Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1967, Blaðsíða 11

Drangurinn í Drangshlíð stendur einn sér. Sumir segja að hann sé skip í álögum, en allit um það er mikil huldufólksbyggð í
Drangnum og þurfti aldrei að vaka yfir kúm í fjósinu við rætur bergsins.
mr *>rangsMIðarfj alls hafa ef til
vill verið eins og hryggur á
fornaldarskrímsli, sem teygð-
ist út í sjóinn. Það skagar fram
á sléttlendið hjá Hrútafelli
klettótt og snarbratt á köflum,
en grasi vafið upp í efstu eggj-
ar.
í fallegum valllendishvömm-
um austanvert við fjallið
standa bæirnir Skarðshlíð og
Drangshlíð. Einhverntíma hef
ég heyrt þá tilgátu, að snar-
brattar hlíðarnar efra og hvass-
brýndar snasirnar, séu ef til
vill forn eldgígsbarmur. Allt
um það eru bæjarstæðin í senn
hlýleg og fögur. í Drangshlíð-
artúninu er feiknarlegur drang-
ur eða klettaeyja, sæbarin að
því er virðist og hafa trúlega
af þeim sökum myndazt skút-
ar og hellar í dranginn neðan-
verðan. Frá ómunatíð hefur
verið gert fyrir þessa hella og
enn þann dag í dag eru þar
gripahús.
Hvílíkt huldufólksmusteri
hlýtur hann að vera þessi
drangur; sá hefur kynt undir
ímyndunarafli þeirra, sem allir
voru af vilja gerðir að sjá. Það
er athyglisvert, að huldufólkið
býr ævinlega við samskonar
lífskjör og samtíðin þekkti. Það
reri til fiskjar, bjó með sauðfé,
kýr og hesta. Enn ætla ég að
vitna í Eirík frá Brúnum. Hann
segir svo um huldufólksbyggð-
ina í Dranganum í Drangshlíð
og hellisskútana sem notaðir
voru fyrir fjós: „í fjósinu lifði
ekkert Ijós, hverninn sem reynt
var að halda því lifandi. Aldrei
þurfti að vaka þar yfir kú um
burð. Ef kýr bar á nóttu, sem
oft var, þá var kálfurinn uppi
í básnum hjá henni á morgn-
ana, og hankaðist þá kúnum
aldrei á. En ef nýr bóndi kom
á bæinn og lét af vana vaka
þar yfir kú, varð eitthvað að
henni, og fólk hélzt þar ekki
við á nóttunni fyrir ýmislegu,
er það sá og heyrði. Og einn
maður í ungdæmi mínu hafði
verið í Skarðshlíð, sem vantaði
dögum saman og var hann hjá
huldufólki í drangnum og sagði
að huldustúlka væri að sækja
eftir að eiga sig.
Og hann sagði þar í drangn-
um væri margt fólk og gott að
vera hjá því, það væri skikkan
legt og reglusamt og fullt svo
fallegt fólk seim við. Hann
sagði það ætti kirkjusúkn í
Skóganúp; þar væri stór
kirkja og þar væri önnur
kirkja í dalnum, þvi þar væri
margt fólk til og frá. Hann
sagði það ætti fé, kýr og hesta
og skip og reru karlmenn mjög
otft og fiskuðu eins og við og
flyttu heim á hestum og mjög
lík væri öll hentisemi hjá þeim
og okkur; það hefði lampaljós
og kerti. Og svo þegar árið
var liðið og hann losnaði úr
vistinni, — því hann var viinnu
maður — var alskrafað að hann
hafi horfið, og sást ekki meir.
Ekki var leitað að honum, því
fólk vissi hvert hann fór þó
hann segði ekki frá því“.
Nú á tímum hefði verið aug-
lýst eftir þessum svinna vinnu-
manni í útvarpinu og slysa-
varnarsveitir og Flugbjörgun-
arsveitin mundu leita af sér
allan grun um strendur og
jökla. Sést af þessu, hvað Ey-
fellingar á öldinni sem leið
hafa staðið okkur miklu fram-
ar í dulrænni vizku.
—O—
Annar merkur huldufólks-
staður undir Fjöllunum var
Steinahellir — og sjálfsagt er
huldufólk þar enn, ef einhver
hefði tíma til að gá að því.
Eyfellingar mættu líka minn-
ast þess, hvað fyrirrennarar
þeirra voru röggsamir vorið
1858, þegar Trampe stiftamt-
maður hitti eyfellska bændur
við Steinahelli og skipaði þeim
í nafni kóngsins að baða sauð-
fé til varnar gegn fjárkláða,
enda þótt kláðinn hefði þá enn
ekki borizt austur þangað.
Var bændum hótað fleng-
ingu og fjársektum ef þeir
létu undir höfuð leggjast að
frermja niðurdýfingar á sauðfé
og bjóst sýslumaður til að
skrifa upp nöfn. Þá fannst
bændum undir Eyjafjöllum, að
réttvísin gerði sig full breiða;
höfðu þeir að vonum ekki
önnur vopn tiltæki en svipur
sínar, en tóku að láta brúnir
síga og lömdu með svipunum
svo ólar hvinu ískyggilega
nærri hausum valdhafanna.
Hraktist Trampe undan og var
næstum kominn út í vatn, sem
þar er nærri. Var hanni þá
hræddur orðinn um líf sitt og
tók aftux fyrirskipanir sínar.
Að sögn Páls Pálssonar frá
Stærribæ í Grímsnesi, var
Steinahellir mjög byggður
huldufólki og þótti hellisgatan
viðsjál á síðikvöldum. „Frá
helliruum lágu göng austan að
'vestasta bænum á Steinum.
Bak við stofukrókinn í þeim
bæ var opinn brunnur, innan-
bæjar, og lágu tröppur niður
að vatninu. Þann brunn mátti
aldrei byrgja, slæm fénaðar-
höld, jafnvel mannraunir,
voru ella í vændum. Huldu-
fólk sótti vatn í hann og sá til
þess, að hann yrði engum að
meini. Kálfur slapp austur í
ranghalann í Steinahel.li og
kom upp um brunninn“.
Steinahellir við Holtsós. Þing-
staöur hreppsins frá 1800 og
framundir síðustu aldamót.
Þar er betra að fara með gát,
og snerta ekki burknana, þvt
þeir eru liuldufólkseign og
skeður þá eitthvert óhapp.
Vestur með Fjöllum er Haf-
urshóll, klofinn í miðju og
liggur veguriinn gegnum skarð-
ið. Ættu allÍT að geta séð, sem
þar fara um, hversu ágæt skil-
yrði sá hóll hefur tiil huldu-
fólksbyggðar, enda sáust
þar löngum Ijós frá Nýjabæ.
AllsBtaðar lifði fólk í nánu
samíbandi við huldufólk; sam-
komulagið var yfirleitt gott og
menn lögðu sig fram um að
gera þessum nágrönnum sínum
ekki móti skapi. Sumum hús-
fr-eyj um þótti slæmt að þurfa
að flytja búferlum og skilja
við gott huldufólk.
Jarðskjálftarnir sumarið 1896
urðu harðir og flúði fólk undir
Eyjafjöllum þau hús, sem uppi
stóðu. Virðist svo sem svipaðir
erfiðleikar hafi gert vart við
sig í huldufólksbyggðum. Þur-
íður í Hvammi undir Vestur-
fjöllunum sá jarðskjálftasum-
arið, að huldufólk var að taka
upp stóra tjaldborg niðri á
sléttlendinu. Það hafði flúið
'hús sín og hilbýli líkt og hinir
mennsku sveitungar, en nú var
það að snúa til bústaða sinna.
Þuiíður vissi þá um leið, að
óþarft mundi að óttast frekari
jarðskjálfta það sumarið og
fór það vitaskuld eftir .
(Annar hluti greinarinnar,
sem fjallar um byggðasafnið
í Skógum og heimsókn að
Stóruborg birtist á næst-
unni í Lesbókinni).
Kýrnar á Þorvaldseyri og útsýn heim að bænum.
5. nóvember 1967 -----------------------------------------------------LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H