrunan-
um á prestssetrinu í Epworth, bernskuheimili Johns
Wesleys, en hann var þá sex ára, þegar sá atburður
gerðist. Stór og mikil standklukka stendur við einn
vegg „almennings", ekki ólík gömlu Borgundar-
■hólmsklukkunum. Þessi klukka minnir á bernsku
Johns Wesleys. Klukku þessa smíðaði Charles Mas-
on, klukkusmiður i Rotterdam, árið 1670, og var hún
í eigu foreldra Wesley-bræðra og kom til þeirra úr
búi foreldranna. Hún gengur enn eins og góðri
'klukku sæmir, þótt hún sé nærri 300 ára gömul.
Ut frá „almenningi“ á báðar hliðar eru svo
einkaherbergi „frumherjanna", og hafa þau að
geyma ýmsa einkamuni þeirra hvers um sig. Þar
standa þessi nöfn: John Fletcher (sem John Wesley
■tilnefndi sem eftirmann sinn), Adam Clark (mikill
málamaður og bezt menntaður hinna fyrstu Meþó-
dista), Francis Ashbury (fyrsti biskup Meþódista í
Ameríku), Charles Wesley og Jöhn Wesley.
Þrír hinna fyrstnefndu höfðu að vísu ekki sérstök
herbergi, því þau voru notuð jafnt af öllum, sem
komu í heimsókn, prédikurum, sem dvöldu 1-2 næt-
ur eða lengur hverju sinni.
Charles Wesley átti heima í „Nýju stöfu“ aðeins í
eitt ár, eða þar til hann kvæntist Söru Gwynne; þá
■fluttust þau í íbúð annars staðar í borginni og síðar
til London. Þau lifðu í mjög hamingjusömu hjóna-
foandi, en urðu fyrir þeirri miklu sorg að missa 5
börn sín ung. TVeir synir þeirra, Charles og Samuel,
urðu kunnir tónlistarmenn. Sara hafði sjálf mjög
fagra söngrödd.
íbúð Jöhns Wesleys var stærst 2 herbergi: vinnu-
stofa og örlítið svefnherbergi. Einnig þar eru ýmsir
persónulegir munir. Þar eru t.d. tveir gamlir stólar.
Annar er skrifborðsstóll Johns Wesleys, en hitt er
-stóll sem hann sat í þegar hann prédikaði síðast
8. október 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9