Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1967, Qupperneq 10

ÞÁTTUR AF SVHNI ÁRNASYNI
EFTIR BJÖRN JÓNSSON f BÆ
Sveinn var fæddur 7. júlí 1864, að
Yzta-Mói í Fljótum. Hann var son-
ur Árna Þorleifssonar, bónda og
hreppstjóra á Yzta-Mói og Valgerð-
ar Þorvaldsdóttur, ríka á Dalabæ.
Auk ríkidæmis fóru miklar sögur af
þeirri ætt fyrir hreysti, sjómennsku
og atgervi á ýmsum sviðum.
S veinn í Felli, eins og hann var
kallaður, var stór maður og saman-
rekinn. Hraustur mun hann hafa verið,
enda af því kyni borinn. Hann var
myndarlegur, hvar sem á hann var litið,
dökkhærður, gráeygður og með alskegg,
a. m. k. síðari hluta ævi sinnar. Það
sópaði að Sveini svo að eftir honum var
tekið hvar sem hann fór, rómurinn
sterkur, og kom það sérstaidega í ljós
þegar um áhugamál hans var rætt. Þá
átti hann til að taka upp í alskegg sitt
og greiða það niður með fingrunum.
Hann var höfðingi heim að sækja, stór-
lundaður og nokkuð umsvifamikill. Sér
staklega bar þó á því, ef vín var um
hönd haft. En á hans manndómsárum
bar nokkuð á því, að forustumenn væru
ölkærir. Þó var varla hægt að segja, að
Sveinn væri mikill vínmaður. Hann ólst
Sveinn Árnason
hreppstjóri og
síðari kona hans,
Hólmfríður Sigtryggs-
dóttir.
upp á Yzta-Mói hjá foreldrum sínum og
stundaði þá bæði störf við sjó og á
landi. Mun þó meira hafa verið vfð sjó-
inn, enda meira gefinn fyrir þau störf.
Á þeim árum var líka mikil útgerð úr
Fljótum, bæði úr Mósvík, Hraunakrók
og frá Dölum. Sveinn var mikill smiður
bæði á tré og járn, enda smíðaði hann
skip sín og báta að mestu leyti sjálfur.
Af því að Sveinn vandist snemma
misjöfnum veðrum á sjó var hann órag-
ur og ratvís með ágætum, en þó aðgæt-
inn þegar eitthvað bar útaf. Hann var
þar um slóðir talinn einn af beztu for-
mönnum þeirra tíma. Voru sagðar af
honum margar sögur, sem sýndu skip-
stjórnarhæfileika hans og dugnað. Þeir
sem með honum voru á sjó töldu hann
full djarfan þar til ve'ður voru orðin
vond, þá var eins og allt lék í höndum
hans, og þá sérstaklega stjórn undir segl-
um.
Arið 1942 skrifaði ég nokkuð upp
eftir Konráði Kristinssyni frá Tjörnum,
sem þá var um nírætt. Þar á meðal um
Svein í Felli, en þeir voru lengi í ná-
býli. Á þeim árum var mikil útgerð frá
Lónkotsmöl og Árósmöl. Sveinn átti átt-
æring sem hét Farsæll, líklegast um 10
tonna skip. Kúff var fram í skipinu og
eldavél þar í svo að sjómenn gátu borð-
að þar inni við hlýju frá vélinni. Aftur
í var einnig annað rúff, en minna, og
aðeins notað til geymslu veiðarfæra o. fl.
Lifrarkassi var miðskips, en róið báðum
megin me'ð stórum árum. Sýnir þetta
bezt hve stór þessi skip voru, enda var
þeim lítið róið nema í logni, en seglin
notuð. Var þá slagað eða „krusað“, eins
og sagt var, þar til heimahöfn eða
áfangastaður náðist.
Tvö skip önnur voru gerð út úr Sléttu-
hlíð: Lónkotsskipið, eign Guðmundar
Antons Guðmimdssonar frá Amarstöð-
um og síðar á Bræðrá. Þa'ð var svipað á
stærð og Farsæll Sveins í Felli, en
gaflskip. Þriðja skipið átti Kristinn Jóns-
son á Tjörnum, bróðir Konráðs hrepp-
stjóra í Bæ, og síðar sonur hans, Kon-
ráð. Milli allra þessara skipstjóra var
mikið kapp um sjósókn, og oft lentu þeir
í misjöfnum veðrum. Sveinn í Felli og
Kristinn á Tjörnum voru afburða veður-
glöggir, og voru af þeim sagðar marg-
ar sögur.
E itt sinn lágu þrjú skip fram í
djúpi, vestur af svokölluðum Hausum.
Þar voru þeir í vitlausum hákarli. Allt
í einu skipar Sveinn að hafa upp og
leysa, kallar hann í Konráð á Tjörnum,
sem þá var or'ðinn skipstjóri á Tjarnar-
skipinu. Segir hann Konráði að leysa,
því að áður en langt um lfði verði kom-
ið sunnan rok. Sveinn siglir að því búnu
í land, en Konráði og Guðmundi Anton
þótti illt að fara frá mikilli veiði. Rokið
kom. Konráð treysti sér ekki að sigla í
land, en lá við stjóra undir mikilli ágjöf,
þar til að véður lægði. Guðmundur
Anton hleypti til Siglufjarðar og fékk á
sig áfall fram af Dölum. Hann var þó
talinn góður stjórnari.
Eitt sinn vom Slétthlíðingar á leið
frá Siglufirði, með fullan sexæring af
matvöm og öðrum vömm, sem ekki
máttu blotna. Það var sagt, að fimm
skipstjórar hefðu verið um borð. Þeir
rém út að Siglunesi, en settu þar upp
segl, því að norðaustan veður var í
uppgangi. Konrá'ð á Tjömum var for-
maður á bátnum, en hann biður Svein
í Felli að stýra. Þá segir Sveinn að liggi
eitthvað við, þar sem Konráð treysti
sér ekki að stjórna. En það sögðu skips-
menn, að báturinn hefði verið eins og lif-
andi vera í höndum Sveins. Það gaf ekki
dropa á, og þegar upp úr bátnum var
tekið á Lónkotsmöl, var enginn poki
blautur.
S veinn sagði mér eitt sinn, að
næst teldi hann sig hafa komizt, að
drepa sig á sjö, þegar hann sótti viðar-
farm vestur á Skaga. Hann vantaði efni
í Fellshúsið, sem þá var verið að byggja.
Hann var með fullan bátinn og stórtré
þvers yfir, svo að endar náðu nokkuð
út af borðstokkum báðum megin. Þeir
fengu stórdrif af suðri, en út af Skaga-
firði geta orðið býsna vondar bárur af
þeirri átt, óþægar smábát, jafnvel þó
farmur sé betri en sá er Sveinn var með
í þetta skipti.
í þessari ferð var hann á Farsæli,
bátnum sem á'ður er nefndur. Sveinn
seldi hann síðar Poppsverzlun á Sauð-
árkróki, þar sem átti að nota hann við
uppskipun á vörum. Skipinu var lagt
á Sauðárkrókshöfn, en stuttu síðar kom
sunnan rok og sleit skipið þá upp og
rak út Skagafjörð. Svo einkennilega vildi
til að Farsæll stanzaði ekki fyrr en á
Árósmöl, þar sem hann áður hafði verið
notaður meðan hann var og hét, en
fór þar í spón svo að fyrri eigandi hans
fékk hann þar í smápörtum.
Eins og áður segir var Sveinn svo
véðurglöggur, að oft mátti heita ein-
stakt. Það kom fyrir, að hann sat í
landi þegar aðrir réru, mátti þó segja
að hann væri ekki smeykur við sveljuna.
Sveini var ekki gjarnt að láta hlut
sinn fyrir neinum, kom það þó frekar
í ljós þegar vín var á boðstólum.
E itt sinn voru þeir samskipa suð-
ur, á strandferðaskipi, hreppstjórarnir,
Árni Þorkelsson á Geitaskarði og Sveinn
í Felli. Þeir skeggræddu heilmikið, en
voru ekki alltaf á eitt sáttir. Þegar á
Borðeyri kom, þurfti Árni að fara í land
og hitta kunningja sína. Dvaldist honum
all lengi, svo að skipið hafði losa’ð fest-
ar, þegar róið var í snarheitum fram með
Arna. Þegar að skipshlið kom, sáu menn
að Ámi rétti ræðurum fimm krónur, en
venjulegt gjald var þá 25 aurar. Orð var
haft á því, að vel væii greitt, en þá
drynur í Sveini, um leið og hann snýr
sér við. Sveinn í Felli hefði haft þetta
10 krónur.
Það var á bannárunum, að ýmsir
freistuðust til a'ð leggja í gerjun (sem
kallað var), og brugga sér vín. Þetta
kom víst fyrir í Fellshreppi, eins og víð-
ar. Fór það svo langt, að kærur komu
til Sigurðar Sigurðssonar, sýslumanns.
Hann varð því að fara í leiðangur, þó
ekki væri honum það ljúft, og leita hjá
nábúum hreppstjórans. Þetta þótti
Sveini fullmikil afskiptasemi, og var í
mjög vondu skapi þegar sýslumaður kom
með bílstjóra sínum. Heimreiðin að
Felli var nokkuð niðurgrafin og ekki
alltaf grefðfær á bíl, og í þetta sinn
varð bílstjórinn að fara yfir túnið til að
komast heim. Af þessu varð Sveinn
mjög styggur við bílstjórann. Sýslumað-
ur vildi þá bera í bætifláka, klappar
á öxl Sveins, og biður hann að afsaka
þrrnnan átroðning, þama eigi hann sök
en ekki bílstjórinn. Sveinn hristir af
sér höndina, og segir með nokkmm
þjósti: Hér er það Sveinn í Felli sem
ræður, en ekki Sigurður sýslumaður.
En í bæinn urðu þeir að koma, og þiggja
höí’ðinglegar góðgerðir.
M erkilegasta saga, er ég hefi heyrt
um Svein er þegar hann heyrði um land-
burð af fiski á ísafjarðardjúpi. Þá kom
víkingseðlið upp í honum. Hann átti góð-
an sexæring og hugðist nú fara á honum
vestur á ísafjörð til sjóróðra þar. Ekki
fékk hann þó með sér nema tvo menn.
Þá Kjartan Vilhjálmsson, þaulvanan og
lipran sjómann, og Guðmund Jónsson,
sem var skýr maður og fékkst nokkuð
við barnakennslu á vetrum, en líklegast
ekki vanur sjómaður. Þetta var á góu, að
þeir leggja á stað frá Árósmöl. Þeir
sigla í gó'ðu norðaustan leiði vestur yfir
Skagafjörð og Húnaflóa. Þeir eru komn-
ir vestur að Ströndum þegar veður
versnar og gengur upp með norðan
hríð. Sveini fannst óvarlegt að sigla fyr-
ir Horn, og ræður því af að snúa austur
aftur. Veður versnar og sjór gengur upp.
Eitt eða tvö áföll fengu þeir á sig, lík-
legast út af Skaga, en í heilan sólarhring
sáu þeir ekki til lands. Áttavitalausir
voru þeir eins og vanalegt var á þeim
árum. Guðmundur hafði nóg að gera í
austri, en Kjartan passaði öll seglin.
Sveinn fór aldrei frá stýri þau þrjú
dægur sem þeir voru á siglingu. Allt í
einu kallar Sveinn til Kjartans og bið-
ur hann að gæta vel fram, því áð þeir
nálgist nú land. Rétt á eftir sjá þeir
upp í Kaldbakinn á Málmey. Sveinn
treystir sér ekki til að lenda á Árósmöl,
en snýr inn á Hofsós. Um einnar stund-
ar sigling mun vera frá Málmey að
heimahöfn þeirra, Árósmöl, svo að ekki
skeikaði mikið á stefnu. Nú kallar
Sveinn, og biður um rommkút sem var
með í ferðinni, en var ósnertur fram að
þessu. Hann tekur nú drjúgan skatt af
kútnum, og þegar inn á Hofsós kemur er
formaður orðinn þétt kenndur. Þeir fá
góða hjálp við að setja bátinn, en Sveinn
hefur allt á hornum sér, neitar öllum
góðgerðum og heldur á stáð gangandi í
hríðinni út að Felli, sem mun vera um
2ja klst. gangur frá Hofsósi. Flestir
menn hefðu líklegast hvílt sig, eftir slika
svaðilför, en líklega hefur víkingurinn
haft í huga konu og börn, sem biðu
heima eftir fréttum af húsföðurnum.
undir berum himni, 87 ára gamall. Þar er líka svört
brjóstmynd af honum 73 ára, eftir myndhöggvarann
Enoch Wood, en eftir þessari styttu eru gerðar hinar
kunnu postulínsbrjóstmyndir af John Wesley. Þar er
einnig ágætt olíumálverk af John Wesley eftir málar-
ann John Renton. En það er þó máske miklu fremur
í minna herberginu, er John Wesley notaði sem
svefnherbergi, sem maður finnur nærveru hans frá
umhverfinu. Þar er litla skrifborðið hans við glugg-
ann, sem sneri út að miðborginni. Við þetta litla
skrifborð sat hann löngum stundum í bæn og hug-
leiðingu. Þar skrifaði hann mörg af sínum ágætu
hréfum. Nokkiur þeirra hafa verið innrömmuð og
hengd upp á veggina í þessu litla herbergi. Af bréf-
um þessum má sjá að John Wesley lét sér jafn annt
um líkamlega og andlega velferð mannanna.
Þegar þú hverfur á brott úr þessu sérkennilega
húsi, „Nýju stofu“ í Bristol, sem sannarlega er þess
virði að hún sé skoðuð, ert þú ekki í neinum vafa
um það, að þú hefur verið á helgum stað, þótt um-
hverfið sé annars næsta ólíkt venjulegu guðshúsi,
og ósjálfrátt koma þér í hug orð Jakobs í Betel forð-
um: „Sannarlega er Drottinn á þessum stað, og ég
vissi það ekki“.
Tyndale Hall, Bristol, 18. febrúar 1967
Andrés Ólafsson.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. október 1967